Η σύγκρουση Δύσης-Ανατολής και η θέση της Ελλάδας

Η Ιστορία επέστρεψε, έχουμε την σύγκρουση Δύσης-Ανατολής. Η Ελλάδα που βρίσκεται; Το υπεροπτικό αφήγημα με το οποίο προκαθορίστηκε το “Τέλος της Ιστορίας” μετά την επικράτηση της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο διαψεύσθηκε. Η Δημοκρατία, ο βασικός πυλώνας της προσδοκώμενης δυτικής ηγεμονίας, όχι μόνο δεν εξαπλώθηκε παγκοσμίως, αλλά υποκαταστάθηκε, σε μεγάλο βαθμό, από την κυριαρχία των αγορών.

Οι αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις, οι κατάφωρες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου προς όφελος των ισχυρών και η απειλή της κλιματικής καταστροφής, απέχουν παρασάγγας από το καταληκτικό σημείο κοινωνικοπολιτισμικής εξέλιξης της ανθρωπότητας και την τελική μορφή διακυβέρνησης, που προέβλεψε ο Φράνσις Φουκουγιάμα. Η Δύση απώλεσε το ηθικό πλεονέκτημα που διέθετε, έχασε την ευκαιρία να εγκαθιδρύσει μια ειρηνική ηγεμονία και ο πόλεμος βρίσκεται ξανά στην Ευρώπη.

Η σύγκρουση Δύσης-Ανατολής δεν είναι μια ιστορία από το παρελθόν. Είναι, δυστυχώς, το ζωντανό παρόν του 21ου αιώνα. Τα διλήμματα που είχαν περισσότερο φιλοσοφικό χαρακτήρα για τρείς δεκαετίες αποκτούν και πάλι υπαρξιακή διάσταση. Σε αυτή τη σύγκρουση των δύο κόσμων, που ξεκίνησε αλλά δεν ολοκληρώθηκε στη μάχη του Μαραθώνα, η Ελλάδα εκπέμπει διαχρονικά αντικρουόμενα μηνύματα.

Στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, η συζήτηση για τη μεγάλη εικόνα, την πολιτισμική μας ταυτότητα και τη γεωπολιτική θέση της χώρας ουσιαστικά αποφεύγεται. Ο προσδιορισμός της ελληνικότητας συγχέεται με εθνικιστικά, αντικαπιταλιστικά και θρησκευτικά αντανακλαστικά. Η διεθνής εικόνα της Ελλάδας βρίσκεται σε διαχρονική σύγχυση.

Διαχωριστικές γραμμές στη σύγκρουση

Η χρόνια αποφυγή ανάδειξης και επίλυσης του θέματος είχε ως αποτέλεσμα, στις διαχωριστικές γραμμές που χάραξε ο Σάμιουελ Χάντινγκτον με τη “Σύγκρουση των Πολιτισμών”, (ένα από τα σημαντικότερα αφηγήματα που καθόρισαν την μεταψυχροπολεμική “νέα παγκόσμια τάξη”), η Ελλάδα να τοποθετηθεί με τις χώρες της Ανατολής και του μουσουλμανικού κόσμου. Ο διάσημος καθηγητής γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και επικεφαλής σχεδιασμού του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ, προσδιόρισε «το ανατολικό όριο του δυτικού χριστιανισμού ως την πιο σημαντική διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη».

Δυστυχώς, το σχίσμα του 1054 μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Χριστιανικής Εκκλησίας εξακολουθεί να καθορίζει ακόμα και σήμερα τις κυρίαρχες αντιλήψεις για την πολιτισμική θέση της χώρας μας στη γεωπολιτική σκακιέρα του σύγχρονου κόσμου. Στο αφήγημα που κυριάρχησε στις γεωπολιτικές ισορροπίες για 30 χρόνια, η γραμμή αυτή εξειδικεύτηκε στα Βαλκάνια «με το ιστορικό όριο μεταξύ των Αψβούργων και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι λαοί στα βόρεια και δυτικά αυτής της γραμμής είναι προτεστάντες ή καθολικοί», σύμφωνα με τον Χάντινγκτον.

«Μοιράστηκαν τις κοινές εμπειρίες της ευρωπαϊκής ιστορίας-φεουδαρχία, Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Διαφωτισμός, Βιομηχανική Επανάσταση, Γαλλική Επανάσταση. Είναι σε γενικές γραμμές σε καλύτερη κατάσταση οικονομικά από τους λαούς στα ανατολικά. Οι λαοί στα ανατολικά και νότια αυτής της γραμμής είναι Ορθόδοξοι ή Μουσουλμάνοι. Ανήκαν ιστορικά στην Οθωμανική ή Τσαρική αυτοκρατορία και άγγιξαν ελαφρά τα γεγονότα που διαμορφώθηκαν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι γενικά λιγότερο προηγμένοι οικονομικά και είναι πολύ λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν σταθερά δημοκρατικά πολιτικά συστήματα».

Με αυτές τις παγιωμένες αντιλήψεις αντιμετωπίσθηκε η Ελλάδα από τους εταίρους της και στην οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας. Έχοντας ως αποτέλεσμα, η έλλειψη εμπιστοσύνης να αποδειχτεί καταστροφική για το λαό και τη χώρα.

Ανήκουμε στη Δύση;

Η πιο ενδιαφέρουσα συζήτηση στο ελληνικό Κοινοβούλιο για αυτό το θέμα ήταν το 1976. Στη συζήτηση για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είπε μια φράση που έμεινε στην ιστορία: «Η Ελλάς, πολιτικά, αμυντικά, οικονομικά, πολιτιστικά, ανήκει εις την Δύσιν». Το πρώτο κρίσιμο στοιχείο σε αυτή την ιστορική συζήτηση για τον προσδιορισμό της Ελληνικής ταυτότητας τον 20ό αιώνα δεν βρίσκεται στην έννοια “Δύση”, αλλά στο ρήμα “ανήκει”. Γιατί το “ανήκει” δεν καθορίζει απλά τον εθνικό προσανατολισμό, αλλά προσδιορίζει και τη μορφή αυτής της σχέσης. Αυτό το ρήμα είναι κατάλοιπο μιας νοοτροπίας. Πολύ σωστά, ο Ανδρέας Παπανδρέου απάντησε: «Προτιμούμε να ανήκομεν εις τους Έλληνες».

Η Ελλάδα, όμως, που ανήκει στους Έλληνες, τι ακριβώς πρεσβεύει; Τι εκπροσωπεί; Τις αξίες της Δύσης ή της Ανατολής; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι ούτε πολιτική ούτε τακτική. Είναι υπαρξιακή. Πράξη αυτοπροσδιορισμού και όχι ετεροπροσδιορισμού. Θα έπρεπε να είναι όχι μόνο δεδομένη, αλλά και αυτονόητη. Δεν επιτρέπεται να είναι, κάθε φορά, αποτέλεσμα μιας διαφορετικής ευκαιριακής επιλογής. Γιατί αντίστοιχη θα είναι και η στάση των εταίρων μας, εάν χρειαστούμε εμείς τη βοήθειά τους.

Ο επιφανειακός τρόπος με τον οποίο επιχειρήθηκε από την ιστοριογραφία να αμβλυνθούν οι κοσμογονικές διαφορές μεταξύ δύο διαμετρικά αντίθετων κοσμοθεωριών, πλαστογραφεί θεμελιακά τη θέση της Ελλάδας στον πολιτισμικό χάρτη του σύγχρονου κόσμου, υπονομεύει τον μακροπρόθεσμο προσανατολισμό της στρατηγικής της κατεύθυνσης, βλάπτει διαχρονικά τα εθνικά δίκαια και βαραίνει σε κάθε βήμα την εξέλιξη του πολιτισμού μας.

Είμαστε η Δύση

Ενώ οι αξίες του ελληνικού πολιτισμού είναι κυρίαρχες σε όλη την ανθρωπότητα, το ελληνικό κράτος υφίσταται ως μια πολιτισμική επαρχία. Οι κατακτητές αποχώρησαν, αλλά η κοινωνία δεν απελευθερώθηκε. Η επανάσταση δεν ολοκληρώθηκε. Η ταυτότητα των Ελλήνων παραχαράχθηκε για να ενταχθεί σε έναν αφύσικο υπαρξιακό συμβιβασμό. Η κατασκευή του βοήθησε να καμφθούν οι αντιστάσεις όσων βολεύονταν με τα ελέω Θεού προνόμια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά δεν θα μας επιτρέψει ποτέ να σταθούμε στο ύψος των προσδοκιών όσων ενέπνευσαν την Επανάσταση.

Η πολιτισμική ταυτότητα της Ελλάδας και η θέση της στο σύγχρονο κόσμο δεν νοείται να ετεροκαθορίζονται ακόμα από το σχίσμα μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Χριστιανικής Εκκλησίας, μιας δεσποτικής εποχής που οι αξίες και τα ιδανικά του Ελληνισμού απαγορεύονταν δια νόμου. Μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι απολυταρχικές είναι ακόμα οι κοινωνίες που η θρησκεία απέτρεψε την εξάπλωση και επικράτηση των αξιών το Ελληνισμού, μέσω της επανάστασης του Διαφωτισμού.

Προφανώς, οι ηγεσίες της Δύσης στην εποχή μας μοιάζουν κατώτερες των περιστάσεων.
Η κουλτούρα της ευμάρειας οδήγησε στην εξαφάνιση και την αντικατάστασή τους από γραφειοκράτες και εντολοδόχους των αγορών, ανεπαρκείς για την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού οράματος. Χωρίς καμία αμφιβολία, οι ευθύνες τους για την επικράτηση της μικροπολιτικής μαλθακότητας είναι τεράστιες. Αδιαμφισβήτητα ζούμε σε μια περίοδο παρακμής. Η “Γηραιά Ήπειρος” μοιάζει πιο γηραιά από ποτέ. Σίγουρα, δεν είναι αυτή η Ευρώπη που θέλουμε.

Ασπίδα στον αναθεωρητισμό

Ιδιαίτερα, όμως, σε αυτή την εποχή που όλα αλλάζουν, η Δύση χρειάζεται ένα δημιουργικό πολιτισμικό σοκ. Σε αυτήν την περίοδο, ο ρόλος του Ελληνισμού είναι πιο σημαντικός από ποτέ. Όχι ως παρακολούθημα, αλλά ως δημιουργός. Ως φορέας αναγέννησης του δυτικού πολιτισμού. Γιατί δεν ανήκομεν απλά εις την Δύσιν. Είμαστε η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού.

Εάν δεν υπερασπιστούμε εμείς τα ιδανικά του, κανείς δεν θα προστρέξει να μας βοηθήσει εάν παραστεί ανάγκη. Απέναντι σε κάθε δόγμα αναθεωρητισμού και αλλαγής των συνόρων δια της βίας, οι αξίες μας είναι η καλύτερη ασπίδα προστασίας μας. Όπως πριν από 200 χρόνια, τότε που χιλιάδες εθελοντές από όλη την Ευρώπη θυσίασαν τη ζωή τους για την Ελληνική Επανάσταση και την αναγέννηση αυτών των αξιών. Για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι.

H σύγκρουση των πολιτισμών, ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, ξεκίνησε πριν από 25 αιώνες μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών. Οι Έλληνες μάχονταν για την υπεράσπιση των αρχών της ελευθερίας απέναντι στις επεκτατικές βλέψεις μιας απολυταρχικής αυτοκρατορίας. Δική μας κληρονομιά είναι ο δυτικός πολιτισμός.

Η ταυτότητα και ο στρατηγικός προσανατολισμός της Ελλάδας δεν μπορεί να προσδιορίζονται παρά μόνο από τις αρχές της ελευθερίας, τις αξίες της Δημοκρατίας και τα κλασικά ιδανικά του Ελληνισμού, που ενέπνευσαν και συγκροτούν τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Τώρα είναι δική μας ευθύνη να γίνουμε, επιτέλους, εμείς η Δύση που θέλουμε.