Από το 1821 στο 1922 και στο 1974 – Η μεγάλη ανηφόρα

Τα χρονικά ορόσημα, οι επέτειοι και τα αφιερώματα, αναπόφευκτα αναδεικνύονται ως ένα πεδίο αποτίμησης. Ενίοτε για να καταπολεμείται η μιζέρια που μας κυνηγά. Κάποτε γιατί είναι ανάγκη να γίνονται αναφορές σε μεγάλες στιγμές της ιστορίας μας και να ενισχύεται η βούληση, η αποφασιστικότητα. Η πανδημία δεν επέτρεψε να τιμηθεί, όπως θα επιβαλλόταν, η επέτειος των 200 χρόνων από την ελληνική Επανάσταση του 1821. Το 2021 ήταν αφιερωμένο εξολοκλήρου στην Επανάσταση.

Αν και για να τιμάται μια επανάσταση, όπως αυτή του 1821, δεν χρειάζονται πανηγυρικές εκδηλώσεις, καθώς υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της υπερβολής και τα μηνύματα να χάνονται σε κενού περιεχομένου διακηρύξεις και αναλύσεις. Λάμψη, “σόου” δεν ταιριάζουν σε επετείους.
Η συμπλήρωση 200 χρόνων δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει σημείο αναφοράς και να δοθούν οι απαιτούμενες τιμές, για ένα γεγονός, που ξεπέρασε το… μπόι των επαναστατημένων και κατάφερε να ανατρέψει την κατοχή, να στριμώξει μια αυτοκρατορία. Η επέτειος των 200 χρόνων από την απελευθέρωση οδήγησε στη δημιουργία ενός κράτους, που μέσα από πολλές δυσκολίες και συμπληγάδες επέζησε.

Η Κύπρος και το 1821. Γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά. Ο ρόλος, η συμβολή, οι επιδράσεις. Ο καθηγητής Πέτρος Παπαπολυβίου συνδέει την κυπριακή συμβολή με το ταξίδι Κανάρη στην Κύπρο και τη βοήθεια που δόθηκε από τη Μεγαλόνησο. Αναφέρεται και στις επιδράσεις στην άλλη μεγάλη Επανάσταση, αυτή του 1955 για ανατροπή της αποικιοκρατίας. «Δεν είναι τυχαίο, αλλά προσωπική του επιλογή, ότι το πρώτο και το πιο διάσημο ψευδώνυμο του Αυξεντίου ήταν το ”Ζήδρος”. Από το όνομα του αρματολού του Ολύμπου, του 18ου αιώνα…

Όπως ήταν φυσικό, ο εορτασμός των εθνικών επετείων, της 25ης Μαρτίου, της 28ης Οκτωβρίου, της 9ης Ιουλίου 1821 (όταν απαγχονίστηκε ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός) και (από το 1956) της 1ης Απριλίου, πήρε ευρύτερες διαστάσεις στα χρόνια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, εξαιτίας, από τη μια, των αποικιακών ανελεύθερων μέτρων και απαγορεύσεων και, από την άλλη, της “υποχρεωτικής” απόδοσης τιμής από την πλευρά των αγωνιστών…» (Πέτρος Παπαπολυβίου, “Στα βουνά για ένα νέο Εικοσιένα, απόηχοι και προσλήψεις της Επανάστασης του 1821 στον αγώνα της ΕΟΚΑ”. Ειδικό αφιέρωμα στα Τετράδια, φθινόπωρο-χειμώνα 2021).

Από το 1821, στο 1922 και 1974

Η επέτειος που έφυγε και εκείνη που… έφθασε, αυτή της πικρής ήττας, του ξεριζωμού και της καταστροφής, του 1922. Εκατό χρόνια από τότε. Η στρατιωτική ήττα και η προσφυγοποίηση χιλιάδων Ελλήνων, η φυγή τους προς τη μητροπολιτική Ελλάδα. Η όχι και τόσο καλή υποδοχή των προσφύγων από μια μερίδα της ελληνικής κοινωνίας, κυρίως της οικονομικής ελίτ.

Τα 200 για τη μεγάλη Επανάσταση και τα 100 από τη μεγάλη ήττα. Και ο Ελληνισμός είχε κι άλλες νίκες, περισσότερες όμως ήττες. Με την κορυφαία το 1974, με την τουρκική εισβολή και την κατοχή, που ακολούθησαν το πραξικόπημα της αθηναϊκής χούντας και των ανθρώπων της στην Κύπρο, της ΕΟΚΑ Β΄. Οι ημερομηνίες, οι επέτειοι, οι μεγάλες ιστορικές στιγμές προσφέρονται για γνώση και μαθήματα. Όχι υπό τη στενή έννοια της “διδακτικής ύλης”. Αλλά της απόκτησης εμπειριών και ανάλυσης της ιστορικής αλήθειας. Για να αποφεύγονται λάθη και να διαμορφώνονται δράσεις, που οδηγούν προς τα εμπρός. Κόντρα στην ακινησία και στις λογικές των συνεχών υποχωρήσεων.

«Ας ελπίσουμε ότι η μερική σύμπτωση των δυο επετείων —1821 και 1922— της ευφροσύνης και της πικρής, θα λειτουργήσει ευεργετικά. Θα μας παρακινήσει να επιδοθούμε εντατικότερα και τολμηρότερα στον κριτικό και αυτοκριτικό λόγο, που άφησε ήδη ικανά ίχνη στην επέτειο που λήγει… Και δεν θα μας βυθίσει στην αμφιθυμία, το πνευματικό και ψυχικό πεδίο της οποίας θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά δημιουργικό, συχνά όμως καταντάει ένας βαλτότοπος που μας ρουφάει» (Παντελής Μπουκάλας, Καθημερινή 26 Δεκεμβρίου 2021).

Να κόψουμε τις αλυσίδες της εξάρτησης

Η εξισορρόπηση στην αξιολόγηση της ιστορίας είναι σημαντικό εργαλείο. Η διατήρηση της μνήμης —για να μην μας κυριεύσει η λήθη— έχει να κάνει με την αλήθεια. Έχει να κάνει και με την ανατροπή κάθε προσπάθειας εγκλωβισμού από λογικές ήττας. Κάθε εποχή δημιουργεί και τη δική της Νέα Τάξη, που στοχεύει να υποτάξει τους αδύνατους.

Κάποτε ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αργότερα οι μεγάλες αποικιακές δυνάμεις, σήμερα η χρηματοκρατία και τα μεγάλα συμφέροντα. Η επικράτησή τους δεν γίνεται πάντα με πόλεμο. Η επικράτησή τους γίνεται διά της οικονομικής υπόταξης των λαών.

Διακόσια χρόνια συν από την Επανάσταση, εκατό από την Μικρασιατική Καταστροφή, 48 από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Το θέμα είναι να μην ξεχνάμε, το ζητούμενο όμως είναι να καταφέρουμε να απελευθερωθούμε. Να κόψουμε τις αλυσίδες της εξάρτησης. Έτσι τιμούνται οι επέτειοι.