H κρίση ήταν ήδη υποκείμενο νόσημα πριν την πανδημία

Η κρίση που προκάλεσε η πανδημία της Covid-19 ήταν αναμενόμενη. Η παγκόσμια έκθεση κινδύνων (Global Risk Report) του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ προβλέπει, με μεγαλύτερη ή μικρότερη πιθανότητα, το ξέσπασμα μιας πανδημίας από το 2006. Το παράδειγμα της εκδήλωσης της πνευμονικής πανώλης του 1994 στη ινδική πόλη Surat, υποδεικνύει πως, στο χειρότερο σενάριο, η αστικοποίηση, η φτώχεια και μια πανδημία, θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην κατάρρευση του αστικού ιστού ή της αστικής οργάνωσης.

Αυτό το γεγονός συνιστά λειτουργική αναγκαιότητα για ένα κοινωνικό-οικονομικό σύστημα να προσαρμόζει την υλική του βάση και να επιστρατεύει τα αναγκαία μέσα για να προστατευτεί από τους κινδύνους που το απειλούν, εσωτερικούς και εξωτερικούς. Η ανθρωπότητα είναι αναγκασμένη να επενδύει στην πρόληψη των παγκόσμιων κινδύνων και να επενδύει πολύ περισσότερους πόρους όταν κάποιος από αυτούς εκδηλωθεί. Κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του σημερινού κόσμου λαμβάνει το δυτικό σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης είτε ως απομεινάρι του αστικού-φιλελευθερισμού είτε ως τεχνικισμός και οικονομισμός.

Επένδυση στην αποτροπή εξωτερικών κινδύνων σημαίνει χρήματα, τα οποία θα μπορούσαν να επενδυθούν με τέτοιο τρόπο, ώστε το κόστος της επένδυσης να μπορεί να υπολογιστεί με βάση την απόδοσή της. Στην περίπτωση ενός παγκόσμιου κινδύνου που προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον, όπως το ξέσπασμα μιας πανδημίας, το κόστος της επένδυσης δεν μπορεί να μετρηθεί με βάση την απόδοση. Επίσης, κανένας δεν επενδύει στην αποτροπή των εξωτερικών κινδύνων, εφόσον δεν είναι γνωστό σε ποιον ανήκει ο κίνδυνος (who owns the risk). Πρόκειται για επένδυση ασαφούς απόδοσης και ιδιοκτησίας.

Η αρχή της απόδοσης και ο οικονομικός ορθολογισμός έρχονται σε αντίφαση που αγγίζει τα θεμέλιά του. Όπως φαίνεται, η αντίφαση προέρχεται από την συνύφανση που υπάρχει μεταξύ των κινδύνων. Το ξέσπασμα μιας πανδημίας μπορεί να γίνει το έναυσμα για το ξέσπασμα νέων κρίσεων, λόγω της ενδοσύνδεσης των κινδύνων. Αν συμβεί τούτο, οι νέοι κίνδυνοι που πυροδοτούνται είναι ενδογενείς του συστήματος και έτσι μετατρέπεται ένας εξωτερικός κίνδυνος σε εσωτερικό.

Η αμφισβήτηση της ΕΕ θα ενταθεί

Οι πανδημίες συνδέονται και ξεσπούν προκαλώντας βαθιά κοινωνική αστάθεια, κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας, αποτυχία κρίσιμων υποδομών. Αυτοί οι κίνδυνοι με την σειρά τους μπορεί να προκαλέσουν άλλες κρίσεις. Οι γεωπολιτικές διενέξεις θα ενταθούν, ως αποτέλεσμα των κρίσεων που θα ακολουθήσουν, γιατί είναι γνωστό ότι τα αγαθά ή τα παράγεις ή τα παίρνεις από αυτόν που τα παράγει. Είναι επίσης γνωστό ότι η βία εμφανίζεται όταν το κενό μεταξύ της υφιστάμενης και της επιδιωκόμενης κατάστασης απειλεί τα “ζωτικά συμφέροντα” αυτών που νιώθουν δυνατοί να καλύψουν αυτό το κενό με την βία.

Οι αμφιβολίες και η αμφισβήτηση θα ενταθούν στο εσωτερικό της ΕΕ, γιατί ο αγώνας επιβίωσης θα κάνει αδύνατη την επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Στην ΕΕ η κρίση και η πίεση έχουν απελευθερώσει κεντρόφυγες δυνάμεις. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έχει ήδη πληγεί όχι μόνο μεταξύ των ισχυρών και των αδύνατων κρατών, αλλά γιατί μια ιστορικά βιώσιμη ένωση μπορεί μόνο να υπάρξει αν υπάρχει σύμπνοια μεταξύ των τριών ισχυρών κρατών, Γερμανίας, Γαλλίας και Ιταλίας. Η παρούσα κρίση απέδειξε ότι δεν υπάρχει. Έτσι κι αλλιώς, η Αγγλία ήταν πάντα “εκτός”. Η διαδικασία αυτή, που ξεκίνησε ήδη πριν την προηγούμενη κρίση του 2008, απλά θα επιταχυνθεί.

Το δημογραφικό φορτίο θα γίνει αβάσταχτο για τις ήδη επιβαρυμένες οικονομίες και αυτό θα αυξήσει τα μεταναστευτικά κύματα. Η όξυνση αυτή, αν συνδυαστεί με τις οικονομικές κυρώσεις προς την Κίνα και τους νέους περιορισμούς στο εμπόριο, τα τείχη που έχει γκρεμίσει η παγκοσμιοποίηση θα εγερθούν και πάλι, απλά δεν είναι ακόμα γνωστό πού. Η πίεση θα πέσει στα αδύνατα κράτη και στα αδύνατα στρώματα στο εσωτερικό των οικονομικά ισχυρών κρατών.

Φιλελευθερισμός και φόρος αίματος

Για όσους ονειρεύονται μια νέα κεϋνσιανή επανάσταση, ένα νέο New Deal, πλουτισμένο με τη διάσταση του κοινωνικού κράτους, η αντίδραση των ΗΠΑ, της Αγγλίας, της Σουηδίας και άλλων κρατών στην πανδημία που ξέσπασε, είναι ο δείκτης της επόμενης μέρας. Με την υπόμνηση ότι ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα κυρίαρχο ήταν το κοινωνικό ζήτημα, σήμερα βρισκόμαστε στην εποχή της υψηλής κατανάλωσης και της υψηλής παραγωγικότητας.

Και αν πρέπει να μπει το κοινωνικό ζήτημα σήμερα, σε διαφορετική βέβαια βάση, τότε αυτό πρέπει να μπει στη βάση των δύο αυτών παραγόντων. Ο οικονομικός παράγοντας έχει αποκτήσει προτεραιότητα έναντι του κοινωνικού και για να σωθεί ο δεύτερος, προηγείται να σωθεί ο πρώτος. Είναι, επίσης, γνωστό ότι στον φιλελευθερισμό η ικανότητα δράσης είναι αντίστοιχη με την προθυμία να καταβληθεί ο ανάλογος φόρος αίματος. Και αν είναι δυνατόν να γίνει κατανοητή η αναγκαιότητα ενός φόρου σε χρήμα, είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή η πληρωμή με αίμα.

Αν δεν υπήρχε η πρωτόγονη αντίσταση των ανθρώπων, οι οποίοι αρνούνται να θυσιάσουν τη ζωή τους για να σωθεί η οικονομία, τότε θα είχε επικρατήσει η λογική της “ανοσίας της αγέλης”. Έτσι, καθίσταται αναγκαία η εναρμόνιση του οικονομικού συμφέροντος με τα πρωταρχικά ένστικτα της επιβίωσης και όχι με την εκλεπτυσμένη εκδοχή του homo economicus.

Επίκειται θυελλώδης οικονομική κρίση

Ακόμη κι όταν έχει αποδειχθεί η έκταση της υλικής βλάβης, τίποτα δεν θα είναι διαφορετικό από αυτό που η ιστορία περιμένει να είναι. Μαζί με τους ανθρώπους που θα βγουν από την καραντίνα, θα πάρει πάλι τη θέση του και ο homo economicus για να μοιράσει “δίκαια” τα οικονομικά βάρη της κρίσης. Προσφυγή στις γνωστές αρχές του καπιταλιστικού συστήματος για τη σταθεροποίηση της οικονομίας, ενίσχυση δηλαδή των επιχειρήσεων μέσα από τον κρατικό προϋπολογισμό για να εξυγιανθούν και να ξεπεράσουν την κρίση και στην συνέχεια να επιστρέψουν στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

Στις ΗΠΑ έχει ξεκινήσει αυτή η διαδικασία, με προβλεπόμενη ακρίβεια και συνέπεια. Η κρίση θα γίνει ο επιταχυντής γεγονότων, για την εκδήλωση των οποίων έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες, πριν την πανδημία. Όλα συγκλίνουν στην εκδήλωση μιας θυελλώδους οικονομικής κρίσης με τις επιμέρους συνιστώσες της. Είναι υπερβολικά δύσκολο να αποτιμηθεί το κόστος της κρίσης, γεγονός που εξαρτάται από την περίοδο, πάνω στην οποία κατανέμεται η επανόρθωση και από τις υιοθετούμενες μεθόδους.

Θα είναι αδύνατον να αποκατασταθεί η ζημιά σε ένα ή δύο χρόνια με οποιοδήποτε κόστος. Η κρίση θα μας υπενθυμίσει ότι κανένας δεν θα “επενδύσει” στην αποφυγή των εξωτερικών κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα, γιατί κανένας δεν δείχνει τη διάθεση να θυσιάσει την δική του επιδίωξη ισχύος στο βωμό του οικουμενισμού. Οι οικουμενιστικές ιδεολογίες διόλου δεν προοιωνίζονται την πραγματική μετάβαση προς έναν οικουμενισμό ισότιμων ομάδων και ατόμων.