Γιατί μας λείπει η ατμόσφαιρα του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ

Οι επέτειοι παρέχουν μια καλή αφορμή για απολογισμούς. Οι αποτιμήσεις των ιστορικών διαδρομών κομμάτων-προσώπων-πολιτικών σχεδίων στον δημόσιο λόγο δεν είναι απαλλαγμένες από τη συγκυρία που διατυπώνονται, τις οπτικές και τους προϊδεασμούς των προσώπων που τις επιχειρούν.

Έχοντας αυτούς τους κοινούς αναλυτικά τόπους ως δεδομένους, μιλώντας για το ΠΑΣΟΚ εκείνης της περιόδου με μια χρονικά διασταλτική προσέγγιση θα εστιάσουμε σε δύο-τρία στοιχεία της ταυτότητας-φυσιογνωμίας του συγκεκριμένου κομματικού σχηματισμού. Πρόκειται για στοιχεία της ταυτότητας, αλλά και της ατμόσφαιράς του, που απουσιάζουν εκκωφαντικά σήμερα στον πολιτικό ανταγωνισμό, με συνέπειες για τις κυριαρχούμενες κοινωνικές τάξεις και την προοπτική της χώρας.

Λαμβάνουμε βέβαια υπόψιν ότι η στιγμή των εκλογών του 1981 αποτελεί συμπύκνωση μιας ιστορικής διαδρομής που υπερβαίνει κατά πολύ την 7ετή μέχρι τότε ζωή του Κινήματος. Για τις ανάγκες του παρόντος σημειώματος που επεκταθούμε και στα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι το τέλος της ανδρεοπαπανδρεϊκής περιόδου, λόγω του καταλυτικού ρόλου της παρουσίας του προσώπου στην εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ.

Το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ, όπως κάθε πολιτικο-κοινωνικό φαινόμενο, μπορεί να αναλυθεί με έμφαση σε μια ποσοτικοποιημένη θετικιστικού χαρακτήρα προσέγγιση, είτε με επαγωγική, είτε με αναγωγική/παραγωγική μέθοδο και έμφαση είτε στην κυβέρνηση, είτε στο κόμμα. Για  παράδειγμα, η εξέλιξη των δημοσιονομικών μεγεθών, η μακρο-οικονομία, η μικρο-οικονομία, το δημόσιο χρέος, η εξέλιξη του ΑΕΠ και η εσωτερική κατανομή του, τα φορολογικά έσοδα, οι κοινωνικές δαπάνες, το νομοθετικό έργο και τα δικαιώματα.

Μπορούμε επίσης να αναφέρουμε τις κοινωνικές τάξεις (εργατική, αγροτική, μικρο-αστικά στρώματα) και τις σχέσεις πολιτικής εκπροσώπησης είτε παρατηρώντας την πορεία της οργάνωσης στο κόμμα, είτε την εκλογική του γεωγραφία, τον κομματικό λόγο. Σε αυτή την προσέγγιση μπορούμε να δούμε, επίσης, πόσες φορές καταγράφονται λέξεις-κλειδιά, όπως σοσιαλισμός, αλλαγή, εθνική ανεξαρτησία κλπ., τις δομές ή τον δομικό επικαθορισμό.

Μπορεί να δοθεί έμφαση στη λεγόμενη ποιοτική μέθοδο ανάλυσης και ερμηνευτικής προσέγγισης με έμφαση στα δρώντα πρόσωπα, την πορεία τους και την αυτοεικόνα τους, τα βιώματά τους, όπως εκφέρονται, δίνοντας έμφαση όχι στις δομές, αλλά στις δράσεις, σε μια κατεύθυνση κατανοούσας πολιτικής ή φαινομενολογικής κοινωνιολογίας με κριτική διάθεση στις μεγάλες θεωρίες και τις αφηρημένες έννοιες-σχήματα. Θα αποφύγουμε στο παρόν κείμενο και τις δύο προσεγγίσεις, με τις οποίες και ειδικότερα μέσα από τη σύνθεσή τους έχουμε κινηθεί στο παρελθόν αναλύοντας το ΠΑΣΟΚ.

Η ατμόσφαιρα ΠΑΣΟΚ

Θα μείνουμε σε 2-3 φυσιογνωμικά στοιχεία της “ατμόσφαιρας ΠΑΣΟΚ”. Θεμελιώδες στοιχείο της ιδεολογικο-πολιτικής ταυτότητας του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ ήταν η θεωρία της εξάρτησης. Για τον ιδρυτή του παρέμεινε μέχρι το τέλος. Για την ηγετική του συλλογική γραφειοκρατία εγκαταλείπεται σταδιακά από τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Ο παρατηρούμενος δυισμός του ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1989-1995 οφείλεται και σ’ αυτό το στοιχείο. Εκείνη την περίοδο εκδηλώνεται κυρίως με όρους εσω-οργανωτικούς και λιγότερο θεωρητικούς.

Οι σχέσεις ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, όπως εσωτερικεύονται στη χώρα, συγκροτούν για το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ την κυρίαρχη αντίθεση, αλλά και το πεδίο του πολιτικού ανταγωνισμού. Γι’ αυτό η ενότητα εθνικού-κοινωνικού είναι σκληρό ταυτοτικό ζήτημα στο ΠΑΣΟΚ της περιόδου 1974-1995. Στη θεωρία της εξάρτησης είχαν ασκηθεί κριτικές τόσο από τα δεξιά, όσο και από την κομμουνιστική ή κομμουνιστογενή Αριστερά, από διαφορετικές κατευθύνσεις και με διαφορετικές στοχεύσεις ήδη από την περίοδο 1974-1989.

Από το 1990 και μετά όμως η άρνηση της θεωρίας της εξάρτησης και των συνεπαγομένων της στον πολιτικο-κοινωνικό αγώνα αποτέλεσε όρο για μεγάλο μέρος αποδοχής της σοσιαλδημοκρατικής/εκσυγχρονιστικής ή κομμουνιστογενούς ριζοσπαστικής/ανανεωτικής διανόησης, είτε κομματικής είτε δημοσιογραφικής είτε ακαδημαϊκής στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους και της κεφαλαιοκρατίας.

Γι’ αυτό και η Αριστερά, στις κυρίαρχες και οργανωμένες εκδοχές της από το 1996 και μετά, είναι πολιτικά συνδικαλιστική-οικονομίστικη, θεωρητικά φιλελεύθερη-δικαιωματική, κοινωνικά μεσοαστική, κυρίως στρώματα της νέας μικροαστικής τάξης, χωρίς οργανικές-οργανωτικές σχέσεις με την εργατική. Εφόσον η Αριστερά συνομολογεί την άρνηση ύπαρξης της εσωτερικευμένης ιμπεριαλιστικής εξάρτησης ή ακόμα περισσότερο ρητά την αποδέχεται, γίνεται ένας θεσμικός εταίρος, ένας εξημερωμένος πολιτικός ανταγωνιστής, αριστερή πτέρυγα του καπιταλ-ιμπεριαλισμού όπως εσωτερικεύεται, δίνοντας αγώνα για τη διανομή.

Εχθρότητα στο εθνικό

Την παραγωγή-ανάπτυξη την έχει παραδώσει στα χέρια της άρχουσας τάξης από δεκαετίες.
Απολύτως συναφές με την άρνηση της κυρίαρχης αντίθεσης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και άρα απόρριψης της ιδιομορφίας του, δηλαδή των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του κοινωνικού αγώνα στην ευρύτερη διεθνική κίνηση, είναι ο διαχωρισμός του εθνικού με το κοινωνικό ζήτημα. Επίσης, είναι και η εχθρότητα προς το εθνικό φαινόμενο από την πλειοψηφία των οργανωμένων πολιτικών δυνάμεων και των διανοουμένων, οργανικών και μη, της Αριστεράς και της κεντροαριστεράς την περίοδο από τις αρχές-μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά.

Μεταφέρεται η μοντερνιστική-ευρωκεντρική, αγγλοσαξονικής προέλευσης της περιόδου 1964-1989, θεωρία του εθνικού φαινομένου, είτε επινόησης-κατασκευής της εθνικιστικής ιδεολογίας της αστικής τάξης, είτε δημιούργημα του κράτους, είτε ως καινοφανές προϊόν της βιομηχανικής επανάστασης και της νεωτερικής εποχής. Η ύπαρξη έθνους πριν την εποχή συγκρότησης του νεωτερικού κράτους, θεωρείται ψεύδος ή κατασκευή εθνικιστών διανοούμενων.

Έτσι, ιστορικές διαδρομές και εμπειρίες εθνών-λαών όπως ο ελληνικός, ο αρμενικός, ο εβραϊκός, ο κουρδικός, ο κινεζικός, ο ινδικός, ο περσικός, ο βιετναμέζικος και πολλοί άλλοι ή το πολυσύνθετο φαινόμενο του αραβικού έθνους, θεωρούνται κατασκευές των εθνικιστών διανοουμένων του 19ου και του 20ου αιώνα. Αυτές οι αναλύσεις και θεωρήσεις ήταν ξένες, εχθρικές και απολύτως ακατάλληλες ως ερμηνείες της ελληνικής ιστορικής πραγματικότητας για τα πολιτικο-θεωρητικά σχήματα του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ. Το τελευταίο κατανοούσε το έθνος στην ιστορική του συνέχεια, ως μια υλική και πνευματική κατάσταση, στην πάλη του για την ελευθερία, την ανεξαρτησία, την διεθνοπολιτική ισοτιμία.

Ο λαϊκός παράγοντας

Επόμενο φυσιογνωμικό στοιχείο είναι παρουσία του λαϊκού παράγοντα στον πολιτικό αγώνα. Το ΠΑΣΟΚ, ως το μορφοποιημένο σε πολιτικό σχηματισμό από τον Ανδρέα Παπανδρέου αποτέλεσμα των αγώνων του ελληνικού λαού από τη δεκαετία του ’30 και μετά, δεμένο με το φαντασιακό των μη προνομιούχων και δημιουργημένο μέσα από τη μαζική οργανωμένη πάλη, ήταν ότι πιο ριζοσπαστικό πολιτικά γέννησε η ελληνική κοινωνία από το 1974-75 μέχρι το 1989 ή και μέχρι το 1995. Με υφέσεις και εξάρσεις. Αλλά ελέγχθηκε από την άρχουσα τάξη και το διεθνή παράγοντα ήδη από την ανδρεϊκή περίοδο.

Η εχθρότητα προς την αδιαμεσολάβητη παρουσία του λαού στους δρόμους και τις πλατείες επαναλήφθηκε αυτές τις μέρες με αφορμή τη δίκη της νεοναζιστικής-εγκληματικής οργάνωσης, είτε από το ΚΙΝΑΛ με αναφορά το κίνημα των Πλατειών το 2011, είτε από τον ΣΥΡΙΖΑ με αναφορά τις κινητοποιήσεις για το “Μακεδονικό”.

Αυτή η εχθρότητα είναι αποτέλεσμα του μεταμορφισμού της αριστεράς-κεντροαριστεράς, της απόρριψης της θεωρίας της εξάρτησης, της εχθρότητας προς το εθνικό και τελικά προς το λαϊκό δια της πολιτικο-ψυχολογικής επιχείρησης ενοχοποίησης του λαού. Στοιχείο εντελώς ξένο και εχθρικό προς την “ατμόσφαιρα του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ”.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα μπορούσε να διαβαστεί και σαν μια αριστοτελική φιγούρα που κατέχει την επιστημονική γνώση των λίγων, αποδεχόμενος ταυτόχρονα την αναπόδεικτη δόξα των πολλών, την αλήθειά τους, δίνοντας προοδευτικές και δημοκρατικές κατευθύνσεις και περιεχόμενα. Όχι χλευάζοντας το λαϊκό αίσθημα και περιφρονώντας την εθνική-κοινωνική αλήθεια των πολλών.

Αυτά τα φυσιογνωμικά στοιχεία, η θεωρία της εξάρτησης, το έθνος-λαός, το αναλυτικό σχήμα-ερμηνεία-γραμμή με βάση την ιδιομορφία της χώρας, αυτά τα στοιχεία της ανολοκλήρωτης διανοητικής ατμόσφαιρας του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ απουσιάζουν από τη χώρα. Είναι το βασικό πολιτικό έλλειμμά της, 39 χρόνια μετά τον εκλογικό θρίαμβο και τη συγκρότηση της πρώτης αριστερής κυβέρνησης στη χώρα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.