Από τον original στον trendy πατριωτισμό

Κάποιες προσωπικές και συλλογικές μου μνήμες κινητοποιήθηκαν από την πρόσφατη συζήτηση για το νέο ή/και σύγχρονο πατριωτισμό, κατ’ αντιπαράθεση προς τον άλλο, τον οποίο ίσως πρέπει πια να αποκαλούμε παλαιό. Επίσης, από τον διάλογο με άλλες απόψεις που θεωρούν ότι κάθε πατριωτισμός είναι ένα βδέλυγμα και όχι σπάνια στηρίζουν αντίστοιχες πράξεις.

Ζητώ συγγνώμη διότι θα αντλήσω στοιχεία από την ιστορία της οικογενείας μου, όχι πολύ διαφορετικής από αυτήν πολλών άλλων ελληνικών οικογενειών. Συν τοις άλλοις ο εθελούσιος εγκλεισμός λόγω κορωναϊού και ηλικίας που με κατατάσσει στις ευπαθείς ομάδες, μαζί με μια κάποια ανησυχία για τις εξελίξεις, συμβάλλουν στην ανάδυση αυτή της μνήμης.

Ξαναβλέποντας την οικογενειακή μου ιστορία είμαι αναγκασμένος να παραδεχθώ ότι σφραγίζεται από αυτό τον παλιού τύπου πατριωτισμό. Το ίδιο το όνομά μου, Ανδρεάδης, είναι ψευδώνυμο, που έλαβαν οι πρόγονοί μου από το Δυρράχιο όταν το 1821 κατέβηκαν στην Πελοπόννησο, Καλαμάτα, για να λάβουν μέρος στην Επανάσταση. Περιμένω, εννοείται, τα πορίσματα της επιτροπής σοφών που θα αναδείξουν την αλήθεια για την Επανάσταση του ’21, αναμφίβολα εμφορούμενοι από το πνεύμα του νέου πατριωτισμού, για να αποφασίσω, αν οι πρόγονοι έπραξαν καλώς ή κακώς.

Συνειδητοποιώντας πάντως ότι το νεανικό μου χούι με τα ψευδώνυμα [όπως Γιώργος Ιωάννου, Τζούλιο Καμίζα, Πιέτρο Γκαλλίνα κλπ. (Βλ. και το βιβλίο μου “Η Αντίσταση της μνήμης, Κίνημα 20 Οκτωβρίου”, Εκδόσεις Σιδέρη, 2004)] που απέκτησα ως μέλος του “Κινήματος 20 Οκτώβρη” στην περίοδο 1967-1974, έλκει πιθανώς την καταγωγή του από παρόμοια οικογενειακά προηγούμενα. Την συνέχεια της οικογενειακής Ιστορίας αποδίδουν κάπως δύο-τρεις φωτογραφίες που διαλέγω από το σκονισμένο μας αρχείο.

Οι φωτογραφίες

Στην μία του 1912 στην Θεσσαλονίκη, ο αρχίατρος Γιάγκος Ανδρεάδης, ποζάρει μπροστά στην πύλη του Νοσοκομείου –την μόλις επιταχθείσα Βίλλα Αλατίνι– ανάμεσα σε αδελφές νοσοκόμους, γιατρούς και τραυματίες. Στην άλλη του Οκτώβρη 1940 οι, περίπου νεόνυμφοι, Μένη και ο Θεόδωρος Ανδρεάδης, με στολές εκστρατείας, στέκουν μπροστά στον φακό.

Στην τρίτη, στο στρατιωτικό Νοσοκομείο Κορυτσάς  η αδελφή Μένη Ανδρεάδη, στέκει δίπλα στον καθιστό σε πρόχειρο γραφείο διευθυντή, Θόδωρο Λαμπράκη, αδελφό, όπως μου είχε πει η ίδια, του Γρηγόρη, την εποχή της δολοφονίας του αγωνιστή της ειρήνης στην Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να συμβουλευτώ το αφιερωμένο στον Θόδωρο Λαμπράκη βιβλίο της συζύγου του Τούλας Μπούτου “Το παραμύθι μιας ζωής” (εκδόσεις Γαβριηλίδη – 2010).

Η υπόλοιπη ιστορία τους περιλαμβάνει τα σωζόμενα και σήμερα τουφέκια Ballila, ιταλικά λάφυρα τα οποία, μετά την συνθηκολόγηση, κατέβηκαν κρυφά από την Αλβανία. Περιλαμβάνει την Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ) και το αντιναζιστικό κατόρθωμα της ανατίναξης των προδοτών και των κατακτητών της ΕΣΠΟ, καθώς και τον κουμπάρο τους Γιάννη Κατεβάτη, μεταξύ των πέντε εκτελεσθέντων για την ενέργεια αυτή που ύμνησε το Ράδιο Μόσχα.

Επίσης, περιλαμβάνει τον βαρύ τραυματισμό του Θόδωρου Ανδρεάδη και την εγχείρησή του στην παρανομία από τον θαυμάσιο Πέτρο Κόκκαλη, καθώς και την έξοδό του στην Μέση Ανατολή και τον διωγμό του το 1948, διότι υπήρξε δικηγόρος των ηρώων που τουφεκίστηκαν σαν κομμουνιστές στην επαίσχυντη Δίκη του Ναυτικού. Γιατί δημοκρατία, κοινωνική συνείδηση και πατριωτισμός ήταν (όχι μόνο τότε) ένα.

Ο “ντεμοντέ” πατριωτισμός

Αυτά και όσα παραλείπω με κάνουν να σκέφτομαι πως, ό,τι έκανα και ό,τι αγάπησα στη ζωή μου με μια έννοια φυσικά διαφέρουν –κανείς δεν είναι συνεχιστής και διάδοχος, επί καλού και επί κακού κανενός– αλλά παρ’ όλα αυτά αποτελούν ένα ταξίδι στις όχθες ενός και του αυτού ποταμού. Που όταν τον ακολουθείς ως το τέλος, εκβάλλει και στο πέλαγος του διεθνισμού, ή καλύτερα της οικουμενικότητας.

Ό,τι αγάπησα σε κάθε γωνιά του κόσμου από την Ευρώπη τις ΗΠΑ, το Βελιγράδι, την Κούβα, την Ινδία και την Κίνα και ό,τι αγάπησα στην Ελλάδα είναι ένα. Προφανώς, για κάποιους το επίθετο αυτού του πατριωτισμού, που είναι αυτονόητα και διεθνισμός, είναι “παλαιός ή ντεμοντέ πατριωτισμός” κατ’ αντίθεση προς τον νέο, τρέντυ, πατριωτισμό που έγινε πρόσφατα θέμα συζήτησης.

Απέναντί μας βρίσκονται φαινόμενα τόσο παλαιά όσο και νέα. Το ένα είναι ο ναζισμός και ο φασισμός: Σκάνδαλο, σε μια χώρα που τα κατορθώματα και οι θυσίες της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορούν ίσως να παραβληθούν μόνον με αυτές της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας. Το δεύτερο εμφανίζεται ως ο αντίποδάς του, αλλά δυστυχώς είναι το αντιθετικό του συμπλήρωμα, γιατί και τα δυο φτύνουν τη ματωμένη ιστορία αυτού του τόπου.

Δεν ξέρω αν χαρακτηρισμοί όπως εθνομηδενισμός κ.λπ. το εκφράζουν, και γενικά θεωρώ λάθος να ισοπεδώνουμε συμπεριφορές και πράξεις που μπορούν να έχουν διαφορετικά κίνητρα, προθέσεις και ύφος. Δεν ξέρω, όμως, επίσης πόσο, όσοι εκφράζουν την όποια άποψη, αντιλαμβάνονται την δραματική –δεν θέλω να πω την τραγική– συγκυρία και τις παρενέργειες μιας επιδημίας πιο απειλητικής ίσως και από τον κορωνοϊό. Η μνήμη, συλλογική και προσωπική είναι πάντα, εκτός από ντεμοντέ, και επώδυνη. Η δε αλλεργία στην μνήμη σύνδρομο που μας φόρτωσαν η προδοσία των Χουντικών και οι παρενέργειές της. Αλλά, όπως, μεταξύ άλλων, διατεινόταν και ο Φρόιντ, χωρίς αυτήν δεν υπάρχουν ούτε αληθινή ζωή ούτε υγεία.