Λύνοντας την εξίσωση με τα θαλάσσια πάρκα

Όπως φαίνεται από το σχήμα 1 αυτή ήταν μια έκταση με ανάπτυξη από δυτικά προς ανατολικά, περιελάβανε τις Κυκλάδες, καθώς και ορισμένα νησιά των Δωδεκανήσων. Είχε περίπου έκταση 29.000 τετρ. χλμ. Περιελάβανε περιοχές εκτός των χωρικών υδάτων που ενώ ανήκουν στην εν δυνάμει ελληνική ΑΟΖ, λόγω της μη εισέτι οριοθέτησής της θεωρούνται ότι αποτελούν Διεθνή ύδατα.

Έκπληξη απετέλεσε η συμπερίληψη περιοχής που είχε δοθεί για έρευνα υδρογονανθράκων και συγκεκριμένα το θαλασσοτεμάχιο 10, και προκάλεσε συζητήσεις ότι μέσω αυτού θα καταργηθούν και οι έρευνες υδρογονανθράκων τουλάχιστον σε εκείνη την περιοχή. Είχε ανάπτυξη από Βορρά προς Νότιο, με έκταση περίπου 29.000 τετρ. χλμ. επίσης.

Μετά από αυτήν την πρώτη-ανεπίσημη κοινοποίηση των θαλασσίων πάρκων στον Τύπο, ακολούθησε τουρκική αντίδραση, που ζήτησε την από κοινού οριοθέτηση των θαλάσσιων πάρκων με την Ελλάδα. Παράλληλα δημοσιεύτηκε μέσω της Sabah ένα σύνολο τεσσάρων περιοχών στο Αιγαίο, που είχε προσδιορίσει το Τουρκικό Ίδρυμα Θαλασσίων Ερευνών, με την επισήμανση ότι ανήκουν σε διεθνή ύδατα και θα μπορούσαν να γίνουν θαλάσσια πάρκα με συνεργασία Ελλάδας-Τουρκίας.

Έκτοτε, ακολούθησαν δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων που άρχιζαν να περιορίζουν τις αρχικές προσδοκίες και να προσδιορίζουν τα πάρκα στα χωρικά ύδατα νησιών του κεντρικού και ανατολικού Αιγαίου – και όχι στην έκταση που περιλαμβάνονταν στον αρχικό χάρτη. Στις 21 Ιουλίου δημοσιοποιήθηκαν οι εκτάσεις των θαλάσσιων πάρκων σε Αιγαίο-Ιόνιο. Μετά την δημόσια διαβούλευση που θα ακολουθήσει μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου, θα ενσωματωθούν σε Προεδρικό Διάταγμα.

Συγκρίνοντάς τους σημερινούς χάρτες (σχ. 2), με αυτούς που ανεπίσημα είχαν εξαγγελθεί (σχ.1), διαπιστώνουμε μελετώντας το σχ. 3, που περιλαμβάνει και τις δύο προσεγγίσεις:

• Η αρχική έκταση των 29.000 τετρ. χλμ. (κίτρινο) περίπου περιορίζεται σε 9.500 (γαλάζιο).
• Τρεις ομάδες νησιών που ανήκαν στην αρχική περιοχή, δεν περιλαμβάνονται στην σημερινή: Δυτικά τα νησιά Βελοπούλα- Καράβια-Φαλκονέρα (πορτοκαλί κύκλος). Βόρεια τα νησιά Σίφνος-Αντίπαρος-Πάρος-Νάξος-Δονούσα (πορτοκαλί ορθογώνιο) και Νοτιοανατολικά τα νησιά Οφειδούσα-Ποντικούσα-Φωκιονήσια-Αστυπάλαια-Γλυνό-Χόνδρο-Αγ. Κυριακή-Κουτσομύτη-Κουνούποι-Τηγάνι-Μονή-Φτενό-Χονδρονήσι-Σύρνα-Μικρός αδελφός-Μεγάλος αδελφός-Ναυάγιο-Γυαλί-Δωδεκανήσου-Στρογγυλή-Κανδελιούσα-Περγούσα-Παχειά-Νίσυρος και άλλες μικρότερες βραχονησίδες πέριξ αυτών (πορτοκαλί έλλειψη).
• Στον χάρτη των θαλάσσιων πάρκων δεν είναι χαραγμένη η γραμμή των 6 μιλίων γύρω από όλα τα νησιά. Μέσω του συνημμένου χάρτη (σχ.3), αυτή φαίνεται χαρακτηριστικά με κόκκινο χρώμα. Η χάραξη αυτής της γραμμής μας δίνει την δυνατότητα να διαπιστώσουμε που είναι τα διεθνή ύδατα γύρω από τα θαλάσσια πάρκα και εξηγεί γιατί αυτά δεν επεκτάθηκαν και στις περιοχές αυτές. Χαρακτηριστικά φαίνεται, στην περιοχή βόρεια της Φολεγάνδρου και της Σικίνου, όπου εντοπίζονται διεθνή ύδατα έκτασης περίπου 293 τετρ. χλμ.(γαλάζια περιοχή με διαγράμμιση).
• Αντιθέτως περιλαμβάνονται νησιά στα ανατολικά, των οποίων η Τουρκία αμφισβητεί το καθεστώς κυριαρχίας τους, όπως η Κίναιρος-ο Γλάρος-τα Μαύρα και η Λέβιθα, καθώς και νοτιοδυτικά της Αμοργού η νήσος Άνυδρος και οι βραχονησίδες γύρω της.
• Παρακολουθώντας την γραμμή οριοθέτησης, σε προβολές τμημάτων ακτογραμμής νησιών δεν περιλαμβάνονται περιοχές θαλάσσιων πάρκων, όπως εδυτικά της Σαντορίνης μιας έκτασης περίπου 203 τετρ. χλμ. (σχ. 4, με κίτρινο χρώμα με διαγράμμιση), ή βόρεια της Μήλου μιας άλλης περιοχής, αν και ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Στο σημείο αυτό η οριοθέτηση εισέρχεται σε μια περιοχή της παραλίας της Μήλου και κινούμενη βόρεια – βορειοδυτικά περιλαμβάνει τμήμα της αιγιαλίτιδας ζώνης της Κιμώλου και της νήσου Πολύαιγος για να ακολουθήσει εν συνεχεία προς τα ανατολικά στο όριο των 6 νμ.
• Βορειοανατολικά της νήσου Ίκαρος και νότια της Δονούσας εντοπίζεται ακόμη μια περιοχή διεθνών υδάτων έκτασης περίπου 20 τετρ. χλμ. που η γραμμή ορισμού του πάρκου σέβεται (σχ. 4, μικρή περιοχή με γαλάζια διαγράμμιση ανατολικά της Νάξου).
• Όλο το θαλάσσιο πάρκο αναπτύσσεται μέσα στις περιοχές των 6 ναυτικών μιλίων των διαφόρων νησιώτικων σχηματισμών, που αποτελούν ζώνες εθνικής κυριαρχίας.

Χάρτες και θαλάσσια πάρκα 

Στην ουσία δημιουργείται μια συνεκτική και ενιαία έκταση 9.500 τετρ. χλμ., η οποία και τίθεται σε ιδιαίτερο καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας, που κυρίως αναφέρεται στην απαγόρευση λειτουργίας των μηχανότρατων. Και στην περίπτωση αυτή η αρχική έκταση περιορίζεται στα 18.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ανεβάζοντας την συνολική έκταση των θαλάσσιων πάρκων στα 27.500.

Επεκτείνεται έξω από την αρχικά εμφανισθείσα περιοχή στο σχ. 1 προς τα βόρεια, μέχρι το βόρειο άκρο της Λευκάδας και εισέρχεται μέσα στον Κορινθιακό κόλπο προς ανατολάς, περιλαμβάνοντας τις ακτές του Μεσολογγίου. Προχωρώντας νότια, φαίνεται ότι αφήνει εκτός, μια περιοχή βορειοδυτικά του Κατακόλου, έκτασης περίπου 105 τετρ. χλμ.(σχ. 5, περιοχή με κίτρινη διαγράμμιση).

Ο αποκλεισμός μιας γεωμετρικής περιοχής από τα πάρκο, δυτικά του κόλπου της Κυπαρισσίας που φαίνεται στο σχ.5 προκαλεί απορίες. Στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο από την περιοχή του θαλασσοτεμάχιου 10, από την οποία εξαιρεί το μεγαλύτερο μέρος, για να προχωρήσει αταλάντευτα η έρευνα εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων από την εταιρία Helleniq Energy. Ελεύθερη αφήνεται επίσης η νέα περιοχή Α2 νότια του τεμαχίου 10 που ανήκει στις προς παραχώρηση περιοχές και έχει ζητηθεί από την ίδια εταιρία.

Η οριοθέτηση εκτείνεται μέχρι το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, που ήδη καθιερώθηκαν σαν αιγιαλίτιδα ζώνη μετά την συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Ιταλία το 2020, ενώ από το ακρωτήριο Ταίναρο και ανατολικά ακολουθεί την γραμμή των 6 νμ. Προχωρώντας νοτιότερα, αφήνει εκτός μια μεγάλη περιοχή στην παραλία της Καλαμάτας έκτασης περίπου 303 τετρ. χλμ. (σχ. 5, περιοχή με κίτρινη διαγράμμιση), που εκτείνεται από την Κορώνη, έως περίπου την παραλία Αρκούδι. Τέλος επεκτείνεται και πέρα από το ακρωτήριο Ταίναρο, περιλαμβάνοντας και τα Αντικύθηρα μέχρι ενός σημείου δυτικά των Κυθήρων, που εν συνεχεία αφού περιλάβει και την Ελαφόνησο, καταλήγει στις ακτές της Πελοποννήσου, στον κόλπο του Παλαιοκάστρου.

Η Τουρκία

Όπως ήταν φυσικό υπήρξε και πάλι, αντίδραση της Τουρκίας, η οποία προσπαθεί συστηματικά να αποδομήσει κάθε ελληνική κίνηση, υποστηρίζοντας ότι η οριοθέτηση περιλαμβάνει σχηματισμούς, το καθεστώς κυριαρχίας των οποίων δεν έχει καθοριστεί, ότι το Αιγαίο είναι ημίκλειστη θάλασσα και βάσει του άρθρου 123 της Σύμβασης των Θαλασσών (που δεν έχει υπογράψει) επιβάλλει την συνεννόηση των παράκτιων κρατών που βρέχονται από κλειστές η ημίκλειστες θάλασσες. Καταλήγει, απειλώντας ότι θα εξαγγείλει τα δικά της θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο. Η Ελλάδα απάντησε, τονίζοντας ότι:

• Απορρίπτει ότι το Αιγαίο είναι ημίκλειστη θάλασσα διότι έχει ανοικτή έξοδο στην Μεσόγειο.
• Κινείται στο πλαίσιο της σύμβασης της Βαρκελώνης (που έχει υπογράψει και η Τουρκία).

Βάσει του σχετικού πρωτοκόλλου για τις προστατευόμενες περιοχές, αναφέρεται ότι επιτρέπεται στα κράτη μέλη, να θεσπίζουν θαλάσσια πάρκα χωρίς να απαιτείται κάποιου είδους συμφωνία με άλλες χώρες, αρκεί να υπάρχει μια κοινοποίηση σχετικά με τα υπάρχοντα μέτρα διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής.

• Η αντίδρασή της έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές του περιφερειακού δικαίου.
• Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός και άλλοι οργανισμοί, αναγνωρίζουν το δικαίωμα των κρατών να δημιουργούν θαλάσσιες περιοχές ειδικού καθεστώτος προστασίας μέσα στις περιοχές δικαιοδοσίας τους, χωρίς συναίνεση με τρίτες χώρες. Κάτι που επιβεβαιώνει και η διεθνής πρακτική, εκτός βέβαια όπως τονίζεται αν πρόκειται για διασυνοριακές περιοχές ή περιοχές που απαιτούν κοινές οριοθετήσεις. Τέτοιες περιπτώσεις δεν υπάρχουν μέσα στα εξαγγελθέντα θαλάσσια πάρκα.
  • Η Ελλάδα δεν είναι διατεθειμένη να συζητήσει θέματα κυριαρχίας στο Αιγαίο, δεδομένου ότι το νομικό του καθεστώς του είναι ξεκαθαρισμένο με βάση τις υπάρχουσες διεθνείς συμβάσεις (χωρίς βέβαια, εκτιμώ, να απεμπολεί δικαιώματα που μπορεί να ασκήσει μονομερώς, όπως π.χ η επέκταση της αιγιαλίτιδας σε 12 ναυτικά μίλια).

Συμπεράσματα 

Τα θαλάσσια πάρκα και η οριοθέτησή τους σε χάρτη, αποτελεί στην ουσία το τέταρτο φανερό βήμα της Ελλάδας στη ενίσχυση της παρουσίας της στο Αιγαίο, Ιόνιο και Μεσόγειο. Τα προηγούμενα τρία αποτελούν:

•  Οι οριοθετήσεις ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας, καθώς και αυτής με την Αίγυπτο.
• Οι χωροθετήσεις θαλασσοτεμαχίων για έρευνα υδρογονανθράκων, εκ των οποίων άλλα έχουν ήδη δοθεί στην EXXON και άλλα πρόκειται να παραχωρηθούν, εάν βέβαια δεν υπάρξει κάποια υπαναχώρηση μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου στην CHEVRON.
• Ο πρόσφατος ορισμός του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού στο σύνολο των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας της Ελλάδας.

Όπως προαναφέραμε, αναμένονται οι επόμενες αντιδράσεις της Τουρκίας. Είναι σημειωτέον, ότι η Τουρκία είχε ήδη παρουσιάσει τις προθέσεις της για ορισμό δικών της θαλάσσιων πάρκων, μετά τις πρώτες εξαγγελίες που έγιναν από την Ελλάδα. Το Τουρκικό Ίδρυμα Θαλάσσιων Ερευνών είχε προτείνει τέσσερις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές και μάλιστα κυκλοφόρησε και σχετικό χάρτη (σχ.6) με τον οποίο ορίζει αυτές τις τέσσερις περιοχές:

Όλες αυτές οι εκτάσεις βρίσκονται εκτός των 6 ναυτικών μιλίων της αιγιαλίτιδας ζώνης της χώρας. Οι a και d περιλαμβάνουν και περιοχές εντός των 12 ναυτικών μιλίων που αποτελούν εν δυνάμει αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας. Βέβαια δεν γνωρίζουμε αν η Τουρκία θα επαναφέρει αυτούς τους χάρτες, ή εάν θα προσθέσει και άλλους.

Η πρέπουσα ελληνική αντίδραση

Όμως, απαιτείται – ιδιαίτερα για το θαλάσσιο πάρκο του Αιγαίου – ισχυρό σύστημα παρακολούθησης των παραβιάσεων, όχι τόσο από τον ελληνικό αλιευτικό στόλο, αλλά κυρίως από τον τουρκικό, που δεν αποκλείεται να τον εκλάβει σαν ένα πεδίο άσκησης μιας νέας υβριδικής απειλής μέσω ψαροκάικων, που θα προσπαθήσουν να τον παραβιάσουν.

Στην περίπτωση αυτή η ελληνική αντίδραση θα πρέπει να είναι άμεση, διότι η παραβίαση αυτού του ορίου θα αποτελεί και παραβίαση της κυριαρχίας, με το δεδομένο ότι βρίσκεται μέσα στα 6 ναυτικά μίλια. Θέματα οικολογικά μπορεί εύκολα να μετατοπισθούν από το τεχνικό επίπεδο σε ζητήματα κυριαρχίας. Οιαδήποτε ολιγωρία θα ανοίξει ακόμη περισσότερο το κουτί της Πανδώρας για περαιτέρω αμφισβητήσεις. Αντίθετα η προβολή αποφασιστικότητας-ισχύος θα προκαλέσει πρόκριμα για τον αναθεωρητικό γείτονα, σχετικά με το είδος των αντιδράσεων μας σε μελλοντικές παραβιάσεις των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων.

Αντίστοιχο σύστημα παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης, πρέπει να υπάρχει και στο Ιόνιο. Αν και με την ελληνο-ιταλική συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ συμφωνήθηκε ότι ορισμένα αλιευτικά αυτής (65 εξ αυτών) θα έχουν δικαίωμα να αλιεύουν μέσα στην περιοχή κυριαρχίας μας μεταξύ 6 και 12 μιλίων ορισμένα είδη αλιευμάτων, εντούτοις οι έλεγχοι θα πρέπει να μην αφεθούν αυτά τα σκάφη ή άλλα να αλωνίζουν οπουδήποτε, πιστεύοντάς ότι οι Ιταλοί θα διατηρήσουν τα συμφωνηθέντα. Και εδώ οι αντιδράσεις μας θα πρέπει να είναι αυστηρές αν εντοπιστεί στα σκάφη τους αλίευμα παράνομο, με κατασχέσεις και διοικητικές ποινές.

Είναι σαφές ότι με τα θαλάσσια πάρκα υλοποιείται και μια βασική υποχρέωση από πλευράς Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, αφού καθορίζουμε ζώνες αλιείας, έστω και αν ακόμη βρίσκονται μόνον μέσα στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Υπάρχει υποχρέωση μέχρι το 2030 να ορίσουμε το 30% των θαλάσσιων περιοχών μας που τίθενται υπό περιβαλλοντική προστασία, κάτι όπως αναφέρθηκε το προωθούμε νωρίτερα.

Διαψεύστηκαν δε παλαιότερα δημοσιεύματα που έλεγαν ότι η Ελλάδα θα περιορίσει τα όρια των θαλασσίων πάρκων της στα 3 ναυτικά μίλια. Τα δύο αυτά πάρκα έχουν τον χαρακτήρα δύο συνεκτικών περιοχών και ενοποιούν περιοχές του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000. Αυτό του Αιγαίου περιλαμβάνει 18 τέτοιες περιοχές και το αντίστοιχο του Ιονίου 24.

Πρέπει τέλος να σημειωθεί, ότι οι αρχικές εκτάσεις των πάρκων που είχαν ανακοινωθεί στο 9ο Our Ocean Conference ήταν 14.000 τετρ. χλμ. και 8.000 για Ιόνιο και Αιγαίο αντίστοιχα. Στις πρόσφατες ανακοινώσεις προσδιορίζονται στα 18.000 τετρ. xλμ. και 9.500 αντίστοιχα. Και οι δύο συνολικές αρχικές εκτιμήσεις των 22.000 τετρ. xλμ. (14.000 + 8.000) και οι πρόσφατες των 27.500 (18.000 + 9.500), απέχουν αισθητά από τις αρχικές-αισιόδοξες εξαγγελίες, που τις ανέβαζαν σε 58.000 (29.000 + 29.000) (σχ.1).