Γιατί η Τουρκία του Ερντογάν ξαναγίνεται “μεγάλος ασθενής”

«Έχουμε στα χέρια μας έναν σοβαρά άρρωστο άνθρωπο. Θα είναι μεγάλη ατυχία εάν κάποια από αυτές τις μέρες γλιστρήσει μέσα από τα χέρια μας, ειδικά πριν γίνουν οι απαραίτητες συνεννοήσεις». Η φράση αποδίδεται στον Τσάρο Νικόλαο. Συνομιλούσε το 1853 με τον Βρετανό πρέσβη στην Αγία Πετρούπολη για το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Έκτοτε καθιερώθηκε στη διεθνή διπλωματία ο όρος “μεγάλος ασθενής” που αφορούσε στην Τουρκία. Ο φόβος ότι ο διαμελισμός της θα απέφερε σημαντικά οφέλη σε κάποια από τις Μεγάλες Δυνάμεις, οδήγησε σε τεχνητή παράταση της ζωής της αυτοκρατορίας. Έως ότου ήλθε η θύελλα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τα σάρωσε όλα.

Έναν αιώνα μετά, ο άνθρωπος που αισθάνεται ως ο ηγέτης μίας συρρικνωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δηλώνει ευθέως ότι θέλει να ανατρέψει την Συνθήκη της Λωζάννης, ξαναφέρνει τη χώρα του στην κατάσταση του μεγάλου ασθενούς. Η Τουρκία δεν είναι πλέον μόνον πρόβλημα της Ελλάδας και της Κύπρου. Συνιστά συστημικό κίνδυνο για την ασφάλεια της Ευρώπης.

Ήδη έχουν ξεκινήσει οι συζητήσεις στη Δύση για τα προβλήματα που θα δημιουργήσει στο διεθνές σύστημα ο καταρρέων Ερντογάν. Πώς θα ελεγχθούν τα εκατομμύρια προσφύγων που ζουν στην χώρα του; Τί θα γίνει με τις υπό τουρκικό έλεγχο περιοχές της Συρίας που είναι γεμάτες τζιχαντιστές; Πώς θα αντιδράσει η Ρωσία; Ποιος θα καλύψει το κενό που θα δημιουργηθεί στην δυτική Λιβύη;

Όμως, όπως και στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνος, έτσι και τώρα, το πρόβλημα είναι το περιεχόμενο των “απαραίτητων συνεννοήσεων” μεταξύ των δυτικών δυνάμεων. Καταφανής δείκτης της καταστάσεως είναι οι σύνοδοι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Όλοι ομονοούν ότι η τουρκική συμπεριφορά είναι απαράδεκτη. Διαφωνούν ως προς το δέον γενέσθαι.

Λύση το εμπάργκο όπλων

Αυτές είναι οι συνθήκες υπό τις οποίες η Ελλάδα καλείται να αντιμετωπίσει την τουρκική απειλή, που θα συνεχιστεί εντονότερη μετά τις αμερικανικές εκλογές. Ορθώς στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ο Έλληνας πρωθυπουργός έθεσε το θέμα του εμπάργκο πωλήσεως όπλων στην Τουρκία. Δεν ανήκει στις αρμοδιότητες της ΕΕ, όμως, μπορεί να αποφασισθεί από το κάθε κράτος-μέλος. Είναι βέβαιον ότι θα επηρεάσει την Τουρκία πολύ περισσότερο π.χ. από τις ευρωπαϊκές κυρώσεις που παρουσιάστηκαν τον Αύγουστο από τον αρμόδιο επίτροπο Μπορέλ.

Η τουρκική πολεμική βιομηχανία έχει κάνει τεράστια βήματα τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Εξακολουθεί να εξαρτάται, όμως, σε μεγάλο βαθμό από τις δυτικές χώρες στα συστήματα υψηλής τεχνολογίας. Το τεθωρακισμένο “Αλτάι” χρειάζεται κινητήρες της γερμανικής εταιρείας Rhein Metal για να κινηθεί. Το αεροπλανοφόρο “Anadolu” ναυπηγείται επί τη βάσει ισπανικών σχεδίων. Το επιθετικό ελικόπτερο Τ129 βασίζεται στο αντίστοιχο της ιταλικής εταιρείας Αγκούστα.

Ήδη δύο μη ευρωπαϊκές χώρες, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, έχουν απαγορεύσει την εξαγωγή οπλικών συστημάτων στην Τουρκία. Οι ΗΠΑ εξοβέλισαν την Τουρκία από το πρόγραμμα των αεροσκαφών F-35. Ο Καναδάς, μετά την τουρκική εμπλοκή στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ανακοίνωσε στις 5 Οκτωβρίου ότι απαγορεύει την εξαγωγή οπτικών συστημάτων και λέιζερ υψηλής ακριβείας, που χρησιμοποιούνται στα τουρκικά drones.

Οι πωλήσεις αυτών των συστημάτων ανήλθαν μετά το 2017 στο διόλου ευκαταφρόνητο ποσόν των 300 εκατ. ευρώ. Ας σημειωθεί ότι ο Καναδάς επικαλέσθηκε την παραβίαση της Συνθήκης του ΟΗΕ για το Εμπόριο Όπλων. Την έχουν κυρώσει όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και αφορά στο διεθνές εμπόριο συμβατικών όπλων.

Η “ευγένεια” της ΕΕ

Παρά ταύτα, η Γερμανία ανακοίνωσε τον Ιούλιο του 2020 ότι θα περιορίσει τις εξαγωγές οπλικών συστημάτων στην Τουρκία, πλην αυτών που αφορούν σε ναυτικούς εξοπλισμούς. Προφανώς η εξαίρεση συνδέεται με τα έξι υποβρύχια τύπου “214” που κατασκευάζονται στην Τουρκία από το 2015, βάσει σχεδίων και αδειών της γερμανικής εταιρείας Thyssenkrupp. Είναι, επίσης, άγνωστο εάν τα τουρκικά drones χρησιμοποιούν τεχνολογία και από ευρωπαϊκές χώρες. Παλαιότερα έφεραν γερμανικές μηχανές, τώρα χρησιμοποιούν και ουκρανικές.

Μέχρι να αποφασίσει η Δύση τι θα κάνει με τον “μεγάλο ασθενή”, πρέπει η Ελλάδα να περιορίσει τον κίνδυνο στρατιωτικού επεισοδίου και μέσω του εμπάργκο όπλων. Τέλος, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η κρίση με την Τουρκία δεν είναι αγώνας ταχύτητας. Ο Ερντογάν θέλει να τον αντιμετωπίζει έτσι, αλλά στην πραγματικότητα είναι μαραθώνιος. Οι κινήσεις γίνονται με το βλέμμα στον τερματισμό και όχι στην τακτική κίνηση της επόμενης ώρας.

Υ.Γ. Ο Βρετανός πρέσβης φέρεται να είχε απαντήσει στον Τσάρο το 1853 ότι «ο γενναιόδωρος και ισχυρός άνδρας οφείλει να αντιμετωπίζει με ευγένεια τον άρρωστο και αδύναμο άνθρωπο». Στην ίδια “ευγένεια” αρκετών κρατών-μελών της ΕΕ, σκοντάφτουμε το 2020 στα διάφορα Ευρωπαϊκά Συμβούλια.