Γιατί η ΕΕ είναι καταδικασμένη να παίζει διεθνώς δεύτερο ρόλο

Σ’ όλες τις διεθνείς κρίσεις της τελευταίας περιόδου  η απουσία της ΕΕ ήταν κραυγαλέα, καταδεικνύοντας για ακόμη μια φορά την ουσιαστική αδυναμία της να έχει ουσιαστικλη διεθνή παρέμβαση. Οι λόγοι που συνήθως αναφέρονται γι’ αυτή την αδυναμία της ΕΕ είναι η μη καταλληλότητα των μηχανισμών απόφασης που ακόμη βασίζονται στην ομοφωνία, η απουσία μιας αξιόπιστης αμυντικής δύναμης και η έλλειψη ηγετικών πολιτικών μορφών με διεθνή αναγνώριση και κύρος.

Παρότι μπορούμε να συμμεριστούμε τους παραπάνω λόγους, θεωρούμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ ως προς την διεθνή της παρουσία στον καταμερισμό ισχύος προέρχονται από τον ίδιο τον τρόπο δόμησής της. Οι υπέρμαχοι της ευρωπαϊκής ενοποίησης τα τελευταία χρόνια αναφέρονται στην ΕΕ ως το κυριότερο επίτευγμα του μετανεωτερικού κόσμου. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές η Ένωση διαφοροποιείται τόσο από τα συμβατικά κράτη του νεωτερικού κόσμου όσο και από τον προνεωτερικό κόσμο, δηλαδή το χάος που προηγήθηκε του κράτους και έπεται των αυτοκρατοριών.

Η ΕΕ προσφέρει το όραμα ενός μεταμοντέρνου “συνεργατικού διακυβερνητικού χώρου” με κοινό επίπεδο ελευθεριών και κοινή ασφάλεια, με μειωμένη εθνική κυριαρχία, ένα στοιχείο που χαρακτήριζε όλες τις αυτοκρατορίες στην ιστορία. Μέσα από τις μακροχρόνιες διαδικασίες του ευρωπαϊκού state-building, η ΕΕ σχηματοποιείται σιγά-σιγά σε ένα “μεταμοντέρνο σύστημα”, που έχει σαφή χαρακτηριστικά μεταεθνικής, μετακυριαρχικής, ή μετακρατικής Πολιτείας.

Αυτό το μετανεωτερικό μόρφωμα, καθοδηγούμενο από μεταμοντέρνες αντιλήψεις αλλά και από αντιλήψεις “εκσυγχρονιστικού ορθολογισμού” αποτελεί το πλαίσιο, μέσα στο οποίο καμία χώρα δεν κυριαρχεί και το οποίο γεννά αρχές που δεν είναι εθνικές, αλλά ηθικές και νομικοκανονιστικές. Τα κράτη, λοιπόν, που συγκροτούν την ΕΕ επιχειρούν να διαμορφώσουν το πρώτο μεταεθνικό διακυβερνητικό μόρφωμα στην παγκόσμια ιστορία.

Raison d’ état

Αυτό το μόρφωμα αποκτά μια διακριτότητα μέσα από τη χρήση πολλαπλών μέσων επηρεασμού του διεθνούς περιβάλλοντος, αποκλειομένης, όμως, της στρατιωτικής ισχύος. Η ΕΕ είναι ένα ιδιαίτερο διακρατικό μόρφωμα που μόνο ως τέτοιο θεωρεί ότι ο πόλεμος αποτελεί αποτυχία της πολιτικής. Ως βασικό προβάλλεται η τραυματική ευρωπαϊκή εμπειρία των δύο παγκόσμιων πολέμων.

Οι Ευρωπαίοι τείνουν να αντιλαμβάνονται το δικό τους μεταμοντέρνο σύστημα ως μέρος ενός γενικότερου συστήματος, στο οποίο η έννοια του συσχετισμού δυνάμεων πρέπει να αντικατασταθεί από έννοιες όπως η “απόρριψη της ισχύος” και η “αυτοεπιβαλλόμενη συμπεριφορά”. Αυτό τους οδηγεί στην απόρριψη του κλασικού raison d’ état που υπάρχει από την εποχή του Μακιαβέλι. Δηλαδή, της αποτελεσματικότητας, άρα εν πολλοίς και της μη ηθικής λειτουργίας του κράτους.

Η ισχύς και το raison d’ état αντικαθίστανται από μια συγχορδία –όσο και να φαντάζει αντιφατικό– οικουμενικής και σχετικιστικής ηθικής στις διεθνείς υποθέσεις. Ο αποκλεισμός της χρήσης στρατιωτικής ισχύος προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκτεταμένη χρησιμοποίηση της διπλωματίας, όχι ενός οποιουδήποτε είδους διπλωματίας, αλλά συγκεκριμένα της “κοσμοπολίτικης διπλωματίας”, η οποία προκύπτει από ένα νέο τρόπο “μετακρατικής” συγκρότησης.

Η “κοσμοπολίτικη διπλωματία” της ΕΕ

Η “κοσμοπολίτικη διπλωματία” δεν προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα στο επίπεδο της εμφάνισής τους (π.χ. τρομοκρατία), αλλά και στο επίπεδο της πρωταρχικής δημιουργίας τους. Δηλαδή επιχειρεί να τα απαλείψει στο επίπεδο παραγωγής τους. Αυτό πιστεύεται ότι μπορεί να επιτευχθεί με την πειθώ, τη συνεργασία, το διάλογο και την επικοινωνία μέσω της επίκλησης οικουμενικών αξιών και γενικών συμφερόντων.

Οι προσπάθειες των οικουμενιστών κατατείνουν στην απόδειξη ύπαρξης πανανθρώπινων καταβολών ή νοητικών ικανοτήτων και προδιαθέσεων. Πιστεύουν ότι με τον τρόπο αυτό διαπιστώνονται κοινές αξίες, κοινοί τρόποι σκέψης και συνεπώς χώρος για καθολική συνεννόηση. Σε αυτό το πλαίσιο ήταν ενταγμένη η παντελώς αποτυχημένη πρωτοβουλία της καγκελαρίου Μέρκελ για το λιβυκό ζήτημα στις αρχές του έτους. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η τωρινή πρωτοβουλία της για την έναρξη ελληνοτουρκικού διαλόγου.

Δυστυχώς, όσοι διαβάζουν λανθασμένα την αδήριτη πολιτική, κοινωνική, οικονομική και ιστορική πραγματικότητα είναι καταδικασμένοι να δουν τους σχεδιασμούς τους να ανατρέπονται. Δεν χρειάζεται να περιμένουν πολύ. Το δείχνει η έμπρακτη κατάλυση του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη μετά την απόφαση του Βερολίνου. Το δείχνει και ο τρόπος που κινείται ο Ερντογάν στα ελληνοτουρκικά και στην Κύπρο. Το γεγονός ότι κάποιοι κάνουν πως δεν βλέπουν είναι άλλης τάξεως ζήτημα…