Ο Κίσινγκερ και η διπλωματία του Κυπριακού μετά την εισβολή

Τα σημερινά δεδομένα στο Κυπριακό δεν αποτελούν αερόλιθο εξ ουρανού, αφού η καταγραφή των διπλωματικών προσπαθειών επίλυσης του και οι θέσεις των εκάστοτε διαμεσολαβητών καταδεικνύουν σημαντικά στοιχεία του πλαισίου “προσαρμογής” (διολίσθηση – υποχώρηση – άκαμπτη στάση) Ελλάδας – Τουρκίας – Κύπρου. Σε μία αποκαλυπτική όσο και ενδεικτική ενημέρωση του Αμερικανού προέδρου Φορντ από τον Deputy Assistant for National Security Affairs Scowcroft (Memorandum From the President’s Deputy Assistant for National Security Affairs (Scowcroft) to President Ford, Washington, December 12, 1974) γίνεται σαφές το ποια πλευρά προσαρμόστηκε και ποια διατήρησε θέσεις, οι οποίες μέχρι σήμερα παραμένουν οι ίδιες.

Αντικείμενο της ενημέρωσης (1976) είναι ο τρόπος που θα ξεκινήσουν ουσιαστικές συνομιλίες ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία για την επίλυση του Κυπριακού. Ο Κίσινγκερ «έχει την αίσθηση ότι έχει γίνει πρόοδος σε αυτό πεδίο». Μάλιστα επισημαίνει τις μεγάλες υποχωρήσεις που έχει κάνει η ελληνική πλευρά: «Ιδιαίτερα οι Έλληνες έχουν μετακινηθεί σημαντικά στις θέσεις από τον περασμένο Σεπτέμβριο και έχουν θέσει στο περιθώριο όλες τις προηγούμενες προϋποθέσεις που έθεταν όσον αφορά την έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων». Η δήλωση αυτή καταδεικνύει ότι η πλευρά που προέβη σε σημαντικές υποχωρήσεις και μεταβολή της πολιτικής της ήταν η ελληνική.

Σύμφωνα με τον Κίσινγκερ και με βάση τα λεγόμενα του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών Μπίτσιου «είναι σαφές ότι ο Καραμανλής θα ήθελε να απαλλαγεί από το Κυπριακό άμεσα και είναι έτοιμος να έρθει σε σύγκρουση με τον Μακάριο αν χρειαστεί». Ο Μπίτσιος φέρεται να είπε στον Κίσινγκερ ότι η Αθήνα θα στηρίξει τον Κληρίδη ως διαπραγματευτή της ελληνοκυπριακής πλευράς και οποιαδήποτε λύση αποδεχθεί. Από τα παραπάνω είναι σαφής η αντιπαράθεση Καραμανλή-Μακάριου και η επιθυμία Καραμανλή να τεθεί ο Μακάριος στο περιθώριο της διαπραγματευτικής διαδικασίας.

Η αποδοχή των τουρκικών θέσεων

Ιδιαίτερα σημαντικό για τα σημερινά δεδομένα είναι το ότι ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών δεν αποδέχεται το πλαίσιο επίλυσης με βάση την τουρκική πρόταση για μία διζωνική ομοσπονδία. Αυτή η επιλογή αποτελεί σήμερα τον κεντρικό άξονα του άξονα επίλυσης του Κυπριακού και η “ιδεατή” λύση από πλευράς Αθήνας-Λευκωσίας. Είναι σαφές ότι η ελληνική/ελληνο-κυπριακή πλευρά έχει αναθεωρήσει μία αρχικά παγιωμένη πολιτική και έχει υποχωρήσει (και όχι απλά διολισθήσει) στην αποδοχή αυτού που επιθυμούσε η άλλη πλευρά. Με αυτή την επιλογή της “προσαρμόστηκε” στις απαιτήσεις της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς, αλλά και του ξένου παράγοντα. Μάλιστα ο ίδιος ο Κίσινγκερ επισημαίνει ότι «οι τουρκικές θέσεις δεν είναι διαπραγματεύσιμες, όσον αφορά το συνταγματικό αποτύπωμα που θα υιοθετηθεί στην Κύπρο».

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών επεσήμανε στον Κίσινγκερ ότι η Άγκυρα δεν θα δεχθεί τίποτε λιγότερο από «μία διζωνική λύση». Η επιλογή αυτή αναδεικνύει την ικανότητα της τουρκικής πλευράς να στηρίζει επί δεκαετίες ένα συγκεκριμένο πλαίσιο διαπραγμάτευσης και επίλυσης, θέτοντας τους δικούς της όρους. Στον αντίποδα η ελληνική πλευρά είναι αυτή που προσαρμόζει την πολιτική της.

Ο Κίσινγκερ είναι αποκαλυπτικός όσον αφορά τις θέσεις των δύο πλευρών, αλλά και το πώς η κάθε μία πέτυχε να διαμορφώσει έναν άξονα επιχειρημάτων και κυρίως κόκκινων γραμμών. Όπως επισημαίνει, «ζήτησα με σαφή τρόπο από τον Esenbel να λάβει τη συγκατάθεση της τουρκικής κυβέρνησης πριν αναχωρήσουμε από τις Βρυξέλλες (όπου έγινε η συνάντηση) ώστε να ξεκινήσουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Του υπογράμμισα ότι αυτό αποτελούσε σημαντική ευκαιρία για την Τουρκία που δεν θα έπρεπε να χάσει, τη στιγμή μάλιστα που δεν θα υποχρεωνόταν να κάνει υποχωρήσεις». Η απάντηση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών ήταν ότι δεν εμπιστευόντουσαν τον Μακάριο, ο οποίος θα μπορούσε να υπονομεύσει το ρόλο του Γλαύκου Κληρίδη.

Όπως έχει ιστορικά καταγραφεί αλλά και όπως διδάσκεται και σε ακαδημαϊκό επίπεδο σε συνθήκες διαμεσολάβησης το τρίτο μέρος ασκεί πιέσεις στην πλευρά που θεωρεί λιγότερο ισχυρή, περισσότερο πρόθυμη να προσαρμοστεί, με παράλληλο στόχο να μην διογκώσει το λεγόμενο audience cost, το κόστος σε επίπεδο κοινής γνώμης που θα επέλθει από τις υποχωρήσεις που θα κάνει.

Η ομοψυχία και οι “κόκκινες γραμμές”

Ιδιαίτερη σημασία έχει η αξιολόγηση που συνδέει τη στάση που θα κρατήσει μία χώρα σε μία κρίση ή/και διαπραγμάτευση με το εσωτερικό κοινό με βάση το audience costs.«H πλευρά που έχει πιο ισχυρό εσωτερικό κοινό είναι αυτή που έχει πάντα τις λιγότερες πιθανότητες να κάνει πίσω, σε αντίθεση με την πλευρά που έχει μικρότερο audience costs». Αυτή η παράμετρος εξηγεί την κατά καιρούς αρθρογραφία-προπαγάνδα που στοχεύει στην μεταστροφή της κοινής γνώμης. Μεταστροφή με όρους διεθνοπολιτικού ανορθολογισμού που παραπέμπουν στις “κόκκινες γραμμές”. Οι κόκκινες γραμμές της τουρκικής πλευράς συνδέονται, μεταξύ άλλων, με το βαθμό συνέπειας, αξιοπιστίας και τις κανονικότητες που χαρακτηρίζουν την τουρκική εξωτερική πολιτική.

Στη διεθνή βιβλιογραφία επισημαίνεται ότι «οι κόκκινες γραμμές αποτελούν μία μορφή διπλωματίας εξαναγκασμού, στα πλαίσια της οποίας στέλνονται μηνύματα με τα οποία καθίσταται σαφές ότι συγκεκριμένες συμπεριφορές θα έχουν ως αποτέλεσμα την επιβολή πολιτικών τιμωρίας». Είναι σαφές ότι το διπλωματικό και διαπραγματευτικό “αποτύπωμα” που έχουν αφήσει Ελλάδα και Τουρκία στο πέρασμα του χρόνου είναι ετεροβαρές σε μία προσπάθεια να πετύχουν τα επιθυμητά για την κάθε πλευρά αποτελέσματα.