Η συνάντηση στην Κοπεγχάγη και ο Χάιζεμπεργκ – Η ατομική βόμβα των Ναζί

Το τελευταίο επεισόδιο στην ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι η χρήση ατομικής βόμβας. Οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά ως όπλο την ατομική βόμβα, ακριβώς 77 χρόνια πριν και σκόρπισαν τον όλεθρο σε δύο ιαπωνικές πόλεις, τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9 Αυγούστου 1945). Το ωστικό κύμα της έκρηξης, σε συνδυασμό με τη θερμότητα που εκλύθηκε, κονιορτοποίησε τα πάντα σε αυτές τις δυο πόλεις, ενώ οι νεκροί ανέρχονται σε δεκάδες χιλιάδες.

Έχει προηγηθεί όμως, ένα ιστορικό από κάθε άποψη, αλλά και “σκοτεινό” συμβάν και αφορά την προσπάθεια της ναζιστικής Γερμανίας να φτιάξει εκείνη πρώτη ατομική βόμβα.
Πρόκειται για την περίφημη συνάντηση της Κοπεγχάγης. O διευθυντής του πυρηνικού προγράμματος της ναζιστικής Γερμανίας, Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, θα συναντηθεί με τον Δανό φυσικό Νιλς Μπορ, που είχε στενές επαφές με την ομάδα των επιστημόνων που εργάζονταν στις ΗΠΑ, για την κατασκευή της αμερικανικής πυρηνικής βόμβας.

Την περίοδο εκείνη, η ναζιστική βιομηχανική μηχανή προσπαθούσε όλο και περισσότερο να αναπτύξει ένα τεράστιο πρόγραμμα και να κατασκευάσει την πυρηνική βόμβα, ώστε να ανταγωνιστεί το αντίστοιχο αμερικανικό Σχέδιο Μανχάταν. Η συνάντηση των δύο κορυφαίων επιστημόνων έγινε στο σπίτι στου Μπορ τον Δεκέμβριο του 1941 στην Κοπεγχάγη. Πρόκειται για Νομπελίστες Φυσικούς , εξέχουσες φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα στον χώρο της φυσικής και είναι οι θεμελιωτές της κβαντομηχανικής. Το 1927 ο Χάιζενμπεργκ διατύπωσε την “Αρχή της απροσδιοριστίας”, μετά από στενή συνεργασία με τον Νιλς Μπορ.

Η αρχή της απροσδιοριστίας έδινε μια τελείως νέα ερμηνεία για τον φυσικό κόσμο, όπως ότι κύμα και σωματίδιο είναι διαφορετικές θεωρήσεις του ίδιου πράγματος, καθώς και την ουσιαστική εξήγηση της σταθερότητας της ύλης. Στη θέση της αιτιότητας της Κλασικής Φυσικής, μπήκε η τυχαιότητα των γεγονότων (η τύχη παράγει μη προβλέψιμα γεγονότα). Η αρχή της απροσδιοριστίας ή διαφορετικά αρχή της αβεβαιότητας είναι βασικό αξίωμα της Κβαντικής Μηχανικής.

“Αγνές” οι προθέσεις Χάιζενμπεργκ;

Τι ειπώθηκε λοιπόν, σε κείνη τη συνάντηση της Κοπεγχάγης, δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη.
Ο Χάιζενμπεργκ είχε υποστηρίξει ότι ταξίδεψε στην Κοπεγχάγη για να μοιραστεί με τον Νιλς Μπορ τις ανησυχίες του για τα πυρηνικά όπλα. Σε επιστολή του ο Καρλ Χάιζενμπεργκ εξηγεί ότι επισκέφθηκε τον Μπορ για να τον προειδοποιήσει, σε επιφυλακτική γλώσσα, ότι οι ατομικές βόμβες μπορούν να κατασκευαστούν και να τον πείσει, ότι οι φυσικοί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θα μπορούσαν να συμφωνήσουν για να σταματήσει το έργο.

Είπε επίσης στον Μπορ ότι η ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων θα απαιτούσε μια τεράστια τεχνική προσπάθεια, που δεν θα μπορούσε κανείς να ελπίζει ότι θα ολοκληρωνόταν εγκαίρως. Ένιωθε, ότι οι φυσικοί θα έπρεπε να μεθοδεύσουν την κατάσταση, ώστε να αποτρέψουν τα κυβερνητικά στελέχη σε Γερμανία και ΗΠΑ, ακόμη και από την προσπάθεια να κατασκευάσουν την ατομική βόμβα.

Ο Χάιζενμπεργκ δεν ταξίδεψε στην Κοπεγχάγη επιθυμώντας να εκφράσει τις ηθικές αναστολές που είχε για την κατασκευή ατομικής βόμβας ή να προτείνει στους φυσικούς και από τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα να αρνηθούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους, ώστε να κατασκευασθεί η βόμβα, αναφέρει ο Μπορ σε επιστολή του προς τον Χάιζενμπεργκ, την οποία όμως δεν έστειλε ποτέ! Ο Bohr, υπενθύμισε ότι ο Χάιζενμπεργκ του έδινε την εντύπωση λέγοντάς του ότι «τον διαβεβαιώνει ότι, γινόταν το παν, ώστε η Γερμανία να αναπτύξει ατομικά όπλα».

Διαφωνούν οι ιστορικοί

Παρότι ιστορικοί και επιστήμονες συμφωνούν ότι ο Μπορ είναι αυτός που έθεσε τέρμα στη συνάντηση, δεν μπορούν να καταλήξουν, αν ο Γερμανός επιστήμων ήθελε να σώσει τον κόσμο από τη φρίκη της πυρηνικής βόμβας ή αν απλώς επιζητούσε να αλιεύσει πληροφορίες για την παράλληλη προσπάθεια που κατέβαλλαν οι σύμμαχοι.

Ο ιστορικός της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Χόφστρα Ντέιβιντ Κάσιντι, στο βιβλίο του “Αβεβαιότητα. H ζωή και η επιστήμη του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ”, υποστηρίζει ότι ο Γερμανός επιστήμων κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να πετύχει την πυρηνική σχάση και να κατασκευάσει πρώτη η Γερμανία του Χίτλερ, την ατομική βόμβα. Ο γιος του Χάιζενμπεργκ, Γιόσεν, ωστόσο, που είναι φυσικός στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χάμσαϊρ και ο δημοσιογράφος Τόμας Πάουερς, που συνέγραψε το βιβλίο “O Πόλεμος του Χάιζενμπεργκ”, υποστήριξαν ότι ο Γερμανός επιστήμων κατέστρεψε το γερμανικό πυρηνικό πρόγραμμα.

Ανεξάρτητα λοιπόν, από τον ρόλο του Χάιζενμπεργκ στην προσπάθεια ή μη στην κατασκευή της πυρηνικής ναζιστικής βόμβας, προκύπτει ένα εφιαλτικό ερώτημα. Πως θα ήταν ο κόσμος σήμερα, αν ο Χίτλερ είχε στα χέρια του, πριν ή παράλληλα με τους Αμερικανούς το φονικότερο των όπλων, την πυρηνική βόμβα; Για την ιστορία, η “αρχή της αβεβαιότητας” του Χάιζενμπεργκ, ή αρχή της απροσδιοριστίας, όπως επίσης λέγεται, που ανακαλύφθηκε το 1927, αποτελεί έκτοτε το θεμέλιο της φυσικής του μικρόκοσμου.