Γιατί η επέκταση των χωρικών υδάτων δεν παραπέμπεται στη Χάγη

Η συζήτηση που έχει ανάψει κυρίως τον τελευταίο χρόνο με αποκορύφωμα την πρόσφατη κόντρα Σημίτη-Καραμανλή για την υπαγωγή των διαφορών με την Τουρκία στην δικαιοδοσία του Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης στη Χάγη, περιλαμβάνει και το ερώτημα εάν θα πρέπει να υπαγάγουμε στο Δικαστήριο και την διαφορά μας για το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης (χωρικών υδάτων ή χωρικής θάλασσας).

Το ερώτημα ανακύπτει λόγω της αμφίσημης τοποθέτησης του Πρωθυπουργού ότι δέχεται την δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου μόνο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Στις θαλάσσιες ζώνες ανήκει και η αιγιαλίτιδα ζώνη. Το θέμα της υπαγωγής της οριοθέτησης της ΑΟΖ (και της υφαλοκρηπίδας που περιέχεται στην ΑΟΖ) δεν αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ όσων προκρίνουν την δικαστική οδό. Αμφισβήτηση υπάρχει για την αιγιαλίτιδα ζώνη. Πριν εξετάσουμε την σκοπιμότητα της παραπομπής για το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στη Χάγη, ας εξετάσουμε εάν αυτό το ζήτημα μπορεί να υπαχθεί στην δικαιοδοσία της.

Το ζήτημα του εύρους των χωρικών υδάτων ρυθμίζεται κατά το Διεθνές Δίκαιο από το άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 που ορίζει ότι «κάθε Κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας. Το εύρος αυτό δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενα από γραμμές βάσεως καθοριζόμενες σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση».

Ο καθορισμός λοιπόν του εύρους των χωρικής θάλασσας αποτελεί κατά την διάταξη αυτή της Σύμβασης καταρχήν κυριαρχικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους, το οποίο ασκεί με μονομερή δικαιοπραξία (unilateral act of State) κατά το Διεθνές Δίκαιο σύμφωνα με την εσωτερική του νομοθεσία, χωρίς να απαιτείται η έγκριση ή συναίνεση τρίτων κρατών, ακόμη και γειτονικών, ή διεθνών οργανισμών. Η επέκταση μέχρι τα 12 μίλια αποτελεί δικαίωμα και όχι ex conventione υποχρέωση. Αυτό σημαίνει ότι το παράκτιο κράτος μπορεί να ορίσει την αιγιαλίτιδα ζώνη σε μικρότερο εύρος, δεν μπορεί, όμως, να υπερβεί τα 12 μίλια. Η επέκταση μπορεί να γίνει και τμηματικά, ή να αφορά ορισμένα μόνο τμήματα της θαλάσσιας επικράτειας.

Η Χάγη και η οριοθέτηση χωρικών υδάτων

Ο καθορισμός του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης με διεθνοδικαϊκή μονομερή δικαιοπραξία δεν αποκλείει τον καθορισμό του με διεθνή σύμβαση, κυρίως στην περίπτωση οριοθέτησης με ένα ή περισσότερα άλλα γειτονικά κράτη που έχουν παρακείμενες ή αντικείμενες ακτές σύμφωνα με το άρθρο 15 της Σύμβασης. Το εν λόγω άρθρο ορίζει σχετικά: «Στην περίπτωση που οι ακτές δύο Κρατών κείνται έναντι αλλήλων ή συνορεύουν, κανένα από τα δύο Κράτη δεν δικαιούται, ελλείψει αντιθέτου συμφωνίας μεταξύ τους, να εκτείνει την χωρική του θάλασσα πέραν της μέσης γραμμής, της οποίας όλα τα σημεία βρίσκονται σε ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσεως από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας καθενός από τα δύο Κράτη. Η παραπάνω διάταξη δεν εφαρμόζεται, όμως, όπου λόγω ιστορικού τίτλου ή άλλων ειδικών περιστάσεων παρίσταται ανάγκη να οριοθετηθούν οι χωρικές θάλασσες των δύο Κρατών κατά διαφορετικό τρόπο».

Τι μας λέει λοιπόν η διάταξη αυτή; Το άρθρο 15 της Σύμβασης είναι διαρθρωμένο σε δύο εδάφια, όπου το μεν εδάφιο α’ αφορά τον κανόνα (μέση γραμμή) και το εδάφιο β’ τις εξαιρέσεις (ιστορικοί τίτλοι και ιδιαίτερες περιστάσεις). Η διάταξη βρίσκει εφαρμογή σε περιπτώσεις μεταξύ δύο (ή και περισσοτέρων) όμορων κρατών με αντικείμενες ή γειτονικές ακτές. Σύμφωνα όμως με το εδάφιο α’ για να εφαρμοσθεί η διάταξη αυτή και βέβαια και το εδάφιο β’, θα πρέπει η απόσταση μεταξύ των αντικείμενων ή γειτονικών ακτών να είναι μικρότερη των 24 (12+12) μιλίων, ούτως ώστε να υπάρχει περιθώριο εφαρμογής κατ’ αρχήν της μέσης γραμμής.

Διαφορετικά όταν η απόσταση είναι μεγαλύτερη των 24 μιλίων δεν τίθεται θέμα εφαρμογής της. Το εδάφιο β’ αποτελεί απόκλιση από το εδάφιο α’ του άρθρου 15, δηλαδή από τον κανόνα της μέσης γραμμής σε περίπτωση αντικείμενων ή παρακείμενων ακτών, και όχι του άρθρου 3, που προβλέπει τον καθορισμό των χωρικών υδάτων με μονομερή δικαιοπραξία. Άρα ειδικές περιστάσεις και ιστορικοί τίτλοι δεν αφορούν την περίπτωση του μονομερούς καθορισμού του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης, όταν δεν υπάρχουν αντικείμενες ή γειτονικές ακτές μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών.

Βέβαια, μπορεί να υπάρξει συμβατική ρύθμιση της αιγιαλίτιδας ζώνης και πέραν των όρων του άρθρου 15 της Σύμβασης και τα μέρη να δεχθούν τον καθορισμό της αιγιαλίτιδας ζώνης σε εύρος μικρότερο των 12 μιλίων. Στην περίπτωση αυτή θα αυτοπεριορίσουν για λόγους δικούς τους ένα δικαίωμα που τους παρέχει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Τέλος, η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν υπόκειται σε αποσβεστική προθεσμία και ασκείται χωρίς χρονικούς περιορισμούς, υπόκειται όμως στους περιορισμούς της τήρησης των αρχών της καλής πίστης και της απαγόρευσης κατάχρησης του δικαιώματος, όπως ορίζει το άρθρο 300.

Το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αιγαίο

Πώς εφαρμόζονται τα παραπάνω στο Αιγαίο; Περίπτωση αντικείμενων ή παρακείμενων ακτών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υπάρχουν στην ανατολική πλευρά των νησιών του ανατολικού Αιγαίου που βλέπουν στις τουρκικές ακτές και στις εκβολές του Έβρου. Στα σημεία αυτά η οριοθέτηση των χωρικών υδάτων έχει γίνει με βάση τον κανόνα της μέσης γραμμής και δεν αμφισβητείται από κανέναν. Το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία παραβιάζει τα χωρικά μας ύδατα εκεί δεν οφείλεται σε αμφισβήτηση του εύρους τους αλλά για δύο άλλους λόγους: Πρώτον με την αμφισβήτηση της κυριαρχίας νησιών με βάση την θεωρία των “γκρίζων ζωνών”. Δεύτερον, για να κάνει ψυχολογικό πόλεμο στην Ελλάδα, γεγονός άσχετο με την οριοθέτηση.

Κατά συνέπεια τόσο στις ελληνικές ηπειρωτικές ακτές (ανατολική Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Εύβοια, Θεσσαλία, Μακεδονία) όσο και στην δυτική πλευρά των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, όπως και στην Κρήτη περιμετρικά δεν υπάρχει θέμα εφαρμογής της μέσης γραμμής γιατί η απόσταση μεταξύ των ελληνικών και των τουρκικών ακτών είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από τα 24 μίλια.

Συνεπώς δεν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 15. Η Τουρκία δεν μπορεί να επικαλείται ειδικές περιστάσεις εφόσον η διάταξη, που τις επικαλείται ως λόγο οριοθέτησης που θα αποκλίνει από τον κανόνα της μέσης γραμμής, δεν εφαρμόζεται στις παραπάνω περιπτώσεις, για τους λόγους που εξετέθησαν. Συνακόλουθα, δεν τίθεται θέμα παραπομπής του ζητήματος της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο στο Διεθνές Δικαστήριο ή σε οποιοδήποτε άλλο δικαιοδοτικό ή διαιτητικό όργανο.

Η μόνη περίπτωση που θα μπορούσε θεωρητικά να τεθεί θέμα δικαστικής ή διαιτητικής διευθέτησης της επέκτασης των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο θα ήταν να αποφανθεί το Δικαστήριο εάν η επέκταση στο Αιγαίο αντίκειται στην αρχή της καλής πίστης και της απαγόρευσης κατάχρησης δικαιώματος του άρθρου 300. Κάτι που σχεδόν καθόλου δεν γίνεται δεκτό στην διεθνή έννομη τάξη και η Τουρκία βέβαια δεν θα δεχόταν μία τέτοια περιορισμένου βεληνεκούς παραπομπή.

Κατά συνέπεια, το ζήτημα εάν η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης ως θαλάσσιας ζώνης μπορεί να γίνει με δικαστική ή διαιτητική απόφαση πρέπει να εκλείψει από την δημόσια συζήτηση. Ως εκ τούτου, η πρωθυπουργική ρήση περί οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών να θεωρηθεί ότι δεν μπορεί να αφορά την αιγιαλίτιδα ζώνη και άρα περιορίζεται στην ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα.