Γιατί η μέθοδος της option στα εξοπλιστικά είναι παγίδα όταν δεν ασκείται

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το περιώνυμο “δικαίωμα προαίρεσης” που μπαίνει συχνά στις εξοπλιστικές συμβάσεις, πιο γνωστό ως “option”. Σημαίνει τη δυνατότητα του αγοραστή, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, να προμηθευτεί πρόσθετα οπλικά συστήματα από αυτά που περιγράφονται στο εξοπλιστικό συμβόλαιο, στην ίδια τιμή και τους ιδίους όρους. Γιατί όμως γίνεται αυτό; Εξυπηρετεί το ελληνικό συμφέρον και υπό ποιες προϋποθέσεις; Έχει λογική όπως γίνεται στη χώρα μας, ή είναι άλλη μια επιπόλαιη -αλά γκρέκα- συνήθεια που χρήζει άμεσης επανεξέτασης;

Το κεντρικό επιχείρημα της ανάλυσης, είναι ότι η ελληνική πλευρά ζημιώνει τα ίδια της τα συμφέροντα, όταν υπογράφει συμβάσεις που περιέχουν option για την απόκτηση περισσοτέρων συστημάτων, η οποία στο τέλος δεν ενεργοποιείται. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι οι 3+1 φρεγάτες κλάσης ΚΙΜΩΝ (Belharra) της γαλλικής NavalGroup. Υπογραμμίζουμε ότι η παρούσα ανάλυση δεν συνιστά προτροπή για άσκηση της option, αλλά ως διευκρίνιση του όρου, εν όψει της τελικής απόφασης για τις κορβέτες, καθότι κι εκεί συζητείται το 3+1.

Η αδυναμία κατανόησης σε βάθος του μηχανισμού μέσω του οποίου οι εταιρίες καθορίζουν τις προσφορές τους, οφείλεται εν πολλοίς στην απουσία εξειδικευμένων στο αντικείμενο αξιωματικών. Όταν υπηρετεί στη ΓΔΑΕΕ για μια τριετία-τετραετία ακόμα και ο πλέον ευφυής αξιωματικός, όσο και να προσπαθήσει, ουδέποτε θα αποκτήσει την εξειδίκευση που απαιτείται. Το ίδιο ισχύει και στον τομέα των πληροφοριών.

Η μη θέσπιση της εξέλιξης υψηλής μόρφωσης και εξειδίκευσης αξιωματικών αποκλειστικά σε αυτούς τους δυο τομείς –πρακτική που ακολουθείται σε πολλές προηγμένες χώρες ανά τον κόσμο– δικαιολογείται με το επιχείρημα της διαφθοράς. Το επιχείρημα δεν είναι αβάσιμο, αλλά και δεν είναι λόγος να συμβαίνει αυτό που συμβαίνει. Το υπαρκτότατο πρόβλημα της διαφθοράς μπορεί να συρρικνωθεί δραστικά εάν επιβληθούν αυστηροί και θεσμικά απαράβατοι κανόνες που θα αποτρέπουν τέτοια φαινόμενα. Αυτό, όμως, δυστυχώς δεν γίνεται.

Αποτελεσματικές πρακτικές που δεν εφαρμόζονται…

Γιατί εδώ δεν εφαρμόζουμε τις αποτελεσματικές πρακτικές των εταίρων και συμμάχων μας;  Να τονιστεί πως ο ίδιος ο νόμος που καλύπτει τους εξοπλισμούς, δεν τηρείται από τις κυβερνήσεις και οι αποφάσεις νομιμοποιούνταν εκ των υστέρων με την ψήφιση νόμων! Όχι μόνο ο προηγούμενος που δικαιολογημένα είχε αποδειχθεί δυσλειτουργικός στην πράξη, αλλά και η μερική επικαιροποίησή του, αποφεύγοντας επιμελώς τις ουσιαστικές αλλαγές!

Όταν μια προμηθεύτρια εταιρία εντέλλεται από κράτος-πελάτη να ετοιμάσει μια προσφορά για έναν ορισμένο αριθμό μονάδων ενός οπλικού συστήματος, έχει συγκεκριμένη μεθοδολογία, με την οποία καταγράφει τα κόστη της με απόλυτη λεπτομέρεια. Από τις τιμές προμήθειας πρώτων υλών, έως το ρεύμα που θα καταναλώσει και το κόστος των ταξιδιών εξειδικευμένων τεχνικών και στελεχών στο κράτος-πελάτη. Σε αυτό το ποσό προστίθεται συνήθως ένα ποσοστό που συνήθως υπερβαίνει το 10%, το οποίο θεωρείται ότι αντιστοιχεί στην απόσβεση του κόστους ανάπτυξης του οπλικού συστήματος.

Αυτό λοιπόν που δεν γίνεται επαρκώς κατανοητό στην Ελλάδα, είναι πως όταν σε μια σύμβαση προβλέπεται option με περιθώριο ενεργοποίησης π.χ. δύο ετών, ο υπολογισμός της εταιρίας για το κόστος αλλάζει! Εκτιμάται –μέσω προηγμένων μαθηματικών τύπων– η αύξηση του κόστους σε καθέναν από τους τομείς που προαναφέρθηκαν, καθώς η τιμή της option θα είναι “κλειδωμένη” στην τιμή της αρχικής σύμβασης. Άρα η εκτιμώμενη αύξηση πρέπει να προϋπολογιστεί και να συμπεριληφθεί.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι και μόνο τον πληθωρισμό να υπολογίσει κανείς σε ετήσια βάση, όταν το συμβόλαιο περιέχει δικαίωμα προαίρεσης, το κόστος ανά μονάδα που συμφωνείται είναι μεγαλύτερο σε σύγκριση με αυτό που θα ήταν εάν δεν υπήρχε option. Πρόβλημα δεν θα υπήρχε εάν τελικά η χώρα-πελάτης ασκήσει το δικαίωμά της στην option! Εάν, όμως, για διάφορους λόγους δεν το ασκήσει, θα πληρώσει ακριβότερα τις μονάδες του οπλικού συστήματος που προέβλεπε η αρχική σύμβαση. Κι αν καθυστερήσει και παραγγείλει πρόσθετες μονάδες εκτός option, θα τις πληρώσει ακόμα πιο ακριβά.

Πρακτικά τί σημαίνει αυτό εάν δεν ασκηθεί το ελληνικό δικαίωμα για τη ναυπήγηση τέταρτης φρεγάτας FDI ΚΙΜΩΝ; Σημαίνει ότι λόγω του υψηλού πληθωρισμού, θα πληρώσουμε τις τρεις φρεγάτες ακριβότερα από το εάν τις είχαμε παραγγείλει χωρίς option. Δεν είναι τυχαίες οι διαρροές ότι η γαλλική πλευρά επιθυμεί επαναδιαπραγμάτευση, διότι οι ακραίες οικονομικές συνθήκες που βιώνουμε, τίναξαν στον αέρα τα προηγμένα μαθηματικά μοντέλα υπολογισμού του κόστους των κατασκευαστών.

Η κατάσταση αυτή δεν μπορούσε να προβλεφθεί επακριβώς σε όλη της την έκταση, οπότε η option για μια ακόμη φρεγάτα τότε είχε κάποια λογική, καθώς δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Βέβαια, οι τιμές της ενέργειας είχαν πάρει την ανηφόρα τουλάχιστον ένα εξάμηνο πριν. Εάν όμως δικαιολογήσουμε αυτή την περίπτωση, πώς αιτιολογείται η διαφαινόμενη επανάληψη της συμπεριφοράς στην επικείμενη απόφαση για την προμήθεια κορβετών πάλι με τη μέθοδο του 3+1;

Πως βγάζουν λεφτά οι αμυντικές βιομηχανίες

Πάμε όμως ξανά στη διαδικασία καθορισμού της τιμής της προσφοράς στον πελάτη από μια προμηθεύτρια εταιρία. Το περίπου 10% για την απόσβεση του κόστους ανάπτυξης ενός οπλικού συστήματος, θα περίμενε κανείς να ακολουθήσει η πρόσθεση του ποσοστού κέρδους. Δεν είναι όμως ο κανόνας, όσο έκπληξη και να προκαλεί! Η προσθήκη αυτή θα ανέβαζε την τιμή με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει η προσφορά να είναι ακριβότερη σε σχέση με την αντίστοιχη κάποιας ανταγωνίστριας εταιρίας!

Πώς βγάζουν λοιπόν χρήματα οι αμυντικές βιομηχανίες χωρίς να προστεθεί το κέρδος στο συμβατικό τίμημα; Προτού δοθεί η απάντηση, να επισημανθεί ότι ένα κέρδος υπόκειται σε φορολόγηση από τις αρχές του κράτους όπου δραστηριοποιείται η εταιρία. Δεν συμβαίνει όμως πάντα αυτό στα κέρδη που προκύπτουν από τις μετοχές! Εν ολίγοις, η ανακοίνωση μια εξοπλιστικής συμφωνίας στο χρηματιστήριο που είναι εισηγμένη η προμηθεύτρια εταιρία, οδηγεί σε άνοδο της τιμής της μετοχής της! Το κέρδος ποσοστιαία λοιπόν, όχι μόνο είναι μεγαλύτερο από ένα τυπικό βιομηχανικό (6-10%), αλλά είναι και αφορολόγητο!

Κι επειδή εδώ στην Ελλάδα το έχουμε εύκολο να καταλογίζουμε διαφθορά στη μια ή την άλλη χώρα και εταιρία, λησμονούμε βολικά ότι το πλαίσιο και τους κανόνες, τυπικούς και άτυπους, με τους οποίους λειτουργεί η εξοπλιστική αγορά τους καθορίζουμε εμείς οι ίδιοι! Άρα ξεχνάμε τις δικές μας εντυπωσιακά αρνητικές επιδόσεις στον τομέα της διαφάνειας και της αποτροπής φαινομένων διαφθοράς.

Οι επικεφαλής των εταιριών δεν είναι ιεραπόστολοι και δίνουν λόγο στους μετόχους τους. Εάν υπάρξει προσφορά ή ζήτηση για “παράνομες πληρωμές” και ικανοποιηθεί, ο στόχος που εξυπηρετείται είναι η απόσπαση του συμβολαίου. Διότι εάν το αρνηθεί μια εταιρία με ηθικοπλαστικού περιεχομένου επιχειρήματα, θα σπεύσει κάποια άλλη και θα αρπάξει το συμβόλαιο. Τόσο απλά!

Τί να αντιληφθούν οι κυβερνητικοί τεχνοκράτες…

Τέτοιες δε απώλειες σε εποχές ισχνών αγελάδων για τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε καταστροφή, με κλείσιμο βιομηχανικών μονάδων, απώλειες χιλιάδων θέσεων εργασίας κ.λπ. Για να μην αναφερθούμε στους ελέγχους των προσφορών που καταθέτουν από τις αρχές της ίδιας τους της χώρας, εάν το αιτηθεί ο πελάτης. Η Ελλάδα το έχει αιτηθεί στο παρελθόν και η προσφορά ελέγχθηκε από την αντίστοιχη υπηρεσία εξοπλισμών της χώρας προέλευσης του προμηθευτή.

Όταν γίνουν σε βάθος κατανοητά όλα αυτά, ίσως οι τεχνοκράτες της κυβέρνησης που τυγχάνει να διαθέτουν περγαμηνές στα οικονομικά και τη λειτουργία των διεθνών αγορών, αντιληφθούν και μια τεράστια χαμένη ευκαιρία. Διότι η κυβέρνηση γνωρίζει σε ποιον προμηθευτή θα αναθέσει το συμβόλαιο. Γνωρίζει επίσης και τη θετική επίπτωση στην τιμή της μετοχής του. Χρειάζεται άραγε περαιτέρω προβληματισμός και ουσιαστικότερη σκέψη και στο υπουργείο Οικονομικών, καθώς δικά του χρήματα δαπανά το ΥΠΕΘΑ;

Οι χρηματοοικονομικοί κολοσσοί που χρηματοδοτούν τις εξοπλιστικές προμήθειες θα μπορούσαν να προτείνουν πολλούς τρόπους, ώστε το ονομαστικό κόστος της σύμβασης να είναι στην πραγματικότητα σημαντικά χαμηλότερο για την Ελλάδα. Αυτό θα επέτρεπε την υλοποίηση περισσότερων εξοπλιστικών προγραμμάτων που χαρακτηρίζονται από όλους ως κατεπείγοντα και ανελαστικά…