Ευημερία και ΑΕΠ – Από την ιδεολογία στο TikTok!

Δεν γνωρίζω αν προοδευτικός ή αριστερός χαρακτηρίζεται κάποιος που επιδιώκει να παραβλέψει χωρίς αιτία την ιστορία των πεπραγμένων του πολιτικού του χώρου. Γνωρίζω, όμως, ότι μεσούσης της κρίσης που βιώνουμε, οι επιδιωκόμενες πολιτικές τείνουν να εξωραΐσουν τμήματα της πολιτικής ιστορίας των κομμάτων που δεν είναι βολικά. Τείνουν να εξωραΐσουν την οικονομική, πολιτική και κοινωνική στόχευση σε τέτοιο βαθμό, που πολλές φορές ο εκφυλισμός των παραμέτρων αυτών, εν μέσω κρίσης, μας αναγκάζει να ανατρέξουμε σε αυτά ακριβώς τα ιστορικά δεδομένα που παραβλέπονται, αν και τότε οι πολιτικές γραμμές ήταν ξεκάθαρες.

Είναι αυτές ακριβώς οι κρίσεις (συμπεριλαμβανομένης και εκείνης των subprimes την περίοδο 2007-08) που οδήγησαν σε “βολικό” πολιτικό εκφυλισμό και ιδεολογική σύγχυση μεταξύ πολιτικών θέσεων που κατά το παρελθόν ήταν ξεκάθαρες. Είναι δύσκολο πλέον για τον πολίτη να παρακολουθήσει αυτή την πορεία που σταδιακά οδηγεί σε επικράτηση μονοδιάστατων “μη πολιτικών” με στόχευση την περιστασιακή εκμετάλλευση ιδεών και ιδεολογιών.

Αυτονόητα, οι ξεκάθαρες πολιτικές γραμμές δημιούργησαν και πρέπει να δημιουργούν αντιθέσεις, ακραίες πολλές φορές. Οι αντιθέσεις αυτές, όμως, διαμόρφωσαν το ιστορικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο πορεύεται η χώρα από το 1822 επί πρωθυπουργού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ή μετά την δολοφονία του Καποδίστρια το 1831. Οι αντιθέσεις διαμορφώνουν την ιστορία.

Ασκώντας κριτική “αντίθεσης” –όσοι την ασκούν ουσιωδώς πλέον– με βάση ξεκάθαρες πολιτικές τοποθετήσεις, επιλέγουν να μην εθελοτυφλούν ως προς το γεγονός ότι οι χώρες που επιλέγουν να κρύψουν μέρος της ιστορίας τους από τις νεότερες γενιές, δεν μπορούν παρά να διαπνέονται από φοβικά σύνδρομα. Προσέγγιση που δεν αναδεικνύει τις στιβαρές εκείνες πολιτικές που επιθυμούν οι πολίτες από κάθε έκφανση του πολιτικού τόξου.

Επινοήσεις της στιγμής

Οι κρίσεις της τελευταία δεκαπενταετίας έχουν αναδείξει νέες στρατηγικές αντιμετώπισής ως προς το πρακτικό σκέλος. Ως προς την θεωρητική βάση, όμως, οι επιλογές του τρόπου προώθησης λύσεων, σταδιακά δημιουργούν πολιτικό εκφυλισμό και ισοπέδωση κάθε ιδεολογικής βάσης. Συντηρείται ένας αέναος φαύλος κύκλος “επινοήσεων”, προκειμένου για την βραχυπρόθεσμη λύση των προβλημάτων που δημιουργούν οι κρίσεις, χωρίς όμως οι “επινοήσεις” να έχουν βάση θεωρητικής στήριξης.

Οδηγούμαστε σε ολοένα εντεινόμενο εκφυλισμό της διαφοροποίησης των εννοιών συντηρητικής και προοδευτικής πολιτικής. Αν για παράδειγμα, για την συντηρητική πολιτική θεώρηση, οι κρίσεις απλά δημιουργούν κάποια υποχρέωση “προοδευτικής ευαισθησίας” και στιγμιαίας “κοινωνικής εγρήγορσης”, για το προοδευτικό χώρο οδηγούν σταδιακά στην εγκατάλειψη των συνεχών αναζητήσεων πολιτικής και κοινωνικής ισορροπίας μέσα από έναν “συναινετικού” τύπου καπιταλισμό. Αυτό με την σειρά του απομακρύνει την μαζική συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, καθώς εκλείπει η ξεκάθαρη ιδεολογική στράτευση.

Η πρόσκαιρη –χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό– αντιμετώπιση κρίσεων, σε σχέση με τον τρόπο στήριξης της κοινωνίας, αφαιρεί από τον δυναμισμό κάθε ιδεολογικής προσέγγισης σε μία εποχή που η ταχύτητα της πληροφορίας απαιτεί εγρήγορση και συνεχείς αλλαγές. Κατά συνέπεια, οι κρίσεις αυταπόδεικτα αναδεικνύουν αποκλίσεις και υστερήσεις, τόσο στο οικονομικό-πολιτικό επίπεδο, αλλά και στην ιδεολογία και εντέλει στο κοινωνικό επίπεδο. Η μονοδιάστατη αυτή προσέγγιση του πολιτικού συστήματος δυστυχώς οδηγεί στην μονοδιάστατη στόχευση ικανοποίησης όσο το δυνατόν περισσότερων ψηφοφόρων μέσω της αποτροπής ανάδειξης κάθε ουσιώδους πολιτικής αλλαγής.

Η στόχευση της ευημερίας

Οι πολιτικές εκτίμησης της “ευημερίας”, όμως, βασίζονται σε απεικονίσεις αριθμών με δεδομένα που αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς. Αυτό που δεν αλλάζει είναι η προσαρμοστικότητα των πολιτικών στα νέα δεδομένα. Η μάχη για την ορθή απεικόνιση των νέων δεδομένων μέτρησης της ευημερίας, καθώς και οι επακόλουθες πολιτικές πρέπει να αποτελέσουν το νέο αφήγημα ενός “αναγεννησιακού προοδευτισμού”. Χρησιμοποιώ συνειδητά τον όρο αυτό σε αντιδιαστολή με τον “νεοφιλελευθερισμό”, καθώς ο προοδευτικός χώρος, εξαιτίας των κρίσεων, έχει υστερήσει στην προσαρμογή των πολιτικών στόχων και διεκδικήσεων με την προώθηση ενός σύγχρονου και αναβαθμισμένου ιδεολογικού σχήματος.

Η οικονομική εξέλιξη και ευημερία μίας χώρας –κατ’ επέκταση η αξιολόγηση της ποιότητας ζωής που πρέπει να αποτελεί μία από τις βασικές παραμέτρους ενός προοδευτικού αφηγήματος– καλώς η κακώς εξακολουθεί να μετριέται από το ΑΕΠ. Στην εποχή, όμως, που η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και η κλιματική αλλαγή συνιστούν τις μεγαλύτερες προκλήσεις του καιρού μας, η “κοστολόγηση” της ευημερίας σε ένα “νεο-προοδευτικό” πλαίσιο υποχρεωτικά περνάει από τα βιβλία των επιχειρήσεων, αλλά και της εκάστοτε κυβερνητικής λογιστικής. Η προσέγγιση της προοδευτικότητας περνάει κι αυτή μέσα από την ανάδειξη πολιτικών που να μην σκιαγραφούν τα στατιστικά και μόνον δεδομένα επιδίωξης της ανάπτυξη με κάθε κόστος.

Δεν αποτελεί συγκυριακή εξέλιξη το γεγονός ότι πολλοί ηγέτες ανά τον κόσμο και διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ αμφισβητούν ενεργά τον παραδοσιακό τρόπο μέτρησης του ΑΕΠ. Φαίνεται ότι επιτέλους η αναγνώριση των στρεβλοτήτων που αναδεικνύονται με την χρήση της οικονομικής μεγέθυνσης ως μοναδικού μέτρου εθνικής ευημερίας, η χρηματοοικονομική κατάρρευση του 2008 και η περιβαλλοντική κρίση οδηγούν στην ανάδειξη μίας νέας πολιτικής δυναμικής αναθεώρησης των μεθόδων εθνικής λογιστικής.

Φωνές κριτικής για τα λάθη

Ρόμπερτ Κέννεντυ, Σαρκοζί, Επιτροπή Στίγκλιτζ, Αμάρτυα Σεν, ΟΗΕ (μέσω των περιβαλλοντικών λογιστικών και κατευθυντήριων γραμμών) και Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος είναι μόνον λίγες από τις φωνές που αναδεικνύουν το γεγονός ότι πλέον το ΑΕΠ ως μέτρηση αποτυγχάνει να αξιολογήσει την καταστροφή του περιβάλλοντος, την φτώχεια, της εισοδηματική ανισότητα, την υγεία και την ποιότητα ζωής. Κυρίως, όμως, επισημαίνουν τον κίνδυνο το ΑΕΠ να καθιερωθεί ως μοναδιάστατη έκφραση εθνικής ευημερίας στην συνεχή αναζήτηση της ψήφου των πολιτών.

Οι συζητήσεις για τους νέους τρόπους αποτίμησης της “ευημερίας” των οικονομιών και κατ’ επέκταση των επιχειρήσεων (SEG), δείχνουν την απαρχή της ευαισθητοποίησης. Ο δρόμος όμως, προβλέπεται δύσκολος. Κυρίως γιατί η προοπτική μίας τέτοιας στροφής θα θέσει σε κίνδυνο μεγάλο τμήμα του πολιτικού αφηγήματος και κατ’ επέκταση των πολιτικών ισορροπιών.

Αρκεί μόνον να σκεφθούμε τις επιπτώσεις στην αποτίμηση δεδομένων αν στην παρούσα προεκλογική φάση η αποτίμηση της ανάπτυξης και του ΑΕΠ γινόταν με στοιχεία πραγματικής ευμάρειας, συνυπολογίζοντας και τον πληθωρισμό. Το αφήγημα σίγουρα θα ήταν τελείως διαφορετικό. Το ίδιο και η αξιολόγηση του κυβερνητικού έργου. Στη εξίσωση που πρέπει να καταλήγει στην αξιολόγηση της ευμάρειάς ενός έθνους, απαιτείται η εκ νέου εκκίνηση μίας αναγεννημένης προοδευτικής προσέγγισης. Αυτή που θα ονόμαζα αν δεν κινδύνευα να παρεξηγηθώ ως “νεο-προοδευτική”.

Πολιτικός διάλογος TikTok

Υπάρχουν θέματα που μπορεί άμεσα να αναδειχθούν. Το σημερινό “προοδευτικό” αφήγημα, όμως, για διάφορους λόγους αδυνατεί να τα αναδείξει. Ειδικά αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι οι στρεβλώσεις στο ΑΕΠ, όπως αυτό εμφανίζεται από τον πληθωρισμό και τις επιδοματικές πολιτικές, αλλοιώνουν μακροπρόθεσμα την όποια δυναμική αποτίμηση των δεδομένων που θα ήταν δυνατόν να προσεγγίσουν την ουσιαστική ευμάρεια και την “κοινωνική συμβολή”.

Όσο πλησιάζουν οι εκλογές είναι ανάγκη ως πολιτικά όντα να συμφωνήσουμε πως η διαφωνία επί θέσεων και προγραμμάτων στα πλαίσια γόνιμης αντιπαράθεσης που μπορούν να οδηγήσουν σε συναινέσεις, αποτελεί την ουσιαστική δίοδο για την εξεύρεση λύσεων. Θέση που υποστηρίζει με ποιο ακραία ίσως τοποθέτηση ο Κρούγκμαν. Κακό είναι να μην υπάρχει διαφωνία για τον απλούστατο λόγο ότι η ένδεια αντίκρουσης απλά σηματοδοτεί τάσεις ψηφοθηρίας, χωρίς μακροπρόθεσμο πρόγραμμα και ουσιαστική πολιτική στόχευση κοινωνικής ισορροπίας και ευημερίας. Όπως επισημαίνει ο Στίγκλιτζ «ως επακόλουθο κρίσεων, θα πρέπει να συζητήσουμε για το που ακριβώς αποβλέπει μία κοινωνία και ποιοι είναι οι σκοποί που επιθυμεί να εξυπηρετήσει».

Ας προσπαθήσουμε να λάβουμε υπόψη –οι μεγαλύτεροι σε ηλικία– πως ο κίνδυνος οι πολιτικοί και οι πολιτικές να αναδεικνύονται μόνο από το TikTok και τους influencers δεν είναι μακριά. Σε τέτοια περίπτωση ο εκφυλισμός των πολιτικών και των πολιτικών θα είναι οριστικός.