Ο αλυτρωτισμός πρόσχημα για να μην αλλάξει η συνταγματική ονομασία

του Σταύρου Λυγερού  – 

Παρά το θετικό κλίμα στη συνάντηση Τσίπρα-Ζάεφ στο Νταβός, παρά τις εκατέρωθεν κινήσεις καλής θέλησης, οι οποίες αναμφίβολα ενισχύουν το θετικό κλίμα, το ενδεχόμενο συμφωνίας συγκεντρώνει περιορισμένες πιθανότητες. Υπό την προϋπόθεση ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός εννοεί τη δημόσια κατηγορηματική δήλωσή του πως όποιο όνομα για το γειτονικό κράτος συμφωνηθεί μεταξύ των δύο πλευρών θα είναι και η νέα συνταγματική ονομασία του.

Η ελληνική αυτή θέση δεν αφήνει περιθώρια για αναζήτηση παρακαμπτηρίων οδών, όπως είχε συμβεί στο παρελθόν. Είναι ενδεικτικό πως ο Νίμιτς προτείνει μία τέτοια παράκαμψη. Να αποδεχθεί η Ελλάδα την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ το ερχόμενο καλοκαίρι, χωρίς προηγουμένως να έχει αλλάξει το Σύνταγμα. Η αλλαγή του Συντάγματος να αφεθεί για αργότερα και να είναι όρος για την ένταξη της FYROM στην ΕΕ.

Ο Σλαβομακεδόνας πρωθυπουργός δεν είπε ψέματα, όταν υπενθύμισε στον Έλληνα ομόλογό του πως στο παρελθόν η Αθήνα είχε αποδεχθεί τη διπλή ονομασία (στο εσωτερικό της FYROM θα ίσχυε η τωρινή συνταγματική ονομασία “Δημοκρατία της Μακεδονίας” και στη διεθνή σκηνή το νέο όνομα). Όπως επίσης και πως είχε εμφανισθεί διατεθειμένη να αποδεχθεί και το “Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια” σαν διεθνή ονομασία.

Ήταν η εποχή που τα Σκόπια θεωρούσαν πως είχαν δημιουργήσει τετελεσμένο με το “Δημοκρατία της Μακεδονίας” και δεν ήταν διατεθειμένα να κάνουν το παραμικρό βήμα πίσω. Συμμετείχαν προσχηματικά στις συνομιλίες, ουσιαστικά αρνούμενα να διαπραγματευθούν. Το μόνο που είχαν δεχθεί ήταν η Ελλάδα και μόνο η Ελλάδα να τα αποκαλεί στις διμερείς σχέσεις “Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια”!

Ο Κοτζιάς, μάλιστα, φρόντισε με tweet του να το υπενθυμίσει και να αντιπαραβάλει τη στάση της σημερινής κυβέρνησης. Η κυβέρνηση, μάλιστα, δίνει στη δημοσιότητα ακόμα και βίντεο με δηλώσεις κυρίως της πρώην υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη και του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά. Αλλά και η ΝΔ υπενθυμίζει ότι κορυφαία στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ πριν 10 χρόνια ζητούσαν με δημόσιες παρεμβάσεις τους να αναγνωρίσει η Ελλάδα το γειτονικό κράτος σαν “Δημοκρατία της Μακεδονίας”.

Δεν περνάει από δημοψήφισμα

Σήμερα, η εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Τα Σκόπια είναι η επισπεύδουσα πλευρά. Είναι κοινός πολιτικός παρονομαστής και των δύο σλαβομακεδονικών κομμάτων και των αλβανομακεδονικών κομμάτων η ένταξη στο ΝΑΤΟ και η έναρξη της ενταξιακής διαδικασίας στην ΕΕ. Αυτό είναι και το κεντρικό πολιτικό επιχείρημα του Ζάεφ στο εσωτερικό. Τα αλβανομακεδονικά κόμματα που συμμετέχουν στην κυβέρνηση όχι μόνο δεν έχουν πρόβλημα αλλαγής της συνταγματικής ονομασίας, αλλά πιέζουν για την επίτευξη ενός συμβιβασμού με την Αθήνα το ταχύτερο δυνατόν. Αυτή είναι και η παρότρυνση της Δύσης.

Σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν την κατάσταση στη FYROM, ακόμα και εάν ο Ζάεφ συμφωνούσε σε αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας, όπως τον παρότρυνε στο Νταβός ο Τσίπρας, δεν μπορεί να την περάσει. Όπως και ο προκάτοχός του Γκρουέφσκι, έχει κι αυτός δεσμευθεί ότι η ενδεχόμενη συμφωνία για το όνομα θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα.

Λόγω του εθνικιστικού πυρετού που επικρατεί στη γειτονική χώρα, πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα δεν μπορεί να προκύψει, παρά το γεγονός ότι το αλβανικό στοιχείο θα ψήφιζε κατά κανόνα θετικά. Το κλίμα που έχει διαμορφωθεί εκεί είναι ότι η μόνη υποχώρηση που μπορεί να κάνουν τα Σκόπια είναι να συμφωνήσουν σε μία σύνθετη ονομασία για διεθνή χρήση και πιο συγκεκριμένα για χρήση σε διεθνείς οργανισμούς. Τόσο η συνταγματική ονομασία όσο και το όνομα “Μακεδόνες” και “μακεδονική γλώσσα” θεωρούνται ταμπού και εκτός διαπραγμάτευσης.

Το κρυφό χαρτί του Ζάεφ

Αυτός είναι ο λόγος που τόσο η Ουάσιγκτον όσο και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ασκούν πιέσεις στην κυβέρνηση Ζάεφ να εγκαταλείψει ευσχήμως τη δέσμευσή της για διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Εάν αυτό συμβεί θα πρέπει η αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας να εγκριθεί από αυξημένη πλειοψηφία στη Βουλή. Το κυβερνών σλαβομακεδονικό κόμμα και τα αλβανομακεδονικά κόμματα που έχουν συμμαχήσει μαζί του, όμως, δεν διαθέτουν τέτοια πλειοψηφία.

Για να συγκεντρωθεί η αναγκαία πλειοψηφία πρέπει να συμπράξει και το μέχρι πρότινος κυβερνών εθνικιστικό κόμμα VMRO, ή τουλάχιστον μία ομάδα βουλευτών του. Προς το παρόν αυτό φαίνεται αδύνατον, αλλά δεν είναι είναι. Μετά την παραίτηση του Γκρουέφσκι την ηγεσία έχει αναλάβει ο Κρίστιαν Μίτσκοφσκι, ο οποίος αυτές τις ημέρες μεταβαίνει στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον για συνομιλίες. Είναι δεδομένο πως και οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί θα του ασκήσουν πιέσεις να ψηφίσει σε περίπτωση που οι διαπραγματεύσεις καταλήξουν σε συμφωνία.

Προς το παρόν, ο Μίτσκοφσκι δεν έχει ανοίξει τα χαρτιά του, αν και φρόντισε να χαιρετίσει τη συνάντηση Τσίπρα-Ζάεφ και να υπογραμμίσει την προσήλωσή του στην ανάγκη ένταξης στο ΝΑΤΟ. Ενδεχομένως το VMRO θα υποχωρούσε εάν εξασφάλιζε ασυλία για τα στελέχη του που είναι στη φυλακή ή αντιμετωπίζουν ποινικές διώξεις. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι συνομιλητές του Μίτσκοφσκι θα παίξουν αυτό το χαρτί.

Η παρασπονδία του Νίμιτς

Μία ένδειξη ότι το VMRO αποφεύγει την εξαρχής μετωπική ρήξη είναι ότι δέχθηκε να συμμετάσχει στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο Δημοκρατίας Ιβανόφ (του κλίματος Γκρουέφσκι) με σκοπό την εξέταση των προτάσεων Νίμιτς. Θεωρείται δεδομένο πως ο Ζάεφ δεν πρόκειται να φέρει σοβαρή αντίρρηση στο να δώσει αντάλλαγμα την ασυλία στο VMRO, προκειμένου να εξασφαλίσεις τις ψήφους του, εάν, βεβαίως, ο ίδιος έχει προηγουμένως συμφωνήσει με την ελληνική πλευρά.

Ήδη, παράγοντες της ΕΕ, το Βερολίνο και η Ουάσιγκτον εκφράζουν δημοσίως την πορότρυνσή τους προς τις δύο πλευρές να βρουν λύση. Αυτό πρακτικά σημαίνει άσκηση πιέσεων όχι μόνο προς τα Σκόπια, αλλά και προς την Αθήνα. Ο υπουργός Εξωτερικών της FYROM Ντιμιτρόφ, αμέσως μετά τις επαφές του στις Βρυξέλλες (23 Ιανουαρίου) έγραψε στο Twitter: «Το μεγαλύτερο πατριωτικό καθήκον της γενιάς μας είναι να φροντίσουμε να πιάσουμε το τρένο της ΕΕ και να διασφαλίσουμε το ευρωπαϊκό μέλλον, τη σταθερότητα και την ευημερία των Μακεδόνων πολιτών».

Δυτικοί διπλωματικοί κύκλοι αφήνουν, πάντως, να εννοηθεί πως δεν είναι σίγουρο ότι ο Τσίπρας θα επιμείνει μέχρι το τέλος στην αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Αυτό θα αποδειχθεί προσεχώς. Ο Έλληνας πρωθυπουργός φαίνεται ότι απορρίπτει την προαναφερθείσα πρόταση Νίμιτς για την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα χοντροκομμένο διπλωματικό τέχνασμα για να παρακαμφθεί το ελληνικό εμπόδιο. Μίλησε για συμφωνία-πακέτο.

Είναι αξιοσημείωτο, όμως, ότι ούτε ο Τσίπρας ούτε ο Κοτζιάς έχουν κάνει αναφορά για το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας. Ο Νίμιτς, άλλωστε, το έχει εδώ και χρόνια αφαιρέσει από το τραπέζι. Προ ημερών, μάλιστα, δεν δίστασε να μιλήσει για “Μακεδόνες”, παραβιάζοντας κατάφωρα τον ρόλο του ως μεσολαβητή. Η ΝΔ, μάλιστα, έθεσε θέμα αντικατάστασής του.

Στρίβειν δια του αλυτρωτισμού 

Οι κραυγαλέα αλυτρωτικές αναφορές στο Σύνταγμα της FYROM, πάντως, έχουν απαλειφθεί με την Ενδιάμεση Συμφωνία το 1995. Έχουν απομείνει υπολείμματα στο άρθρο 49. Τα Σκόπια ευχαρίστως θα δέχονταν να απαλείψουν αυτά τα υπολείμματα εάν εξασφάλιζαν ως αντάλλαγμα ότι δεν θα αλλάξει ούτε η συνταγματική ονομασία ούτε το όνομα της εθνότητας (“Μακεδόνες”) και της γλώσσας (“μακεδονική”).

Η κυβέρνηση Τσίπρα θα δεχθεί πιέσεις για να συμφωνήσει σε μία τέτοια μεθόδευση και επισημαίνουν το γεγονός ότι ο Κοτζιάς αποφεύγει να μιλήσει για αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Οι διαρροές μιλούν για αλλαγή του Συντάγματος με σκοπό την απάλειψη αλυτρωτικών αναφορών. Το βασικό όχημα του σλαβομακεδονικού αλυτρωτισμού, όμως, είναι το όνομα του κράτους, της εθνότητας και της γλώσσας και όχι κάποιες αναφορές στο Σύνταγμα.

Αυτός είναι ο λόγος που η μετονομασία του αεροδρομίου των Σκοπίων και της εθνικής οδού (επί κυβέρνησης Γκρουέφσκι είχαν ονομασθεί “Μέγας Αλέξανδρος”) είναι καλοδεχούμενη, αλλά δεν αγγίζει τον πυρήνα. Η κίνηση καλής θέλησης του Ζάεφ, άλλωστε, έγινε με πιο πρακτικό ελληνικό αντάλλαγμα (άρση του βέτο για συμμετοχή στην Πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου και κύρωση από την ελληνική Βουλή της δεύτερης φάσης της συμφωνίας σύνδεσης της FYROM με την ΕΕ).

Ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα της διαπραγμάτευσης είναι στις 30 Ιανουαρίου που ο Νίμιτς επισκέπτεται την Αθήνα και στη συνέχεια τα Σκόπια. Η ελληνική πλευρά δεν πρόκειται να υποβάλλει πρόταση για συγκεκριμένη σύνθετη ονομασία. Και όποιες αναφορές κάνει σε ονόματα είναι ενδεικτικές και όχι επίσημη πρόταση.

Θεωρεί, άλλωστε, ότι πρέπει τα Σκόπια να αναλάβουν την “ιδιοκτησία” της σύνθετης ονομασίας που τελικώς θα συμφωνηθεί, εάν συμφωνηθεί. Παραλλήλως με την προφανή διπλωματική σκοπιμότητα, υπάρχει και πολιτική σκοπιμότητα. Η κυβέρνηση Τσίπρα δεν θέλει να δεσμευθεί σε ένα όνομα, χωρίς να έχει εξασφαλισθεί η συμφωνία της κυβέρνησης Ζάεφ.