Έχει σήμερα νόημα η Αριστερά;

Από πολλές πλευρές και με πολλούς τρόπους τίθεται τελευταία το ερώτημα: έχει ακόμη νόημα να συζητούμε σήμερα, ενόψει των ραγδαίων διεθνών, ευρωπαϊκών και εθνικών εξελίξεων, για την Αριστερά; Σε βιβλίο μου (Ποια Αριστερά; Εκδόσεις Πόλις 2017) είχα διατυπώσει αναλυτικά την άποψή μου, η οποία συνοψίζεται στα εξής:

• Πρώτον, στο ότι απαιτείται συνολική αντιπαράθεση με τις σειρήνες του «μεταμοντέρνου» ιδεολογικού σχετικισμού, που προτρέπουν για την εγκατάλειψη των διαχωριστικών γραμμών, στο όνομα μιας δήθεν ουδέτερης προσέγγισης.
• Δεύτερον, στο ότι η αντίθεση Αριστερά-Δεξιά εξακολουθεί να έχει ισχυρό συμβολικό αλλά και ουσιαστικό φορτίο, καθώς η συζήτηση για αρχές και αξίες δεν είναι ξεπερασμένη.
• Τρίτον, στο ότι η Αριστερά διατηρεί ακέραιη την σημασία της ως δύναμη αμφισβήτησης και ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο και ιδίως ως πεμπτουσία μιας γνήσια ανθρωποκεντρικής αντίληψης.

Σε τελευταία ανάλυση, αυτό που προσπάθησα σε όλους τους τόνους να υπογραμμίσω, μέσα από μια αναστοχαστική προσέγγιση, συμπυκνώνεται στο ότι η Αριστερά ήταν, αλλά και παραμένει, η μόνη πειστική και ολόπλευρη πολιτική ενσάρκωση του ουμανισμού. Εξ ου και πρέπει να αντλεί επιχειρήματα από όλα τα σχετικά με αυτόν φιλοσοφικά ρεύματα, προκειμένου να αναβαπτίζει αλλά και να εμπλουτίζει την θεωρία και την πράξη της, υιοθετώντας, χωρίς ενδοιασμούς, έναν αδογμάτιστο εκλεκτικισμό.

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία, η θεολογία της απελευθέρωσης (από τις απαρχές της έως σήμερα), ο Διαφωτισμός, ο δυτικός μαρξισμός και οι παραφυάδες του (ιδίως η Σχολή της Φραγκφούρτης και ένα μέρος του υπαρξισμού), ορισμένα παλαιά και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα του πολιτικού και κοινωνικού φιλελευθερισμού καθώς και η κοινωνική οικολογία και κάποιες (ευάριθμες, πάντως) “μεταμοντέρνες” χειραφετικές ιδεολογικοπολιτικές προσεγγίσεις παρέχουν ένα σημαντικότατο και πλουσιότατο θεωρητικό οπλοστάσιο για να επαναθεμελιώσει η Αριστερά, με σύγχρονους όρους, το κεντρικό ιδεολογικό και πολιτικό της πρόταγμα: την ανοιχτή κοινωνία, την αμφισβήτηση κάθε εξουσιαστικής παρεκτροπής και τον ολόπλευρο –ατομικό, πολιτικό και κοινωνικό– αυτοκαθορισμό του ανθρώπου.

Να μη χάσει την ψυχή της

Πρέπει να επισημάνω, πάντως, ότι και από τις από τότε εξελίξεις η θέση μου αυτή όχι μόνον δεν κλονίσθηκε αλλά αντίθετα ενισχύθηκε. Ως εκ τούτου, πιστεύω ακράδαντα ότι το χειρότερο που θα μπορούσαν να κάνουν σήμερα οι πολιτικές δυνάμεις με προοδευτικές καταβολές και αναφορές, θα ήταν να χάσουν την ψυχή τους. Να ενδώσουν, δηλαδή, στις σειρήνες των υπερεθνικών κέντρων που εξέθρεψε η παγκοσμιοποίηση και να επιλέξουν, ελαφρά τη καρδία, μια άκριτη, μοιρολατρική και ψοφοδεή προσαρμογή στην σημερινή –απάνθρωπη και πολλαπλά κηδεμονευόμενη– κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα.

Πολύ περισσότερο, μάλιστα, όταν η πραγματικότητα αυτή κραυγάζει ότι απαιτούνται συντονισμένες κοινωνικές –ιδίως κινηματικές– αντιδράσεις, ισχυρές πολιτικές αντιστάσεις και κατάλληλα θεσμικά αντίβαρα, που μόνον οι δυνάμεις μιας σύγχρονης και ανοιχτόμυαλης Αριστεράς μπορούν να διασφαλίσουν.

Ως εκ τούτου, τα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης και της κρίσης πρέπει να ταρακουνήσουν συθέμελα αυτές τις δυνάμεις, ενεργοποιώντας εκ νέου τα κουρασμένα αντανακλαστικά τους και κινητοποιώντας, μέσω μιας πανευρωπαϊκής συστράτευσης, απογοητευμένες, παραιτημένες και ελαστικοποιημένες συνειδήσεις. Ουσιαστικά αυτό που χρειάζεται, σε τελευταία ανάλυση, είναι μια πραγματική ειρηνική επανάσταση, προς την κατεύθυνση μιας νέας άνθισης των προοδευτικών απόψεων στην Ευρώπη.

Επίσης, χρειάζεται μια συνακόλουθη συγκρότηση ευρύτερων ιδεολογικοπολιτικών μετώπων, τα οποία θα ανοίξουν τον δρόμο, για μια νέα πλουραλιστική Αριστερά, με εθνική αλλά και (παν)ευρωπαϊκή διάρθρωση. Είναι οπωσδήποτε μια δύσκολη και επίπονη προσπάθεια, με αβέβαιη έκβαση. Είναι όμως, παράλληλα, και η μόνη που απομένει, προκειμένου οι δυνάμεις αυτές να ξανασυνδεθούν με την κοινωνία, να ξαναδιαμορφώσουν όρους πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας, να ανακτήσουν εν τέλει την παλαιά αίγλη τους και τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο, ως φορέων μιας γνήσια προοδευτικής και απελευθερωτικής ιδεολογίας.