Για μια ιδέα και μια χούφτα χώμα – Αγία Σοφία και Αιγαίο

Ο Ερντογάν αποφάσισε η Αγία Σοφία να γίνει αυτό που δεν είναι: Τζαμί. Η Αγία Σοφία όμως είναι κάτι άλλο: Κέντρο. Όχι «κέντρο του κόσμου», «ιερό κέντρο», αλλά, κάτι που περιέχει και υπερβαίνει όλα τα άλλα, Κέντρο. Μοναδικό αν και όχι το μόνο. Στο νου μου έρχονται τρία τουλάχιστον ακόμα: Ο Παρθενώνας, ο καθεδρικός ναός της Σαρτρ στην Γαλλία και το Τατζ Μαχάλ στην Ινδία. Το ότι είναι τόσα, ή περισσότερα, δεν αλλάζει την μοναδικότητά τους.

Υπάρχουν εκφράσεις τους σε κείμενα και εικόνες τους σε βιβλία ή και καρτ ποστάλ. Αλλά τίποτε δεν συγκρίνεται με τον συγκλονισμό που γεννούν όταν κάποιος τα δει με τα μάτια του. Συγκλονισμός που σφραγίζει σώμα και ψυχή, συνείδηση και όνειρα. Και στα τέσσερα κυριαρχεί το φως. Εξωτερικό στον Παρθενώνα και στο Τατζ Μαχάλ. Εσωτερικό στην Αγία Σοφία και στην Σαρτρ, αλλά πάντοτε ίδιο: ένα και μοναδικό. Φως που οδηγεί τα βήματά μας. Τότε και τώρα.

Ο Όμηρος χάραξε μια για πάντα τα ελεύθερα βήματα των ποιητών. Η Αγία Σοφία το ορατό που αιχμαλωτίζει το αόρατο. Η Αγία Σοφία είναι το κέντρο. Μοναδικό, ανεπανάληπτο και πολυώνυμο. Τέτοιος –ένας και μοναδικός– είναι και ο Θεός του οποίου την σοφία υμνεί. Υπό την ακριβώς αντίθετη έννοια από την μισαλλόδοξη ισλαμική ρήση “Ένας είναι ο Αλλάχ”.

Λέγοντας ότι ο Θεός είναι ένας δεν αποκλείουμε, αλλά αγκαλιάζουμε. Καταφάσκοντας τον θεό της Αγίας Σοφίας αγκαλιάζουμε τον θεό της κάθε θρησκείας. Και ακόμα και τον θεό των αθέων που, όταν δεν είναι ρηχοί, μοιράζονται κάτι από την λάμψη του Βούδα που ήταν –κι ας του έχτισαν ναούς– και αυτός άθεος.

Ωστόσο, αυτό το ένα κέντρο ο καθένας το πλησιάζει από τον δρόμο που είναι γραμμένος μέσα του. Για τον Έλληνα τον δρόμο του Παρθενώνα και της Αγίας Σοφίας. Με δεδομένο ότι οι άλλοι, όταν αξίζουν, δεν μας ζητούν να τους μαϊμουδίσουμε, αλλά να τους συναντήσουμε, αποκαλύπτοντας με την σκέψη και την πράξη σε αυτούς και σε μάς του ίδιους από πού κρατούμε και τι είμαστε.

Οι τόποι είναι σαν τους ναούς

Οι τόποι είναι σαν τους ναούς. Τους αγαπάς ως ιδέα, αλλά ιδέες και καταστάσεις δεν πλανώνται ξεκάρφωτες, έχουν σώμα. Η Αγία Σοφία είναι ιδέα φωτός και τραυματισμένο σώμα. Η Ελλάδα έχει σώμα και δεν μπορεί να την αγαπάμε, αδιαφορώντας για το απειλούμενο σώμα της. Το σώμα αυτό στην υλική και την άυλη διάσταση του είναι ό,τι έχουμε. Και ό,τι έχουν όσοι Ευρωπαίοι και άλλοι κρατούν από αυτό που υπήρξε και είναι Ελλάδα, συνώνυμο της ελευθερίας, της δημοκρατίας, και της οικουμενικότητας.

Σ’ αυτούς δυστυχώς σε πολύ μικρό βαθμό περιλαμβάνονται όσοι σήμερα εξουσιάζουν τον κόσμο. Ο Κύριος Τραμπ και ο κύριος Πούτιν, η κυρία Μέρκελ και ο Πάπας, όπως και άλλοι, συναγωνίστηκαν –κρατώντας ή μη κρατώντας κάποια προσχήματα– σε αναλγησία και αδιαφορία για την μοίρα της Αγίας Σοφίας. Αποδεικνύουν έτσι ότι, τουλάχιστον στο επίπεδο του κυνισμού, η Δύση και η Ανατολή (τους) βρίσκουν εύκολα διάλογο.

Με το δεδομένο αυτό, το ερώτημα πώς θα φερθούν και στο ζήτημα των επιβουλών του Ερντογάν κατά της Ελλάδας, γίνεται ακόμα πιο δραματικό. Και αυτό διότι η Αγία Σοφία μπορεί να είναι κέντρο του κόσμου, αλλά από μια χυδαία, βέβηλη, αλλά δυστυχώς πολύ πραγματική πλευρά, είναι σταθμός για την ολοκλήρωση ενός βάναυσου σχεδίου κατάκτησης εδαφών και υποδούλωσης ανθρώπων που μας περιλαμβάνει ως κεντρικό του σημείο. Με όσα πρόσφατα έπραξε ο Τούρκος πρόεδρος δοκίμασε τα ανακλαστικά αυτού που αποκαλούμε διεθνή κοινότητα και προφανώς θα αισθάνεται ότι ο δρόμος για τα υπόλοιπα σχέδιά του είναι ανοιχτός.

Που οφείλεται η “σώφρων” ανοχή και οι θωπείες όσων εξουσιάζουν τον κόσμο έναντί του; Μήπως σε γεωπολιτικά συμφέροντα; Οι σχέσεις του με την Ρωσία και το Ιράν και το γεγονός ότι δεν εκπροσωπεί το κοσμικό Ισλάμ, αλλά αντιθέτως στοχεύει στο να κατακτήσει ξένη γη με κάθε μέσο (εισβολές σε διάφορες χώρες), θα έπρεπε να βάλουν όσους Δυτικούς ενισχύουν ή ανέχονται τον Ερντογάν σε σκέψεις, κάτι που για την ώρα δεν μοιάζει να συμβαίνει.

Δικτατορικής υφής καθεστώς

Και ο ρωσικός ρεαλισμός που θεωρεί ότι η σύμπλευση με την Τουρκία εις βάρος της Ελλάδας μπορεί να παραμείνει ελεγχόμενη, ξεχνά χίλια χρόνια Ιστορίας και το γεγονός ότι συμπαγείς ισλαμικοί πληθυσμοί, βρίσκονται μέσα στα σύνορα της ρωσικής επικράτειας. Μένουν τα οικονομικά συμφέροντα. Και είναι γεγονός ότι, για σημαντικούς κύκλους στην Ιταλία, την Γερμανία την Ρωσία, τις ΗΠΑ και αλλού, η παραπαίουσα τουρκική οικονομία συνεχίζει να προσφέρει κέρδος ή και την ψευδαίσθηση ότι μέσα από οικονομικούς διαύλους η τουρκική βία μπορεί να παραμείνει σε ελεγχόμενα και επωφελή για τους κρατούντες στην Δύση και αλλού πλαίσια.

Υπάρχει ωστόσο ένας παράγων που προφανώς υποτιμάται στην Δύση και όχι μόνον. Είναι η ίδια η υπό κοινοβουλευτικό μανδύα δικτατορική υφή του τουρκικού καθεστώτος, εφιαλτικά ανάλογη με τις “κοινοβουλευτικές” δικτατορίες του 20ου αιώνα. Παρ’ όλο ότι η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, υπάρχει μια αναλογία ανάμεσα στην σημερινή σωφροσύνη” των ΗΠΑ, της ΕΕ, της Ρωσίας, του Βατικανού κ.α. στο θέμα της τουρκικής απειλής, και στα όσα συνέβησαν με την συνθήκη του Μονάχου το 1938.

Ο Ερντογάν δεν είναι ο Χίτλερ. Στη θέση του χιτλερικού ρατσισμού ο Τούρκος πρόεδρος προτάσσει τον ισλαμικό φανατισμό υπό τουρκική ηγεμονία. Για το Χίτλερ στόχος ήταν η αιματηρή κυριαρχία των Αρίων. Για τον Ερντογάν, που χρησιμοποιεί αδίστακτα τους δολοφόνους του ISIS, η ηγεσία των δύο δισεκατομμυρίων μουσουλμάνων στα πλαίσια της –υπό την ηγεσία του– Ούμα, δηλαδή της ισλαμικής μουσουλμανικής διεθνούς.

Η αναβίωση του υποτιθέμενου ένδοξου ιστορικού παρελθόντος και η διεκδίκηση του “ζωτικού χώρου” και κατά κύριο λόγο των περιοχών που γνώρισαν την κυριαρχία των επίδοξων τότε και τώρα κατακτητών είναι στοιχεία κοινά στην Γερμανία του Χίτλερ,στην Ιταλία του Μουσολίνι και στην ερντογανική Τουρκία. Όπως και οι δικτάτορες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έτσι και ο Ερντογάν μπορεί να υπερτιμά τις δυνάμεις του. Αλλά, όπως συνέβη και με εκείνους, τα όσα θα συμβούν μέχρι να καταστρέψει την ίδια την χώρα του, θα έχουν ενδεχομένως κάνει μεγάλο κακό όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλους λαούς, κοινωνίες, πολιτισμούς.

Αυτοί που κάνουν λάθος

Όσοι ανέχονται μια χώρα που συνεχώς καταπατά άμεσα ή δι’ αντιπροσώπου ως εισβολέας τα σύνορα άλλων κρατών, πιστεύουν προφανώς ότι η απειλή δεν τους αφορά. Κάνουν όμως λάθος. Απειλούνται πολιτισμικά, διότι η εικόνες που σαβανώνονται σήμερα στην Αγία Σοφία, όπως κονιορτοποιήθηκαν στο Μαμπιγιάν και στην Παλμύρα είναι το θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και κάθε πολιτισμού που αξίζει το όνομά του. Επίσης, απειλούνται γεωπολιτικά, όχι μόνον διότι η εξάπλωση του φανατικού Ισλάμ είναι πλανητική, αλλά και διότι φανατικοί ισλαμικοί πυρήνες υπάρχουν πλέον στα σπλάγχνα κρατών της Ευρώπης, της Ασίας και άλλων ηπείρων.

Να είναι μόνον η κακή εκτίμηση των συμφερόντων και αυτού που καλείται ρεάλ πολιτίκ ο λόγος της στάσης των δυνάμεων που ανέφερα; Υπάρχει πιστεύω και κάτι ακόμα. Η γοητεία που ασκούν διαχρονικά σε πολλούς η βία, η βαναυσότητα, το κίτς και το μίσος για την ομορφιά. Η γοητεία αυτή έπαιξε τον ρόλο της στην ανοχή που γνώρισαν ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ, όταν ο τελευταίος έκαιγε βιβλία και πίνακες. Σήμερα παίζει τον ρόλο της στην ανοχή της τουρκικής απειλής.

Η παγκόσμια πολιτική, οικονομική, πολιτισμική κρίση, της οποίας η παγκοσμιοποίηση και ο νοεφιλελευθερισμός είναι μόνον η κορυφή του παγόβουνου, είναι σήμερα η μήτρα μέσα στην οποία έχει βλαστήσει μια δηλητηριώδης απάθεια. Απάθεια που με όλα τα γνωρίσματά της, ξεκινώντας από την αδιαφορία για την καταστροφή του πολιτισμού, στην περίπτωσή μας για τη νέα σύληση της Αγίας Σοφίας, καθιστά όσους την επιδεικνύουν τυράννους ή συνεργούς της τυραννίας.

«Για μια ιδέα και μια χούφτα χώμα. Για αυτά αγωνιζόμαστε». Το έγραψε έξοχα στην “Φανέρωσίν” του ο Λάμπρος Κατσώνης, σε ένα υπόμνημα προς την Αικατερίνη της Ρωσίας, δεκαετίες πριν από την Επανάσταση του 1821. Η Αγία Σοφία είναι στην καρδία αυτής της ιδέας. Και η χούφτα χώμα που τότε κερδήθηκε, όπως κερδήθηκε, απειλείται άμεσα από τον επίγονο του Πορθητή. Ο καημός και ο αγώνας για το ένα και το άλλο δεν μπορεί παρά να είναι κοινοί.