Από την Κοινωνιολογική Εταιρεία στο ΠΑΣΟΚ – Η ιστορική διαδρομή του ελληνικού προοδευτισμού

Θεωρούμε πως ο ακριβής χαρακτηρισμός ως προοδευτικού ενός πολιτικού σχηματισμού είναι μια σύνθετη διαδικασία η οποία θα ήταν περισσότερο δίκαιο να διατυπωθεί, συνεκτιμώντας τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί ή συγκεντρώνουν πιθανότητες να επιτευχθούν με αρκετή βεβαιότητα, με τις πολιτικές του θέσεις και δράσεις. Εκτίμησή μας είναι ότι προοδευτικός μπορεί να θεωρηθεί εκείνος ο πολιτικός σχηματισμός, του οποίου οι πολιτικές μπορούν να εμπνεύσουν τους νεολαίους των κοινωνιών στις οποίες απευθύνεται.

Η έμπνευση αυτή των νέων θα αποσκοπεί στο να δημιουργηθούν νεολαιίστικα μαχητικά κινήματα, τα οποία θα διεκδικήσουν με αξιώσεις καινοτομίες και ριζικές αλλαγές τα δικαιώματα των νέων και των πολιτών, αλλά και γενικότερα στο να βοηθήσουν την ικανοποίηση των λαϊκών αιτημάτων. Τα κινήματα αυτά για να θεωρηθούν μαχητικά, θα πρέπει να εξασφαλίζουν μαζική συμμετοχή, να διακατέχονται από τον ανάλογο παλμό και αγωνιστικό πάθος, ώστε η μαζικότητά τους να μπορεί πραγματικά να αποτελέσει απειλή για εκείνους που κρατούν και διαχειρίζονται την εξουσία. Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, την ορμή των επαναστατημένων νέων, την τραγούδησε με τους παρακάτω στίχους: …«Φέρναν την ζωή στα δυο στενά τους χέρια σαν ποτάμι. Σε κάθε βήμα κέρδιζαν μιάν οργιά ουρανό, για να τον δώσουν».

Οι αφετηρίες των κοινωνικών αγώνων

Οι διεκδικήσεις των λαϊκών αιτημάτων σήμερα πια στις σύγχρονες κοινωνίες τουλάχιστον, μόνο από τα νεολαιίστικα κινήματα μπορούν να ξεκινήσουν. Ωστόσο αν ανατρέξουμε στην πολιτική ιστορία της χώρας μας, σαν πρώτη αναφορά προοδευτικής πολιτικής κίνησης, μπορούμε να θεωρήσουμε την ίδρυση της ’’Κοινωνιολογικής Εταιρείας’’ το 1908 από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και άλλους νεαρούς ‘’διανοούμενους ‘’της εποχής εκείνης. Σκοπός της εταιρείας ήταν η εκλαΐκευση των επιστημονικών μελετών, με σκοπό να γίνουν γνωστές στο ευρύ κοινό, η εργασία με σκοπό την επίτευξη ίσων δικαιωμάτων για όλους, με ρύθμιση των μέσων παραγωγής και μεταβολή του οικονομικού και πολιτειακού οργανισμού, ενώ για την επίτευξή του είναι απαραίτητη η οργάνωση των εργατών σε συνεταιρισμούς και “ίδιον πολιτικόν κόμμα”.

Ήταν η αφετηρία για τη ιδέα της ανάγκης δημιουργίας κοινωνικών διεκδικητικών αγώνων για τα λαϊκά αιτήματα. Ως τότε, οι απαιτήσεις του λαού, ‘’υποτίθεται τουλάχιστον’’ ότι ήταν υπόθεση προσωπικά των πολιτικών! Οι πολιτικές θέσεις της ’’Κοινωνιολογικής Εταιρείας’’, εκπροσωπούνταν στη πολιτική σκηνή, ως και το θάνατο του Παπαναστασίου το 1936. Ωστόσο για την απόδοση δίκαιης πολιτικής κριτικής, θεωρούμε πως στοιχεία προοδευτισμού ενυπήρχαν στις τάξεις του κόμματος των Φιλελευθέρων που ίδρυσε το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ακριβέστερα σε μικρότερες πολιτικές οντότητες που συμμετείχαν σε αυτόν τον πολιτικό σχηματισμό.

Ακόμη πολιτικοί σχηματισμοί και κινήσεις με προοδευτικό προσανατολισμό της εποχής εκείνης υπήρξαν τα: Το Ενιαίο μέτωπο εργατών και προσφύγων, το Αγροτικόν-Εργατικόν κόμμα του Παπαναστασίου, το Προοδευτικόν κόμμα του Καφαντάρη, το Φιλελεύθερο Προσφυγικόν Κόμμα του Σοφούλη, καθώς και το ΚΚΕ που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εκλογές του ΄33. Όλα όμως αυτά καταπολεμήθηκαν από τις σκληρές και “σκοτεινές” συντηρητικές δυνάμεις της εποχής και μάλιστα κατάφεραν να τα εξαφανίσουν με την κατάλυση της Δημοκρατίας στη χώρα μας και τη κήρυξη της δικτατορίας του Μεταξά το ΄36.

Η ‘’Νεολαία Λαμπράκη’’ και ο ‘’ Όμιλος Παπαναστασίου’’

Μετά, ήρθε η Γερμανική κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος και η μετεμφυλιακή πολιτική αστάθεια της δεκαετίας του ΄50. Προοδευτικές θέσεις εξέφρασαν από τα χρόνια εκείνα η ΕΠΕΚ του Νικόλαου Πλαστήρα, διάφορα μικρά κόμματα του Κέντρου, καθώς και οι πολιτικοί σχηματισμοί της Αριστεράς , που όμως διαχρονικά ταλαιπωρήθηκαν από διαφωνίες, διασπάσεις και φαινόμενα έντονης εσωστρέφειας.

Την δεκαετία του ΄60 η ‘’Νεολαία Λαμπράκη’’ ήταν ένας πολύ μαχητικός κοινωνικοπολιτικός πόλος, που είχε σημαντική δράση την εποχή εκείνη και είχε τις ρίζες της στην Αριστερά. Ιδρύθηκε στα τέλη του ΄64 με αφορμή τη δολοφονία του μαχητή της Αριστεράς και βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Στους πρωτεργάτες της ίδρυσής της ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίνως Αργυράκης ο Πανεπιστημιακός A. Ποντικάκης και άλλοι διανοητές νεολαίοι της Αριστεράς.

Όμοια την ίδια περίπου εποχή το ’65 – και εν μέσω ισχυρών κλυδωνισμών του πολιτικού μας συστήματος – επανέρχονται οι ίσως και ξεχασμένες ιδέες της ’’Κοινωνιολογικής Εταιρείας’’, με την ίδρυση του ‘’Ομίλου Αλέξανδρος Παπαναστασίου’’, από μερικούς νεολαίους διανοητές που βρίσκονταν πολιτικά στις αριστερές παρυφές της Ενώσεως Κέντρου. Στους πρωτεργάτες ήταν ο Κώστας Σημίτης, ο Βασίλης Φίλιας, ο Σάκης Καράγιωργας, ο Μάριος Πλωρίτης όλοι τους μετέπειτα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Όμως δυστυχώς η δράση τόσο των “Λαμπράκηδων”, όσο και του ‘’Ομίλου Παπαναστασίου’, διακόπηκε βάναυσα, λίγο καιρό μετά από την ίδρυσή τους, με την κήρυξη της δικτατορίας τον Απρίλη του ΄67. Η δράση τους με κάποιες άλλες μορφές, συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, όντας βέβαια στην παρανομία.

Επάνοδος της Δημοκρατίας και Μεταπολίτευση

Με την επάνοδο της Δημοκρατίας το ΄74 επανεμφανίζονται κόμματα που υπήρχαν και πριν το ΄67 αλλά και νέα, σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Κάποια από τα κόμματα αυτά, όπως το ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ, το ΚΚΕ Εσωτερικού, αλλά και κάποια άλλα μικρότερα του Αριστερού χώρου, κατάφεραν να αναδείξουν πολυπληθείς πολιτικο-κοινωνικές οργανώσεις νεολαίων, όπως τη Νεολαία ΠΑΣΟΚ, την ΚΝΕ, τον Δημοκρατικό Αγώνα, και άλλες λιγότερο μαζικές όπως την ΑΑΣΠΕ και την ΠΠΣΠ, οι οποίες διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο στην εδραίωση και ενδυνάμωση του δημοκρατικού αισθήματος του Ελληνικού λαού.

Όμως πενήντα τόσα χρόνια πια μετά τη Μεταπολίτευση, από τις νεολαίες αυτές όλες είναι πλέον αδρανείς, πλην της ΚΝΕ που και εκείνη διαθέτει ελάχιστη μαζικότητα και επομένως ιδιαίτερα περιορισμένες δυνατότητες παρέμβασης. Αυτό κατά την εκτίμησή μας, αποτελεί μια ένδειξη πως οι πολιτικοί σχηματισμοί πια στη χώρα μας δεν μπορούν να εμπνεύσουν τους νέους και να τους δημιουργήσουν ελπίδες και προσδοκίες, ικανές να τους κινητοποιήσουν για να συμμετέχουν σε διεκδικητικούς αγώνες για τα λαϊκά αιτήματα.

Προσπαθώντας να δοθεί απάντηση σε αυτή την αδυναμία του χώρου της νεολαίας, κάποιοι το θεωρούν ως μια φυσική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας, που κατέκτησε την διαβεβαίωση της Δημοκρατίας και συγχρόνως βελτίωσε το κοινωνικοοικονομικό του επίπεδο. Εκτίμησή μας βέβαια είναι ότι ότι σημαντικό έχει κατακτηθεί για τον ελληνικό λαό, στις προοδευτικές δυνάμεις οφείλεται είτε ως πολιτικές παρατάξεις είτε ως κυβερνήσεις.

 

Πότε τελικά ένας πολιτικός χώρος δικαιούται το χαρακτηρισμό ‘’προοδευτικός’’; Η θεώρηση η δική μας είναι ότι, βεβαίως τα δεδομένα για την Ελληνική κοινωνία έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Όμως ελλείπουν πλέον οι μηχανισμοί εκείνοι, που όμως έως πρόσφατα υπήρχαν, ώστε με τη δράση τους θα είναι δυνατή η διεκδίκηση της βελτίωσης της θέσης των πολιτών. Οι μηχανισμοί αυτοί, κατά την εκτίμησή μας, θα πρέπει να δημιουργούνται από τους πολιτικούς σχηματισμούς που θέλουν να ονομάζονται ‘’προοδευτικοί’’, και θα είναι τα κινήματα διεκδίκησης. Τα κινήματα αυτά θα είναι εκείνα που με τη δράση τους , είτε θα προσπαθούν στο να γίνονται αποδεκτές οι πολιτικές καινοτομίες που ανακοινώνονται, είτε θα προσπαθούν να καμφθούν οι αντιστάσεις των συντηρητικών δυνάμεων της κοινωνίας και πιο πολύ οι αντιδράσεις των ντόπιων και ξένων ολιγαρχικών κύκλων.