Η ανάγκη, λόγω πανδημίας, θα εξωθήσει μπροστά τις κοινωνίες…

Αναλογιζόμενοι τις αλλαγές που θα επιφέρει η πανδημία κι αν δούμε τα πράγματα υπό μια μακροσκοπική ματιά, θα διαπιστώσουμε ότι κάθε ιστορική εξέλιξη μεγάλου διαμετρήματος, κάνει το άλμα προς τα εμπρός μέσα από παλινδρομήσεις, που ενέχουν μέσα τους, επίσης, την κρίση και την οπισθοδρόμηση. Η ανάγκη ωθεί τον άνθρωπο να κινητοποιήσει τη σκέψη του για να βρει λύσεις.

Αυτό που προκύπτει μέσα στην κρίση που προκαλεί η πανδημία είναι η ανακάλυψη από την κοινωνία της τεχνολογίας της επικοινωνίας, με την έννοια ότι δημιουργεί στους πολίτες μια μοναδική ευκαιρία να αναστοχαστούν το πρόβλημά τους, να επεξεργαστούν νέες ιδέες για τη θέση τους στην πολιτεία και να ιππεύσουν στο άρμα της τεχνολογίας προς το μέλλον.

Στις συνθήκες της πανδημίας που προκάλεσε ο κορωνοϊός, το κεντρικό ζήτημα παραμένει: Η διάσταση μεταξύ αυτών που κατέχουν το σύστημα (εξ αυτού του λόγου συμπεριφέρονται ως διατάκτες της ζωής των πολιτών) και της κοινωνίας που ζει ερμητικά ακόμη στο αξιακό σύστημα του 18ου αιώνα. Η εποχή μας, από την άποψη των συσχετισμών, δηλαδή των σχέσεων ηγεμονίας μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, έχει το ανάλογό της στην εποχή της Ιεράς Συμμαχίας.

Η διαφορά είναι ότι σήμερα ηγεμόνας δεν είναι η απολυταρχία, αλλά η διεθνής των αγορών. Οι κυοφορούμενες διεργασίες, ωστόσο, είναι ανάλογες. Τότε, το διακύβευμα ήταν προεχόντως ιδεολογικό. Συγκεκριμένα, ήταν η αποδόμηση στα μυαλά των ανθρώπων του κρατούντος παλαιού καθεστώτος και η εναρμόνιση με τις πολιτειακές επιταγές του μέλλοντος.

Κάτι ανάλογο υπεισέρχεται ως ανάγκη για τις κοινωνίες στις ημέρες μας. Να απαλλαγούν από ιδεολογικές αλχημείες που ισχυρίζονται ότι το σημερινό σύστημα είναι ιερό, διότι είναι δημοκρατικό και συγχρόνως αντιπροσωπευτικό, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μια εκλόγιμη μοναρχία. Αρκεί να καλέσουμε όποιον θαυματοποιό θεό θέλουν, να μας εξηγήσει πώς είναι δυνατόν να βιώνουμε τρία συστήματα σε μια πολιτεία. Να κυβερνάει ο Μητσοτάκης ή ο Τσίπρας (εκλόγιμη μοναρχία), να κυβερνάει συγχρόνως η κοινωνία (δημοκρατία) και εντέλει να είναι ο πρωθυπουργός εντολέας και η κοινωνία εντολοδόχος (αντιπροσώπευση).

Ο ηγεμόνας δοκιμάζει τις κοινωνικές αντοχές

Οι γελοιότητες αυτές, εντούτοις, διδάσκονται στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου ως αδιαπραγμάτευτες αλήθειες. Η επισήμανση αυτή απαντά στον αφελή ισχυρισμό κάποιων που διατείνονται ότι η μετάβαση στη δημοκρατία είναι θέμα παιδείας. Προφανώς, πιστεύουν ότι αφού το πολιτικό σύστημα της εποχής μας, η εκλόγιμη μοναρχία, είναι δημοκρατικό και η παιδεία που εκπορεύεται από αυτό είναι δημοκρατική.

Αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε είναι ότι την εξέλιξη την επιβάλλει το δίκαιο της ανάγκης, δηλαδή οι συνθήκες, και όχι η παιδεία. Αυτή ακολουθεί. Όταν οι κοινωνίες, μέσα από την ανατροπή των συσχετισμών υφίστανται ανήκεστη βλάβη, αναλογίζονται μέσα από διαδικασίες προσαρμογής πώς θα μεταβούν στο μέλλον. Και σήμερα, οι κοινωνίες στη Δύση, βιώνουν αυτό το στάδιο της ανάγκης. Εξού και είναι πολύ πιο μπροστά από την επιπεδογραφική διανόηση και από τις πολιτικές τους ηγεσίες. Γιατί είναι αυτές που ουσιαστικά υφίστανται τις συνέπειες της ρήξης στο πεδίο των συσχετισμών που προκάλεσαν οι εξελίξεις, ήδη από τη δεκαετία του 1980.

Θα ζήσουμε, λοιπόν, μία σημαντική καθίζηση των κοινωνιών στο άμεσο μέλλον, αλλά το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι σε έναν μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, προοιωνίζεται η μετάβαση στην επόμενη μέρα. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η μετάβαση και εντέλει η μεταβολή θα γίνει με σταθερό και εξελικτικό τρόπο και όχι με τη βία.

Αν και φοβάμαι ότι θα επιβεβαιωθεί η λογική της εξελικτικής βιολογίας που διδάσκει – αν το μεταφέρουμε στο πολίτευμα – ότι ο ηγεμόνας σπανίως έχει αίσθηση των ορίων της δύναμής του και συνακόλουθα θα επιλέξει να διευρύνει τη θέση του, δοκιμάζοντας εντέλει τις αντοχές της κοινωνίας. Είναι, όμως, εξίσου γνωστό ότι η εξουθένωση του άλλου είναι κακός σύμβουλος, καθώς οδηγεί αναπόφευκτα στη σύγκρουση.