Η ενεργειακή δίψα και τα γεωπολιτικά παίγνια στην Ανατολική Μεσόγειο

Νέες δυναμικές, αλλά και ισορροπίες, προκαλούν δεδομένα που διαμορφώνονται στην περιοχή μας, τα οποία έχουν σχέση με τα ενεργειακά αλλά και τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς και επιρροές. Οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν ως φόντο και το Oυκρανικό, καθώς πρόκειται για την κοντινότερη περιοχή, που διαθέτει φυσικό αέριο και μπορεί να καλύψει σε κάποιο βαθμό ανάγκες, που προκαλεί η ενεργειακή κρίση ως αποτέλεσμα του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία. 

Το πάζλ των εξελίξεων συνθέτουν μονομερείς ενέργειες, νέες συνεργασίες με την εμπλοκή χωρών της περιοχής, και με την Τουρκία να αναζητεί δικό της κυρίαρχο ρόλο. Πώς, λοιπόν, διαμορφώνεται το σκηνικό σήμερα; Η απόφαση του Αιγύπτιου Προέδρου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, να υπογράψει διάταγμα με το οποίο ανακήρυξε μονομερώς δυτικά θαλάσσια σύνορα μεταξύ της χώρας του και της Λιβύης, ήταν μια κίνηση ματ στη γεωπολιτική σκακιέρα.

Η κίνηση της Αιγύπτου, λοιπόν, στοχεύει να “κλείσει” δυτικά το θέμα των θαλάσσιων συνόρων με τη Λιβύη, μετά που ως γνωστό σύναψε την τμηματική συμφωνία οριοθέτησης με την Ελλάδα το 2020, και στο παρελθόν (2003) με την Κύπρο. Θέλει σιγά-σιγά να ολοκληρώσει τις οριοθετήσεις στη Μεσόγειο. Η μονομερής οριοθέτηση με τη Λιβύη (που φαίνεται πως δεν είναι στη μέση γραμμή, αλλά πέραν αυτής, προς τα δυτικά), αμφισβητεί ευθέως το τουρκολιβυκό μνημόνιο.

Αυτό το γνωρίζουν τόσο η Άγκυρα όσο και η Τρίπολη και, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία απέφυγε να αντιδράσει δημόσια, σίγουρα την έχει ενοχλήσει και αναμένεται ότι θα επιβραδύνει την όποια ομαλοποίηση στις σχέσεις με την Αίγυπτο. Με την μονομερή οριοθέτηση, το Κάιρο στέλνει το μήνυμα ότι θα αντιδράσει σε όποια κίνηση γίνει από την τουρκική εταιρεία ΤΡΑΟ, από λιβυκή άλλη εταιρεία, για σεισμικές έρευνες στην περιοχή, λειτουργώντας εκ μέρους του καθεστώτος της Τρίπολης.

Είναι σαφές πως οι σχέσεις Αιγύπτου και Τουρκίας δεν μπορούν εύκολα να εξομαλυνθούν, καθώς υπάρχει το αγκάθι του λιβυκού ζητήματος. Η κατοχική Τουρκία θέλει να ελέγξει τη Λιβύη και αντιμετωπίζει με διάφορους τρόπους και υπονομεύσεις τα συμφέροντα άλλων χωρών. Υπενθυμίζεται ότι η Αίγυπτος συνορεύει με τη Λιβύη και η Τουρκία όχι κι αυτό λέει πολλά. Είναι σαφές πως μέχρι στιγμής το Κάιρο σέβεται τις συμφωνίες, που έχει συνάψει με Κύπρο και Ελλάδα.

Ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι επενδύει στρατηγικά στις δυο χώρες, που είναι κράτη-μέλη της ΕΕ, οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, στα δύσκολα για το καθεστώς του και τον ίδιον ήταν δίπλα του. Αυτό διατηρεί και ενισχύει τον άξονα συνεργασίας. Σημειώνεται ότι η Αίγυπτος παρά το πρέσινγκ της Άγκυρας και τα κίνητρα που δόθηκαν (μεγαλύτερη ΑΟΖ) δεν αναίρεσε την υπογραφή της στις συμφωνίες με την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, ούτε αμφισβήτησε το άτυπο θαλάσσιο σύνορό της με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη (Γάζα).

Η συμφωνία Λιβάνου-Ισραήλ

Το δεύτερο σημαντικό δεδομένο είναι ο καθορισμός θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ. Τούτο επιτεύχθηκε με αμερικανική μεσολάβηση. Και η μεσολάβηση έγινε κάτω από το βάρος των ευρύτερων γεωπολιτικών εξελίξεων και επιδιώξεων. Επρόκειτο για ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς διαχρονικά οι σχέσεις των δυο χωρών βάδιζαν σε τεντωμένο σχοινί. Ωστόσο, από την μια, η αμερικανική παρέμβαση, διά του Ειδικού Απεσταλμένου του Λευκού οίκου Έιμος Χόκσταϊν και από την άλλη η ανάγκη να προχωρήσουν οι χώρες αυτές, σε έρευνες και γεωτρήσεις φυσικού αερίου, σε συνάρτηση με τις ανάγκες ασφαλείας των δυο χωρών (κυρίως του Ισραήλ), οδήγησαν σε ένα συμβιβασμό, από τον οποίο επωφελούνται αμφότερες, αλλά και οι γειτονικές χώρες, όπως είναι η Κύπρος.

Στο παιχνίδι των θαλάσσιων ζωνών μπήκε και η Συρία. Η Δαμασκός προφανώς και βλέπει τις προοπτικές που διανοίγονται και ενώπιόν της ενόψει της αξιοποίησης κοιτασμάτων που, σύμφωνα με ενδείξεις, υπάρχουν και στη θαλάσσια περιοχή που θεωρεί δική της. Εκτιμάται ότι ο Λίβανος και η Συρία θα επιχειρήσουν να συμφωνήσουν και τα δικά τους θαλάσσια σύνορα (μάλλον μετά την εκλογή νέου Προέδρου στον Λίβανο) ενώ στο κάδρο πάντα μπαίνει και η Κύπρος. Η γεωγραφία επιβάλλει και δική της εμπλοκή, που ήδη υπάρχει.

Η Λευκωσία στην προκειμένη περίπτωση κινήθηκε και γρήγορα και προληπτικά. Αμέσως μετά τη συμφωνία, αντιπροσωπεία υπό τον πρέσβη, τέως γενικό διευθυντή του υπουργείου Εξωτερικών, Τάσο Τζιωνή, επισκέφθηκε τη Βηρυτό και το Τελ Αβίβ, ενώ όπως έχουμε γράψει και στο παρελθόν, προηγουμένως υπήρξαν επαφές και με άλλους παίκτες της περιοχής. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι οι συμφωνίες οριοθέτησης της Κύπρου με το Ισραήλ (2010) και με τον Λίβανο (2007), η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, δεν επικυρώθηκε από το κοινοβούλιο της χώρας αυτής, πρέπει τώρα να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Αυτά, δηλαδή, που διαμορφώθηκαν ως αποτέλεσμα της συμφωνίας οριοθέτησης και συνεκμετάλλευσης Ισραήλ-Λιβάνου.

Οι διμερείς και μονομερείς, λοιπόν, ενέργειες μπορούν να συνθέσουν μια ευρύτερη συνεργασία κρατών, που μπορούν να συνεννοηθούν. Βασικός πυλώνας, που μπορεί να συνδέσει τις συνεργασίες αυτές παραμένει η Ελλάδα και η Κύπρος, με βάση και τα τριμερή σχήματα, φτάνει Αθήνα και Λευκωσία να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που διανοίγονται ενώπιόν τους και στην ευρύτερη περιοχή. Σημειώνεται συναφώς ότι η πρόσφατη συμφωνία Λιβάνου και Ισραήλ και η μονομερής απόφαση της Αιγύπτου για οριοθέτηση με τη Λιβύη και η εμπλοκή της Κύπρου στην πρώτη περίπτωση, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το γεωπολιτικό παιχνίδι.

Τα χαρμόσυνα νέα από την ΑΟΖ 

Είναι σαφές πως όλα αυτά τα παρακολουθούν τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι Ευρωπαίοι, ενόψει της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης. Είναι επίσης σαφές πως οι συμφωνίες και η κινητικότητα, η εμπλοκή των περισσότερων χωρών, παράγει νομική και επενδυτική ασφάλεια. Ήδη Λίβανος και Ισραήλ προκήρυξαν αυτές τις μέρες αδειοδοτικούς διαγωνισμούς. Η Τουρκία δεν θεωρείται φερέγγυα αν και διεκδικεί ρόλο προτείνοντας περιφερειακή σύνοδο, θέλοντας να “βάλει” από το παράθυρο και το ψευδοκράτος. Η ενεργειακή “δίψα” δημιουργεί ευκαιρίες, γεωπολιτικά και γεωοικονομικά.

Η τελευταία ανακοίνωση για τον εντοπισμό ενός νέου κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Κύπρο, στον στόχο Zeus-1, στο θαλασσοτεμάχιο 6 της κυπριακής ΑΟΖ, είναι μια σημαντική εξέλιξη, που ενισχύει τη δυναμική που υπάρχει. Από την κοινοπραξία Eni και TotalEnergies, εκτιμάται η δυναμικότητά του σε δύο με τρία τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (Tcf). Το ζητούμενο είναι η εμπορική αξιοποίηση όλων των κοιτασμάτων, που δεν υπάρχουν ενδείξεις για το πότε θα γίνει τούτο.

Στο μεταξύ, η υπουργός Ενέργειας, Νατάσα Πηλείδου, σε συνέντευξή της στο “Αssociated Press”, ανέφερε πως η Κύπρος επεξεργάζεται πρόταση για αγωγό μεταφοράς στο νησί ισραηλινού φυσικού αερίου, επεξεργασία και εξαγωγή του στην Ευρώπη με πλοίο, σαν μια από τις λύσεις για αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης. Η κ. Πηλείδου ανέφερε ότι η κυβέρνηση εξετάζει αιτήματα αδειοδότησης από την ενεργειακή εταιρεία Energean για να προχωρήσει το σχέδιο, μόλις το Ισραήλ αποφασίσει πόση υπεράκτια ποσότητα φυσικού αερίου θα συμφωνούσε να εξάγει μέσω ενός τέτοιου αγωγού.

Το σχέδιο υγροποίησης και αποστολής του φυσικού αερίου από την Κύπρο είναι καλύτερη επιλογή από έναν αγωγό που θα συνδέει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη, είπε η Κύπρια υπουργός στο “Associated Press”. «Και επίσης», πρόσθεσε, «είναι μια καλή ευκαιρία για εμάς να έχουμε υποδομές στη χώρα σε περίπτωση που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε και τις δικές μας πηγές, ως μια επιπλέον επιλογή» καθότι και η Κύπρος επιδιώκει επίσης να εξάγει δικό της φυσικό αέριο.

Που οδηγούν τα νέα δεδομένα 

Το σκηνικό, που διαμορφώνεται στην περιοχή, επιβεβαιώνει την ανάγκη καθορισμού θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου. Αυτό είναι ένα ζήτημα, το οποίο μέχρι τώρα αποφεύγει η Ελλάδα, όπως ο… διάβολος το λιβάνι. Αν και πολλές φορές έχει τούτο διακηρυχτεί από τις κυβερνήσεις Αθηνών και Λευκωσίας, δεν προχώρησε. Σημειώνεται συναφώς ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει ετοιμάσει τα σχέδια που αφορούν τον καθορισμό των συνόρων, που στηρίζονται στην αρχή της μέσης γραμμής.

Παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν υπήρξε προσπάθεια από κυπριακής πλευράς να τεθεί το ζήτημα προς συζήτηση, η ελλαδική δεν το ήθελε. Χωρίς να το απορρίπτει το παρέπεμψε σε μεταγενέστερο στάδιο. Είναι δε σαφές πως και η Λευκωσία από ένα σημείο και μετά απέφευγε να εγείρει το συγκεκριμένο ζήτημα για να μη δυσκολέψει την Αθήνα.

Είναι πρόδηλο πως από τη στιγμή κατά την οποία η Λευκωσία έχει κάνει μία στρατηγικού βάθους κίνηση με συμφωνίες με τις γειτονικές χώρες, δεν μπορεί να μην έχει συμφωνία με την Ελλάδα. Από τη στιγμή κατά την οποία, σε συνεργασία με την Ελλάδα, συγκροτήθηκαν συνεργασίες με κράτη της περιοχής, ένα από τα λίγα θέματα, που εκκρεμούν είναι αυτό, του καθορισμού θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δυο κρατών.

Μετά το παράνομο και εξωφρενικό τουρκολιβυκό μνημόνιο οριοθέτησης ΑΟΖ Τουρκίας-Λιβύης, η Αθήνα θα μπορούσε να προχωρήσει σε δυο κινήσεις, που δεν έκανε. Πρώτο να καθορίσει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο και δεύτερο να ανακηρύξει μονομερώς ΑΟΖ με την Τουρκία.