Η γεωπολιτική εξίσωση στην κυπριακή ΑΟΖ – Το ευρωπαϊκό χαρτί έχει όρια

Η Λευκωσία και η Αθήνα ποντάρουν πολλά στο ευρωπαϊκό χαρτί αναφορικά με την τουρκική γεώτρηση στην κυπριακή ΑΟΖ, αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δείχνουν ανέτοιμες να αναλάβουν αποτρεπτική δράση. Αυτό φάνηκε καθαρά στην άτυπη σύνοδο κορυφής στη Ρουμανία πριν μια βδομάδα. Αν και το πρόβλημα συζητήθηκε δεν αποφασίστηκε η λήψη μέτρων εναντίον της Τουρκίας για την εισβολή του “Πορθητή”. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που ενημερώθηκε αναλυτικά από τον πρόεδρο Αναστασιάδη, εξέφρασε –δια του προέδρου του Ντόναλντ Τουσκ– τη λεκτική υποστήριξή του προς τη Λευκωσία και επιφυλάχθηκε να επανεξετάσει το ζήτημα σε επόμενη σύνοδό του.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι για το ζήτημα της Ουκρανίας, παρότι αυτή η χώρα δεν είναι κράτος-μέλος όπως η Κυπριακή Δημοκρατία, η ΕΕ είχε σπεύσει με διαδικασία εξπρές να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία. Διπλωματικές πηγές στη Λευκωσία και στην Αθήνα, ωστόσο, παραμένουν αισιόδοξοι. Θεωρούν πως ναι μεν η αντίδραση της ΕΕ δεν ήταν η επιβεβλημένη από την κοινοτική αλληλεγγύη και το διεθνές δίκαιο, αλλά πως το κλίμα είναι θετικό και πως έστω και με καθυστέρηση το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πιθανότατα θα κινηθεί προς την κατεύθυνση λήψης μέτρων εναντίον της Άγκυρας εάν ο “Πορθητής” πραγματοποιήσει τη σχεδιαζόμενη γεώτρηση.

Η ρητορική του ίδιου του Ταγίπ Ερντογάν για χρήση στρατιωτικής βίας με σκοπό την ανάκτηση των “καταπατηθέντων δικαιωμάτων” της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο, εξάλλου, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για υπεκφυγές. Το ερώτημα που απασχολεί, όχι μόνο την Αθήνα και τη Λευκωσία αλλά και δυτικές πρωτεύουσες, είναι εάν η Άγκυρα μπλοφάρει για να περάσει χωρίς πολιτικό-διπλωματικό κόστος το τετελεσμένο της στην κυπριακή ΑΟΖ. Ή εάν έχει πράγματι απασφαλίσει και κινείται προς την κατεύθυνση επιβολής διαδοχικών τετελεσμένων. Το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα.

Η Λευκωσία, πάντως, έχει ήδη αρχίσει να δρομολογεί αντίμετρα με βάση τις δυνατότητές της. Το πρώτο είναι ότι με την έκδοση διεθνών ενταλμάτων θα ασκήσει δίωξη σε όλους (ξένους αλλά και Τούρκους) εμπλέκονται στην παράνομη γεώτρηση, αλλά και στις σεισμικές έρευνες του “Μπαρμπαρός” στην κυπριακή ΑΟΖ. Το μέτρο αυτό μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική αντίδραση, ειδικά για τους μη Τούρκους τεχνικούς και για τις νορβηγικές εταιρείες, οι οποίες συνεργάζονται για την πραγματοποίηση της παράνομης γεώτρησης. Πόσο μάλλον όταν μπορεί να οδηγήσει σε συλλήψεις και υψηλές αποζημιώσεις.

Εξάλλου, το κλίμα που επικρατεί και στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την Τουρκία, γεγονός που διευκολύνει τη νομική αντίδραση της Λευκωσίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η Κυπριακή Δημοκρατία θα επιμείνει να αξιοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο το ευρωπαϊκό χαρτί. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας είναι στην πραγματικότητα παγωμένες για άλλους λόγους, οπότε σ’ αυτό το επίπεδο δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για άσκηση αποτελεσματικών πιέσεων.

Απρόθυμοι να λάβουν μέτρα

Η ΕΕ, όμως, θα μπορούσε να παγώσει τα κονδύλια προς την Άγκυρα, ειδικά τα σημαντικά κονδύλια που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Αποτελεί κοινό μυστικό, όμως, ότι η Γερμανία και άλλες χώρες-μέλη δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν το ενδεχόμενο ο Ερντογάν να ανοίξει τα σύνορα και να γεμίσει την Ευρώπη –μέσω Ελλάδας και δευτερευόντως Βουλγαρίας– με κύματα προσφύγων και μεταναστών. Γι’ αυτό και κατά πάσα πιθανότητα θα προβάλουν ισχυρές αντιστάσεις.

Είναι δεδομένο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει τη δυνατότητα να διώξει από την κυπριακή ΑΟΖ τον “Πορθητή” με στρατιωτικά μέσα. Ούτε μπορεί να ποντάρει στην Ελλάδα. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα και από την επίσκεψη του υπουργού Άμυνας Ευάγγελου Αποστολάκη στην Κύπρο. Η Αθήνα δεν φαίνεται να επιθυμεί να εμπλακεί. Το μόνο που είναι διατεθειμένη να προσφέρει είναι διπλωματική υποστήριξη. Επίσης, είναι μάλλον απίθανο οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι να παρέμβουν στρατιωτικά για να αποτρέψουν την «πειρατική ενέργεια» της Άγκυρας.

Αυτοί θα προστατεύσουν μόνο τις εταιρείες τους και τα συμφέροντά τους. Στην Κύπρο, μάλιστα, τις τελευταίες ημέρες κερδίζει έδαφος η θεωρία ότι ίσως η κυβέρνηση Αναστασιάδη έπρεπε να είχε ήδη παραχωρήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης για όλα τα οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ σε μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Κατά πολλούς μία τέτοια κίνηση θα είχε οχυρώσει την κυπριακή ΑΟΖ απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό. Το επιχείρημα που επικαλούνται οι υποστηρικτές της θέσης αυτής είναι ότι ο Ταγίπ Ερντογάν δεν εμπόδισε τη γεώτρηση ούτε της Total ούτε της ExxonMobil.

Εμπόδισε, όμως, τη γεώτρηση της ιταλικής ENI, επειδή ακριβώς η Ιταλία δεν είχε την αποφασιστικότητα και ίσως τη δύναμη να προστατεύσει την εταιρεία της. Αν, όμως, οι Τούρκοι έστελναν το γεωτρύπανό τους σε οικόπεδο παραχωρημένο σε μεγάλη δυτική εταιρεία θα αποτελούσε μονόδρομο για κράτη όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία να στραφούν εναντίον της Άγκυρας και να εμποδίσουν τουρκική γεώτρηση.

Πολιτική κίνηση

Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν η Άγκυρα δεν πληρώσει υψηλό διπλωματικό κόστος θα στείλει και το δεύτερο τουρκικό γεωτρύπανο σε άλλο μη παραχωρημένο οικόπεδο. Έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, πάντως, ο Ταγίπ Ερντογάν δεν είχε άλλο δρόμο από το να πραγματοποιήσει τετελεσμένο. Εκτός κι αν αποφάσιζε να υποχωρήσει, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για το δικό του κύρος και για το κύρος της Τουρκίας. Θα ήταν σαν να αποδεχόταν τον αποκλεισμό της και από το ενεργειακό και από το γεωπολιτικό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Άγκυρα, όμως, θέλει να στείλει το μήνυμα όχι μόνο ότι είναι παρούσα, αλλά και ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα στην περιοχή, χωρίς τη δική της συναίνεση. Μέχρι τώρα, είναι ασαφές εάν ο “Πορθητής” έχει την τεχνολογική δυνατότητα να πραγματοποιήσει τη γεώτρηση και κύρια να εξαγάγει και να διοχετεύσει το φυσικό αέριο στις αγορές, εάν βέβαια βρει κοίτασμα. Διπλωματικές πηγές θεωρούν ότι η κίνηση Ερντογάν είναι πρωτίστως πολιτική.

Δεν θέλει να κατοχυρωθεί και στην πράξη το κυριαρχικό δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τα όποια κοιτάσματα στην ΑΟΖ της και μάλιστα στο τμήμα που αντιστοιχεί στην ελεύθερη Κύπρο. Από τη στιγμή, μάλιστα, που η επίδειξη ισχύος με τη δέσμευση μεγάλων θαλάσσιων περιοχών νοτίως της Κύπρου για την πραγματοποίηση αεροναυτικών ασκήσεων και για σεισμικές έρευνες του “Μπαρμπαρός” δεν έφεραν αποτέλεσμα, η γεώτρηση “Πορθητή” ήταν αναγκαστική κίνηση.

Επικαλείται ότι τον συμφέρει

Παρά, λοιπόν, το γεγονός ότι και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, αλλά και οι ισχυρές παίχτες στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, έχουν καταδικάσει την πειρατική ενέργεια της Τουρκίας και έχουν σταθεί διπλωματικά στο πλευρό της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Ταγίπ Ερντογάν δεν έχει άλλη επιλογή από το να κλιμακώσει. Και τούτο παρότι η Τουρκία δεν έχει κανένα δικαίωμα στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου. Ο χάρτης το δείχνει καθαρά. Καμιά ερμηνεία του διεθνούς δικαίου δεν μπορεί να δικαιολογήσει νομικά την τουρκική ενέργεια.

Ο ισχυρισμός ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα είναι παντελώς αβάσιμος. Εάν η Κύπρος δεν έχει υφαλοκρηπίδα δεν έχει και η Βρετανία! Εξίσου αβάσιμος είναι και ο ισχυρισμός της Άγκυρας ότι προστατεύει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι έχουν δικαιώματα σε ολόκληρη την Κύπρο και στην ΑΟΖ της. Αυτό θα συνέβαινε εάν στην Κύπρο ίσχυε η συνταγματική τάξη που εγκαθίδρυσαν οι συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου το 1959-60.

Αυτή η συνταγματική τάξη, όμως, καταλύθηκε με την εισβολή του 1974 και κύρια με την ανακήρυξη του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους το 1983. Το καθεστώς Ερντογάν, όμως, επικαλείται κάθε φορά ό,τι το συμφέρει, χωρίς η κυπριακή και η ελληνική διπλωματία να καταγγέλουν την αντίφαση της τουρκικής διπλωματίας…