Στρατηγικός μονόδρομος να το δούμε αλλιώς

του Ανδρέα Θεοφάνους  –

Ήταν 13 Ιουλίου του 1974 όταν ολοκληρώθηκε προκαταρκτικά ένα προσχέδιο συμφωνίας για το Κυπριακό από τους συνταγματολόγους Μιχαήλ Δεκλερή και Ορχάν Αλτικαστή, από την Ελλάδα και την Τουρκία αντίστοιχα. Η αποστολή τους ήταν να συμβάλουν στην επιτυχία των ενισχυμένων ενδοκυπριακών συνομιλιών.  Η συμφωνία αυτή, η οποία προνοούσε ένα ενιαίο κράτος με στοιχεία κοινοτικής αυτοδιοίκησης σε θέματα χαμηλής πολιτικής, επρόκειτο να μονογραφηθεί από τους δύο συνομιλητές, Γλαύκο Κληρίδη και Ραούφ Ντενκτάς, στις 16 Ιουλίου 1974.  Όμως το πραξικόπημα και η εισβολή διαφοροποίησαν άρδην τα δεδομένα.

Στις 23 Ιουλίου 1974, ο Γλαύκος Κληρίδης εισηγήθηκε στον Ράουφ Ντενκτάς την επαναφορά του Συντάγματος του 1960. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, σε συνεννόηση με την Άγκυρα, απάντησε ότι ήταν πλέον αργά. Με τις ιδέες και τους χάρτες που η Άγκυρα και ο Ντενκτάς κατέθεσαν μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου γύρου της εισβολής, οι τουρκικοί σχεδιασμοί κατέστησαν προφανείς.

Είναι σημαντικό να αξιολογήσουμε τα δεδομένα με ορθολογισμό και μακριά από δογματισμούς και ευσεβείς πόθους. Υπενθυμίζεται ότι το Σύνταγμα του 1960 ήταν βασισμένο στη συναινετική δημοκρατία, μια μορφή διοικητικής δικοινοτικής ομοσπονδίας χωρίς γεωγραφική βάση. Το 1968-1974 διεξήχθησαν ενδοκυπριακές συνομιλίες με βάση λύσης το ενιαίο κράτος. Μετά τις 20 Ιουλίου η βάση λύσης μετατοπίσθηκε δραματικά, καθώς έκτοτε συζητείται η ομοσπονδία σε γεωγραφική βάση.

Ο όρος “Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία”

Αρχικά, οι συζητήσεις περιστρέφονταν γύρω από τη διπεριφερειακή και πολυπεριφερειακή ομοσπονδία. Οι δυνάμεις της ελληνοκυπριακής κοινότητας, που αντιτίθεντο σε αυτή την προοπτική, δεν κατέθεσαν κάποια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση.

Υπήρξαν πέντε Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου ως ακολούθως:

1. 12 Φεβρουαρίου 1977, Μακαρίου – Ντενκτάς
2. 19 Μαΐου 1979, Κυπριανού – Ντενκτάς
3. 8 Ιουλίου 2006, Παπαδόπουλου – Ταλάτ
4. 23 Μαΐου 2008, Χριστόφια – Ταλάτ
5. 11 Φεβρουαρίου 2014, Αναστασιάδη – Έρογλου.

Ενώ ο όρος διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία χρησιμοποιείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 σε διάφορα επίπεδα και από τον ΟΗΕ, για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε σε Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου το 2006 (στη Συμφωνία Παπαδοπούλου-Ταλάτ, γνωστή και ως Συμφωνία της 8ης Ιουλίου). Παράλληλα, όμως, ο πρόεδρος Παπαδόπουλος προσπάθησε να διαφοροποιήσει την έννοια αυτή, χρησιμοποιώντας τον όρο «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία με το σωστό περιεχόμενο». Η κατάσταση διολίσθησε αρκετά με τις Συμφωνίες Χριστόφια-Ταλάτ και Αναστασιάδη-Έρογλου, στις οποίες ενσωματώθηκε η πρόνοια για «συνιστώντα κράτη».

Παρά τις οδυνηρές παραχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς, δεν κατέστη εφικτή η επίτευξη μιας συμφωνίας. Ούτε και η σταδιακή προσαρμογή των ελληνοκυπριακών θέσεων με τις τουρκικές οδήγησε σε λύση. Ενώ αναμένεται κινητικότητα για συνέχιση του διαλόγου μετά τις προεδρικές εκλογές, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι, στην περίπτωση εφαρμογής της λύσης όπως συζητείται σήμερα, θα οδηγηθούμε σε επιδείνωση της υφιστάμενης κατάστασης. Μεταξύ άλλων, η Κυπριακή Δημοκρατία με μια τέτοια εξέλιξη θα αντικατασταθεί από ένα τρικέφαλο κράτος το οποίο θα αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους δυσλειτουργίας και κατάρρευσης.

Μετατόπιση προς τις τουρκικές θέσεις

Αξιολογώντας την πορεία των συνομιλιών από το 1974 μέχρι σήμερα είναι προφανές ότι η βάση των συνομιλιών έχει σταδιακά προσεγγίσει τις τουρκικές θέσεις. Παρά ταύτα, είναι ο τουρκικός μαξιμαλισμός που μέχρι σήμερα έχει αποτρέψει μια δυσμενή διευθέτηση. Το χειρότερο είναι ότι ακόμα η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει πειστικό αφήγημα. Επίσης, όλα αυτά τα χρόνια δεν αναλήφθηκαν πρωτοβουλίες για κατάθεση θέσεων από την ελληνοκυπριακή πλευρά. Ο στόχος ήταν η αποφυγή επίρριψης ευθυνών στην πλευρά μας.

Σημειώνεται συναφώς ότι, όταν υπάρχουν πρωτοβουλίες που οδεύουν προς ολοκλήρωση, δημιουργείται αρνητικό κλίμα λόγω του περιεχομένου του (εκάστοτε) σχεδίου. Ας μη λησμονούμε τι συνέβη με τις Ιδέες Γκάλι, το Σχέδιο Ανάν και με την τελευταία πρωτοβουλία που κατέρρευσε στο Κραν Μοντάνα.

Στρατηγικός μονόδρομος

Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι, πέραν της ασφάλειας και των εγγυήσεων, υπάρχουν και άλλα σημαντικά ζητήματα, όπως η μορφή του κράτους, η διακυβέρνηση, το εδαφικό, οι περιουσίες και η οικονομία.  Ιδιαίτερη σημασία αποκτά το θέμα του εποικισμού και η εμμονή της τουρκικής πλευράς στις τέσσερις βασικές ελευθερίες για Τούρκους υπηκόους.

Ως εκ τούτου, ο πρόεδρος που θα εκλεγεί θα πρέπει να σταθμίσει όλα τα δεδομένα και να προβληματιστεί σοβαρά για νέες προσεγγίσεις. Είναι κατανοητές οι υπέρμετρες δυσκολίες της διαφοροποίησης του κεκτημένου των συνομιλιών και της διαδικασίας. Όμως, εκ των πραγμάτων μια νέα προσέγγιση αποτελεί στρατηγικό μονόδρομο.