Η Τουρκία εφαρμόζει την “έρπουσα δικαιοδοσία”

Η πρακτική αυτή (η έρπουσα δικαιοδοσία) εμφανίζεται όταν ένα κράτος διεκδικεί νέες εξουσίες ή επεκτείνει την εφαρμογή των υφιστάμενων δικαιωμάτων του χωρίς σαφή νομική θεμελίωση, με τρόπο που συχνά γίνεται ανεκτός στην πράξη / de facto και, εφόσον δεν αμφισβητηθεί, μπορεί να παγιωθεί ως και de jure με νομική αναγνώριση. Η έννοια εμφανίστηκε κυρίως στο πεδίο του Δικαίου της Θάλασσας.

Μετά τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS, 1982), αρκετά παράκτια κράτη άρχισαν να προβαίνουν σε μονομερείς δηλώσεις ή πρακτικές με τις οποίες διεκδικούσαν μεγαλύτερη δικαιοδοσία στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), στα χωρικά ύδατα ή στον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Ενδεικτικά, ορισμένα κράτη αξιώνουν δικαίωμα έγκρισης για την αβλαβή διέλευση ξένων πολεμικών πλοίων από τα χωρικά τους ύδατα, ενώ άλλα επεκτείνουν πρακτικά τα κυριαρχικά τους δικαιώματα πέραν των διακοσίων ναυτικών μιλίων. Τέτοιες ενέργειες θεωρούνται μορφές “έρπουσας δικαιοδοσίας” διότι υπερβαίνουν τα όρια που αναγνωρίζει η UNCLOS.

Η έννοια δεν περιορίζεται όμως στο Δίκαιο της Θάλασσας. Συναντάται και στη λειτουργία διεθνών οργανισμών, όπως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν οι θεσμοί της επεκτείνουν τις αρμοδιότητές τους σε τομείς που δεν τους έχουν ρητώς παραχωρηθεί από τα κράτη-μέλη μέσω των ιδρυτικών συνθηκών. Στην περίπτωση αυτή, η “έρπουσα δικαιοδοσία” συνδέεται με την αρχή της δοτής αρμοδιότητας και εγείρει ζητήματα νομιμότητας, κυριαρχίας και πολιτικής λογοδοσίας.

Η νομική σημασία του όρου είναι διττή: αφενός αποκαλύπτει την τάση κρατών ή οργανισμών να διευρύνουν πρακτικά τη δικαιοδοσία τους για λόγους ισχύος ή ασφάλειας, αφετέρου λειτουργεί ως κριτική έννοια, επισημαίνοντας τις περιπτώσεις παραβίασης της αρχής της κυριαρχικής ισότητας και των διεθνών κανόνων. Η “έρπουσα δικαιοδοσία” μπορεί να προκαλέσει διεθνείς εντάσεις, να οδηγήσει σε διπλωματικές διαμαρτυρίες ή ακόμη και σε προσφυγές ενώπιον διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Συνολικά, η έννοια αντανακλά τον δυναμικό χαρακτήρα του διεθνούς δικαίου, όπου οι πρακτικές κρατών και οργανισμών συχνά επιχειρούν να προηγηθούν των νομικών κανόνων, δημιουργώντας νέες ισορροπίες εξουσίας και θέτοντας σε δοκιμασία το πλαίσιο της διεθνούς νομιμότητας.

Πώς η Τουρκία εφαρμόζει την Έρπουσα Δικαιοδοσία

Η Τουρκία, ιδίως στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, εφαρμόζει με συνέπεια αυτήν τη στρατηγική, επιδιώκοντας να δημιουργήσει νέα τετελεσμένα.

Στο Αιγαίο, η Άγκυρα αμφισβητεί το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια, απειλώντας με “casus belli”. Επίσης, μετά την κρίση των Ιμίων, εισήγαγε την έννοια των “γκρίζων ζωνών”, διεκδικώντας τάχα νησίδες αδιευκρίνιστης κυριαρχίας. Παράλληλα, αρνείται να αναγνωρίσει τον ελληνικό εναέριο χώρο των 10 ναυτικών μιλίων, επιμένοντας ότι πρέπει να ταυτίζεται με τα 6 ναυτικά μίλια των χωρικών υδάτων. Μέσω NAVTEX και ερευνών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, η Τουρκία επιχειρεί να κατοχυρώσει παρουσία σε περιοχές όπου δεν έχει νόμιμη δικαιοδοσία.

Στην Ανατολική Μεσόγειο, η πολιτική έρπουσας δικαιοδοσίας εκδηλώθηκε εντονότερα με το τουρκολιβυκό μνημόνιο (2019), το οποίο αγνοεί πλήρως τα δικαιώματα ελληνικών νησιών, όπως η Κρήτη, η Ρόδος και το Καστελλόριζο. Παράλληλα, η Τουρκία παρεμβαίνει στην κυπριακή ΑΟΖ με γεωτρύπανα και ερευνητικά πλοία, παραβιάζοντας τα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Υιοθετεί δε την ερμηνεία της “μειωμένης επήρειας” των νησιών, επιδιώκοντας να περιορίσει την έκταση της ελληνικής και κυπριακής θαλάσσιας δικαιοδοσίας.

Η στρατηγική αυτή εντάσσεται σε μια μακροχρόνια τουρκική πολιτική αναθεωρητισμού, που βασίζεται στη δημιουργία “νέας κανονικότητας”. Με συνεχείς αμφισβητήσεις και μονομερείς ενέργειες, η Άγκυρα προσπαθεί να επιβάλει τις θέσεις της, γνωρίζοντας ότι η Ελλάδα και η Κύπρος, ως χώρες δεσμευμένες από την UNCLOS, αποφεύγουν αντίστοιχες αυθαίρετες κινήσεις. Έτσι, η Τουρκία επιχειρεί να κεφαλαιοποιήσει το κενό, μετατρέποντας τη διεθνή ανεκτικότητα σε de facto δικαιοδοσία.

Επομένως, η περίπτωση της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί κλασικό παράδειγμα έρπουσας δικαιοδοσίας. Μια σταδιακή και συστηματική προσπάθεια διαμόρφωσης νέων νομικο-πολιτικών δεδομένων, που απειλούν όχι μόνο τα κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας και Κύπρου, αλλά και τη σταθερότητα ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου.

Αλλά αυτά είναι γνωστά και βιωματικά για όλους. Το ζητούμενο είναι, πως η κατάσταση αντιστρέφεται υπέρ της Ελλάδος και να μην γίνουν τα υφέρποντα de facto και de jure υπέρ της Τουρκίας σε βάθος χρόνου, αφού έχει αποδείξει ότι έχει σύμμαχο τον χρόνο και την υπομονή.