Ποιον αντέγραψαν οι δράστες των fake news στον Έβρο

Η αναδίπλωση του Spiegel και η έμμεση συγγνώμη του για τα άρθρα του που αναφέρονταν στον “θάνατο της μικρής Μαρίας στον Έβρο” στο επεισόδιο του περασμένου Αυγούστου, δεν θα πτοήσει τον Ταγίπ Ερντογάν. Η χονδροειδής εκστρατεία της παραπληροφόρησης και των fake news που έχει εξαπολύσει ο Τούρκος πρόεδρος, με επίκεντρο και το μεταναστευτικό θα συνεχιστεί. Σε πρόσφατη ομιλία του ενώπιον εκπροσώπων μουσουλμανικών χωρών, ο Ερντογάν κατηγόρησε της χώρας μας ότι συμπεριφέρεται στους μουσουλμάνους μετανάστες «σε επίπεδο κτηνωδίας».

Βεβαίως οι επιχειρήσεις υβριδικού πολέμου με την χειραγώγηση χιλιάδων μεταναστών, δεν αποτελούν καινοφανές φαινόμενο. Ας δούμε ένα παράδειγμα από τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο του 1898. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι αμερικανικές εφημερίδες αξιοποιούν στο έπακρο την αρχική συμπάθεια των απλών πολιτών στον αγώνα των Κουβανών που επαναστατούν κατά των Ισπανών, για να προχωρήσουν σε μία πρωτοφανή εκστρατεία παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης.

Οι ανταποκρίσεις παύουν να βασίζονται σε αυτόπτες μάρτυρες και αναπαράγουν μελοδραματικά αφηγήσεις τρίτων προσώπων που συχνά καθοδηγούνται από τους διερμηνείς των επαναστατών. Μικρά επεισόδια μεταξύ ομάδων ενόπλων Κουβανών και ισπανικών αρχών αστυνόμευσης μετατρέπονται σε μεγαλειώδεις μάχες, ενώ οι δυνάμεις κατοχής καταγγέλλονται συνεχώς για την απάνθρωπη συμπεριφορά τους, με προμετωπίδα φρικαλέους βασανισμούς, λεηλασίες και βιασμούς.

Στα δημοσιεύματα, περιγράφονται με ανατριχιαστικό τρόπο σωροί άταφων νεκρών, που καταλήγουν θύματα αντιποίνων ή αναπαράγονται ανεξέλεγκτα θλιβερές ιστορίες για απροστάτευτα γυναικόπαιδα. Εικονογραφήσεις γυμνών γυναικών που υποβάλλονται σε σωματική έρευνα από Ισπανούς αστυνομικούς σε αμερικανικά πλοία που φθάνουν στην Κούβα, παρουσιάζονται συχνά στα αμερικανικά πρωτοσέλιδα, εξοργίζοντας τους αναγνώστες.

Ένας αθώος δημοσιογράφος;

Στις αρχές του 1898, μετά από φορτικές πιέσεις του υπουργού Οικονομικών και γερουσιαστή Lyman J. Gage, τοποθετείται στην θέση του αποτυχημένου πρώην διευθυντή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών William B. Hazen, ο δημοσιογράφος και πρώην διευθυντής σύνταξης της “Chicago Tribune”, John Elbert Wilkie (Για τον John Elbert Wilkie: “New Secret Service Chief – Sketch of John E. Wilkie, Who succeeds W. B. Hazen”, The New York Times, February 28, 1898).

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος ασχολείται ιδιαίτερα με την παραπληροφόρηση και την παραχάραξη με ακραίο δείγμα του ένα άρθρο του Φεβρουαρίου του 1890, που δημοσιεύεται στο πρωτοσέλιδο του τμήματος ποικίλης ύλης της εφημερίδας του με το ψευδώνυμο Fred S. Ellmore.

Στο μικρό κείμενο περιγράφει το ινδικό τέχνασμα με το σκοινί που αφορά το πως ένας ταχυδακτυλουργός υψώνει κατακόρυφα με τους ήχους αυλού ένα σκοινί που ξετυλίγεται μέσα από ένα ψάθινο καλάθι. Στο σχοινί αναρριχάται κατόπιν ένας νεαρός που τελικά εξαφανίζεται από την σκηνή, προκαλώντας έκπληξη και θαυμασμό στους θεατές.

Σύντομα η εντυπωσιακή ιστορία αναδημοσιεύεται από πολλές ευρωπαϊκές εφημερίδες που την θεωρούν ψυχαγωγικά ενδιαφέρουσα. Δεκάδες αναγνώστες σπεύδουν να υποστηρίξουν με επιστολές τους πως σε κάποια στιγμή της ζωής τους έχουν γίνει μάρτυρες του απίστευτου τεχνάσματος, με τις πρώτες μαρτυρίες να φθάνουν έως το 1850, αν και καμία δεν προσδιορίζει επακριβώς τόπο και χρόνο.

Ένα τετράμηνο αργότερα ο Αμερικανός δημοσιεύει ένα σύντομο σημείωμα διάψευσης στην “Chicago Tribune”, στο οποίο εξηγεί πως η ιστορία είναι φανταστική, με μοναδικό σκοπό της την ψυχαγωγία των αναγνωστών του, ενώ απολογείται και για τον θόρυβο που έχει ίσως αναίτια προκαλέσει.

Μάλιστα όταν το βρετανικό περιοδικό “The Peopple’s Friend” έρχεται σε επαφή μαζί του, αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες με βάση επιστολές των μαρτύρων του τεχνάσματος που έχουν αποσταλεί στην εφημερίδα, απαντά πως η ιστορία έχει αναπάντεχα προκαλέσει μεγάλο και απροσδόκητο θόρυβο. Πάμπολλοι υποστηρίζουν πως είναι πραγματική, ενώ ο ίδιος γνωρίζει πως πρόκειται για έναν ακόμα αστικό μύθο που έχει προσωπικά επινοήσει και έχει ήδη απολογηθεί για την άστοχη, όπως αποδεικνύεται, παραπλάνηση του κοινού.

Ο εξπέρ της παραπληροφόρησης 

Η τοποθέτηση αυτού του ανθρώπου, μετά την φορτική επιμονή του υπουργού Οικονομικών, δηλώνει πως η αμερικανική κυβέρνηση έχει επιλέξει έναν ιδανικό στην παραπληροφόρηση άνθρωπο, ικανό να οργανώσει τις κινήσεις των ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις αντικατασκοπείας στον σχεδιαζόμενο πόλεμο εναντίον των Ισπανών. Ο Wilkie αποτελεί αναμφίβολα το ιδανικό πρόσωπο για να συντονίσει την δημοσίευση πλασματικών συμβάντων από τους φιλοπόλεμους εκδότες, εξασφαλίζοντας άμεσες υποτίθεται καλύψεις σε όλη τους την έκταση και χωρίς χρονικά όρια. Εξασφαλίζοντας δηλαδή τον βομβαρδισμό της κοινής γνώμης έως την τελική εξουθένωση μίας πληροφορίας, με στόχο εκατομμύρια ανθρώπους.

Όμως, το αποκορύφωμα έρχεται με μία βωβή ταινία μικρού μήκους που έχει κινηματογραφηθεί στα εργαστήρια του Thomas Edison στο New Jersey. Στην ταινία εμφανίζονται Ισπανοί στρατιώτες να εκτελούν αμάχους και προβάλλεται, προκαλώντας φρίκη στις αίθουσες, αν και καταγγέλλεται από ελάχιστους δημοσιογράφους για το θράσος της πλαστογραφίας των εμπνευστών της.

Δύο σκηνές από την υποτιθέμενη εκτέλεση αμάχων από Ισπανούς στην Κούβα, από την μικρού μήκους βωβή ταινία του Thomas Edison με τίτλο “Εκτελέσεις αμάχων” (Thomas Edison, “Shooting Captures Insurgents” – 1898, The Edison Manufacturing Co. and Thomas A. Edison, Inc., “Collection from the years 1891-1898”, Library of Congress, Broadcasting and Recorded Sound Division, ID sawmp 0049).

Εκτός όμως από τις κινηματογραφημένες στο New Jersey σύντομες σκηνές με κυρίαρχο θέμα τις ισπανικές θηριωδίες στην Κούβα, ο Edison κινηματογραφεί ακόμα έξι μικρής διάρκειας σκηνές στους ίδιους χώρους για ανάλογα γεγονότα στις Φιλιππίνες. Στις ταινίες αυτές χρησιμοποιεί Αφροαμερικανούς με κατάλληλο σωματότυπο, ώστε να θυμίζουν στους θεατές τα χαρακτηριστικά των κατοίκων των Φιλιππίνων. (Για τις ταινίες του Edison: James H. White – Thomas Edison, “Shooting Captures Insurgents” (1898), The Edison Manufacturing Co. and Thomas A. Edison, Inc., Collection from the years 1891-1898, Library of Congress, Broadcasting and Recorded Sound Division, ID sawmp 0049).

Η πλειοψηφία των αμερικανικών εφημερίδων χαρακτηρίζεται τότε με την έκφραση “κίτρινος Τύπος”, έναν νέο όρο που επινοεί σε στιγμές οργής ο Erwin Wardman, εκδότης της New York Press, μίας εφημερίδας ιδιαίτερα αγαπητής στους φιλολογικούς και λογοτεχνικούς κύκλους. Η τακτική αυτή, όμως, προετοιμάζει ψυχολογικά τους παραδοσιακά ουδετερόφιλους Αμερικανούς για μία μεγάλης κλίμακας σύγκρουση με την Ισπανία με αφορμή την υπόθεση της Κούβας.

Fake news στον Έβρο

Κυρίαρχο στοιχείο της εκστρατείας χειραγώγησης της κοινής γνώμης αποτελεί η αλληλεξάρτηση σκέψης, λόγου και εικόνας με την τελευταία να αναδεικνύεται στο αποτελεσματικότερο όπλο της εποχής μας. Η μέθοδος καθιστά προφανές για τους ειδικούς ότι η γλώσσα και ο χειρισμός της δεν αποτελεί το απόλυτο μέσον για την αποκάλυψη της πραγματικότητας, ειδικά όταν η τελευταία παραμένει για τους περισσότερους άγνωστη και απροσπέλαστη.

Η ποικιλία της δεν ανακλά μόνον το πλήθος των ήχων και συμβόλων γραφής, αλλά και τρόπους αντιμετώπισης και παρουσίασης του κόσμου, ανάλογα με τα συμφέροντα που καλείται κατά περίπτωση να εκπροσωπήσει και κυρίως να εξυπηρετήσει. Οι εικόνες των τουρκικών ΜΜΕ και ειδικά οι ξυλοδαρμοί μεταναστών (από τα επεισόδια του 2015 στα ουγγρικά σύνορα), η υποτιθέμενη ακραία και βάναυση συμπεριφορά των ελληνικών δυνάμεων φρούρησης των συνόρων, η εικόνα του υποτίθεται δολοφονημένου από την Ελληνική Αστυνομία Σύρου πρόσφυγα το 2020, όπως και αντίστοιχη εικόνα της “‘άταφης μικρής Μαρίας” σε “ελληνική νησίδα” στον Έβρο εξυπηρετούν αυτόν ακριβώς τον στόχο.

Πάντως, ενώ η εκστρατεία του Wilkie, του Edison και τον εκδοτών για την χειραγώγηση της αμερικανικής κοινής γνώμης, καταλήγει στον νικηφόρο για τους Αμερικανούς πόλεμο κατά της Ισπανίας, παραμένει αμφίβολο το εάν και κατά πόσον η ανάλογη εκστρατεία του Ερντογάν, θα επιτύχει αντίστοιχα αποτελέσματα.