Η Χαμάς επιτίθεται 50 χρόνια μετά τον πόλεμο του Yom Kippur

Προ ημερών είχα αρχίσει την προετοιμασία ενός κειμένου για τη συμπλήρωση των 50 ετών από τον πόλεμο του Yom Kippur στις 6 Οκτωβρίου 1973. Η αδυσώπητη όμως πραγματικότητα μάς αιφνιδίασε για άλλη μια φορά, με την ευρείας κλίμακος επιθετική ενέργεια που εξαπέλυσε η οργάνωση Χαμάς στα εδάφη του Ισραήλ και την εν εξελίξει αντίδραση του τελευταίου.

Ο 4ος αραβοϊσραηλινός πόλεμος ή πόλεμος του Yom Kippur, υπήρξε η νομοτελειακή συνέχεια της διαμάχης Αράβων-Ισραηλινών και αποτέλεσε την αραβική προσπάθεια ανατροπής των αρνητικών -για τους πρώτους- τετελεσμένων που είχε δημιουργήσει ο “πόλεμος των έξι ημερών” του 1967. Η σύγκρουση ξέσπασε το μεσημέρι (14.00) της 6ης Οκτωβρίου 1973 με μια αιφνιδιαστική επίθεση των δυνάμεων Αιγύπτου και Συρίας κατά του Ισραήλ.

Οι σφοδρές συγκρούσεις στα μέτωπα της χερσονήσου του Σινά και των υψιπέδων του Γκολάν διήρκησαν μέχρι το τέλος του μηνός, με σημαντικές απώλειες από αμφότερες τις πλευρές. Τελικά οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις πέτυχαν να αναστρέψουν τις αρχικές επιτυχίες των Αράβων και να καταγάγουν μια ακόμη μεγάλη στρατιωτική νίκη στα πεδία των μαχών. Οι Αιγύπτιοι όμως τουλάχιστον πέτυχαν, σε μεγάλο βαθμό, την εκπλήρωση των πολιτικών στόχων του πολέμου και μια νέα κατάσταση ισορροπίας δημιουργήθηκε σταδιακά στη Μέση Ανατολή τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Ο πόλεμος του Yom Kippur, σε αντιδιαστολή με τον “πόλεμο των έξι ημερών”, συνδέθηκε με τον αιφνιδιασμό του κράτους του Ισραήλ σε όλα τα επίπεδα. Ο αιφνιδιασμός του Τελ-Αβίβ υπήρξε γεγονός αναμφισβήτητο και προκάλεσε σοβαρές απώλειες στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις και μια κατάσταση έντασης και ανησυχίας τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Μάλιστα, με το τέλος των εχθροπραξιών, συγκροτήθηκε από το Ισραήλ, δημόσια εξεταστική επιτροπή για την εξακρίβωση των αιτιών που επέτρεψαν τον αιφνιδιασμό αλλά και για τους χειρισμούς των πρώτων στιγμών των συγκρούσεων.

Το στοιχείο του αιφνιδιασμού 

Η επιτυχία του αραβικού αιφνιδιασμού βασίστηκε στις επιμελημένες προετοιμασίες, λεπτομερή σχεδίαση, μυστικότητα, επιδέξια παραπλάνηση αλλά και στην ισραηλινή αποτυχία της αξιολόγησης των πληροφοριών και ενδείξεων. Αποδείχτηκε ότι ούτε οι έμπειροι ισραηλινοί μηχανισμοί πληροφοριών κατόρθωσαν να αποφύγουν τις λανθασμένες εκτιμήσεις στις οποίες οδηγεί η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων μας σε συνδυασμό με την υποτίμηση του αντιπάλου.

Επιπλέον, η ισραηλινή πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, εμφορούμενες από ένα αίσθημα υπεροψίας, δίστασαν να αντιδράσουν αποφασιστικά στις άτολμες προειδοποιήσεις μεμονωμένων στελεχών των ισραηλινών υπηρεσιών πληροφοριών, καθησυχασμένες από ερμηνείες που ανταποκρίνονταν στις επιθυμίες τους και απορρίπτοντας ασυναίσθητα όλες τις υπόλοιπες προσεγγίσεις, ενδείξεις και προειδοποιήσεις.

Οι αιγυπτιακές και συριακές προετοιμασίες είχαν -στο μεγαλύτερο μέρος τους- έγκαιρα εντοπιστεί από τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών. Το σχέδιο αναζήτησης πληροφοριών και η συλλογή τους (δύο από τα τέσσερα στάδια του κύκλου πληροφοριών: σχέδιο αναζήτησης-συλλογή-επεξεργασία-εκμετάλλευση πληροφοριών) αναφορικά με τις δυνατότητες και προετοιμασίες των αραβικών κρατών ήταν συνεχής και αρκετά αποτελεσματική. Οι στρατιωτικές εκτιμήσεις του Ισραήλ δεν είχαν αποκλείσει ποτέ το ενδεχόμενο εκδήλωσης μιας μεγάλης αιγυπτιακής επίθεσης κατά μήκος της Διώρυγας του Σουέζ. Απέτυχαν όμως να εκτιμήσουν ορθά τον χρόνο εκδήλωσης της. Η βαθύτερη αιτία της αποτυχίας θα πρέπει να αναζητηθεί στην υπερεμπιστοσύνη που είχε δημιουργηθεί στις ικανότητες των IDF -με παράλληλη υποτίμηση του αντιπάλου- σε συνέχεια των τριών αραβοϊσραηλινών πολέμων που είχαν προηγηθεί (1948-1949,1956,1967).

Η επιτυχία στις προηγούμενες επιχειρήσεις, υπό αντίξοες μάλιστα συνθήκες, οδήγησε στην επικράτηση ενός πνεύματος εφησυχασμού και μιας εδαφικής επέκτασης και τελικά μιας κατάστασης παραπλήσιας με αυτή που περιγράφει ο Edward Luttwak ως «η αποτυχία της επιτυχίας» στο γνωστό του έργο “Strategy: The Logic of War and Peace”. Οι Ισραηλινοί δεν απέφυγαν την εξέταση των δυνατοτήτων-προθέσεων του αντιπάλου κάτω από το δικό τους στρατηγικό δόγμα και τακτικό πρίσμα, αδυνατώντας να αποδεχθούν ως πιθανή μια διαφορετική στρατηγική και επιχειρησιακή προσέγγιση.

Οι δύο παραπάνω συνθήκες οδήγησαν τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών να θεωρούν ως απίθανο ένα πόλεμο υπό τις παρούσες συνθήκες καθόσον γνώριζαν ότι οι Άραβες αδυνατούσαν μέχρι τότε να αμφισβητήσουν την ισραηλινή αεροπορική κυριαρχία. Με δεδομένο μάλιστα, ότι αυτή η αεροπορική κυριαρχία είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην έκβαση του “πολέμου των έξι ημερών”, όχι όμως και τον αποφασιστικότερο, έκριναν ότι οι Άραβες δεν θα διακινδύνευαν μια νέα σύγκρουση χωρίς να έχουν τη δυνατότητα -έστω και μερικώς- να αμφισβητήσουν την ισραηλινή αεροπορική υπεροχή.

Οι στοχεύσεις των αντιμαχόμενων 

Ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Anwar Sadat (1970-1981) και πρωτεργάτης της αραβικής αιφνιδιαστικής επίθεσης, θεωρούσε αναπόφευκτη και συνάμα απαραίτητη την πραγματοποίηση μιας μεγάλων διαστάσεων, αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης. Η ενέργεια αυτή θα απέβλεπε στην επίτευξη στρατιωτικών πλεονεκτημάτων που θα οδηγούσαν σε αναζωογόνηση της ειρηνευτικής διαδικασίας με επιζητούμενο την επιστροφή από το Τελ-Αβίβ των χαμένων αραβικών εδαφών του 1967.

Οι εκτιμήσεις απωλειών του αιγυπτιακού Επιτελείου για την επιχείρηση διάβασης της διώρυγος ήταν πολλαπλάσιες των πραγματικών και οι αρχικές επιτυχίες τους βρήκαν ίσως ανέτοιμους τους Αιγύπτιους για μια πιο αποφασιστική εκμετάλλευση. Η ιδέα της πρόκλησης σύγκρουσης μεγάλων διαστάσεων με την προσδοκία εκπλήρωσης των αραβικών στόχων, όχι τόσο μέσω στρατιωτικής νίκης, αλλά περισσότερο ως αποτέλεσμα μιας συνεπακόλουθης καταναγκαστικής καταφυγής σε διαδικασίες διαλόγου, διαπραγματεύσεων και πιέσεων, ήταν όπως αποδείχτηκε απολύτως ρεαλιστική και ευφυής.

Τις συνέπειες μιας τέτοιας πολιτικής είχε έγκαιρα συνειδητοποιήσει το Τελ-Αβίβ, που θεωρούσε αρνητικό ως προς τα συμφέροντα της χώρας το ενδεχόμενο ενός νέου αραβοϊσραηλινού πολέμου. Η ενσυνείδητη και δικαιολογημένη επιλογή της προσπάθειας αποφυγής ενός πολέμου συνετέλεσε, μαζί και με τους προαναφερθέντες, στο στρατηγικό αιφνιδιασμό του Ισραήλ.

Τα διδάγματα από τη σύγκρουση

Ίσως το σημαντικότερο δίδαγμα της σύγκρουσης να μην είναι η βαρύνουσα σημασία του αιφνιδιασμού και της εκμετάλλευσης των πληροφοριών. Η βέλτιστη προστασία έναντι του αιφνιδιασμού είναι η συνειδητοποίηση του αναπόφευκτου αυτού συμβάντος παρά τα λαμβανόμενα μέτρα. Μόνο όταν θεωρήσαμε, το στρατηγικό-επιχειρησιακό-τακτικό αιφνιδιασμό ως αναπόφευκτα συμβάντα στη ροή της ιστορίας και προετοιμαστούμε κατάλληλα, μόνο τότε θα μπορέσουμε να απαλύνουμε τις αρνητικές του συνέπειες και σταδιακά να αναλάβουμε την πρωτοβουλία των κινήσεων. Η ικανότητα αυτή προϋποθέτει ύπαρξη πολλών εναλλακτικών λύσεων, εκπαιδευμένο στρατιωτικό προσωπικό και σθένος κυβέρνησης, στρατού και λαού.

Αντίστοιχα όμως πρέπει να παραδειγματιστούμε από τους Αιγυπτίους που για την αποκατάσταση του εθνικού τους εδάφους και υπερηφάνειας ανέλαβαν μια υψηλού ρίσκου επιχείρηση, με μια σχετική βεβαιότητα αδυναμίας στρατιωτικής επικράτησης αλλά με απώτερο σκοπό την εκβίαση μιας συμφέρουσας πολιτικής λύσης. Όπερ και εγένετο. Ενδεχομένως και η εν εξελίξει σήμερα ενέργεια της Hamas να βασίζεται σε μια ανάλογη προσδοκία. Από τις αναγνώσεις των πρώτων ωρών φαίνεται τουλάχιστον ότι πέτυχε τον αιφνιδιασμό και αναπόφευκτα θα υποστεί τα αναμενόμενα συντριπτικά ισραηλινά πλήγματα.

Η ιστορία, βέβαια, για άλλη μια φορά απέδειξε, ότι η επιτυχία στις πολεμικές επιχειρήσεις δεν αποτελεί προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα που βασίζεται σε συντελεστές ισχύος και αριθμούς προσωπικού, μονάδων και οπλικών συστημάτων αλλά είναι προϊόν μακροχρόνιας προετοιμασίας και πετυχημένης εφαρμογής. Σε αμφότερα δε τα στάδια (προετοιμασία και εφαρμογή), ο ανθρώπινος παράγων έχει αποφασιστική σημασία καθόσον και σε τελική ανάλυση, ο πόλεμος αποτελεί αντιπαράθεση αντιτιθεμένων ανθρώπινων βουλήσεων.