Η θεωρία των παιγνίων – Ο κυνηγός και το ελάφι

Ένας κυνηγός με την σύζυγό του και την πεθερά του περπατά σε μία όχθη καταλήγοντας σε ένα σημείο, όπου μία μικρή γέφυρα τού επιτρέπει να περάσει στην απέναντι, χωρίς να προβληματίζεται με το ορμητικό και επικίνδυνο ρεύμα του χειμάρρου. Εκείνη τη στιγμή εμφανίζεται στην άλλη πλευρά της γέφυρας ένα ελάφι.

O κυνηγός ετοιμάζεται να το πυροβολήσει, ευλογώντας την καλή του τύχη για το ανέλπιστο θήραμα. Έκπληκτος όμως ακούει το ζώο να του τονίζει σε πένθιμο ύφος πως, εάν πυροβολήσει, η πεθερά του θα πεθάνει ακαριαία. Οι περισσότεροι, όταν ερωτώνται για την ενδεχόμενη επιλογή του κυνηγού, απαντούν χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό πως οφείλει να πυροβολήσει αμέσως ώστε να καρπωθεί το θήραμα, αλλά παράλληλα να αποκτήσει επιτέλους και την ησυχία του, καθώς θα απαλλαγεί για πάντα από την ενοχλητική παρουσία της πεθεράς του.

Αν και το δίλημμα αυτό θυμίζει περισσότερο ανέκδοτο παρά ουσιαστικό πρόβλημα, η υφή του διαφοροποιείται δραστικά εάν το τρίτο πρόσωπο είναι η μητέρα του κυνηγού και όχι η πεθερά του. Το θέμα της επιλογής θίγει πλέον μία άλλη σοβαρότερη συναισθηματική διάσταση, από την στιγμή που το κέρδος ενός θηράματος συνεπάγεται αυτόματα τον θάνατο του προσφιλέστερου ίσως προσώπου στην ζωή του.

Διλήμματα αυτής της μορφής συνηθίζονται σε συζητήσεις μεταξύ σοβαρού και αστείου, όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να εκμαιεύσουν από τις απαντήσεις, χωρίς να εμπλέκονται σε σοβαροφανείς ακαδημαϊκούς διαλόγους, την στάση κάποιων προσώπων σε ηθικούς κώδικες και κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς. Μάλιστα στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο Gregory Stock παρουσιάζει μία σειρά διλημμάτων, μεταξύ των οποίων και μία παραλλαγή του λεγόμενου “διλήμματος του αιχμαλώτου” (“The Book of Questions“, 1987).

Μεταξύ ζωής και θανάτου

Σύμφωνα με το υποθετικό αυτό δίλημμα, ο ερωτώμενος και το πολυαγαπημένο του πρόσωπο είναι αιχμάλωτοι μίας ομάδας παρανοϊκών επιστημόνων, αποκλεισμένοι σε χωριστούς χώρους, χωρίς να επικοινωνούν, με την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν έναν μοχλό για να διαφύγουν, καθώς έχουν περιθώριο 60 λεπτών πριν πεθάνουν και οι δύο. Όμως η χρήση του μοχλού συνεπάγεται πως αυτός που τον χρησιμοποιεί απελευθερώνει μεν το αγαπημένο του πρόσωπο, αλλά από την άλλη πλευρά πεθαίνει αμέσως.

Το δίλημμα θέτει το ζήτημα της επιλογής μεταξύ ζωής και θανάτου, όπου ο διασώστης είναι αυτόματα και υποψήφιος αυτόχειρας, αφού καλείται να εκτελέσει χρέη οχήματος διάσωσης μίας ζωής με τίμημα την δική του. Οι πιθανές λύσεις του διλήμματος βασίζονται στο εάν και κατά πόσον κάποιο από τα δύο αιχμαλωτισμένα πρόσωπα θα χρησιμοποιήσει έστω και στο τελευταίο δευτερόλεπτο τον μοχλό για να διασώσει το άλλο, ή εάν θα τον χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα και τα δύο άτομα, καθώς αγνοούν λόγω του αποκλεισμού τους το ένα τις κινήσεις του άλλου.

Παιχνίδια εξουσίας με γεωπολιτική εφαρμογή

Είναι φυσικά ευνόητο πως δεν υπάρχουν ικανοποιητικές απαντήσεις σε προβλήματα και διλήμματα αυτού του τύπου, αφού τα περισσότερα από αυτά τείνουν προς τα παιγνίδια συναναστροφών, όπου απλώς αποκαλύπτουν κάποιες πλευρές του ανθρώπινου χαρακτήρα, που συνήθως ενταφιάζονται στην ανούσια επανάληψη των καθημερινών αναγκών. Κατά κανόνα, μάλιστα, οι απαντήσεις είναι πρακτικά αδύνατες, αφού δεν υπάρχει στην πραγματικότητα οδός διαφυγής.

Όμως, ελάχιστοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται, όταν έρχονται σε επαφή με τέτοιου τύπου διλήμματα, πως, πέραν μίας ευχάριστης συζήτησης στο πλαίσιο μίας φιλικής συγκέντρωσης, είναι δυνατόν να υπάρχουν κάποια πρόσωπα, τα οποία υιοθετώντας μία άλλη –μαθηματικής υφής– επεξεργασία, να διαμορφώνουν, με όχημα διλήμματα αυτού του τύπου, πιθανές λύσεις σε στρατηγικό και γεωπολιτικό επίπεδο.

Λύσεις ικανές να διασφαλίζουν σε μία μεγάλη δύναμη την απρόσκοπτη επιβίωσή της και την άσκηση ελέγχου σε γεωγραφικά τεράστιες ή γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές. Υπεύθυνη για την εξέλιξη αυτή κατά την διάρκεια των τελευταίων έξι δεκαετιών είναι η RAND Corporation, η κατεξοχήν δεξαμενή σκέψης των ΗΠΑ και ειδικά ο πυρήνας των εκπληκτικών μαθηματικών της. Η RAND είναι ο αρχιτέκτονας της αμερικανικής στρατηγικής στην Ουκρανία (πριν από την ρωσική εισβολή) αν και σε τελευταίες εκθέσεις της έχει επισημάνει πως «τα αμερικανικά συμφέροντα θα εξυπηρετούνταν καλύτερα από την αποφυγή μιας παρατεταμένης σύγκρουσης».

Από αυτή τη στήλη, λοιπόν, θα δημοσιεύσουμε μία σειρά από συγκεκριμένα διλήμματα, τα οποία, όμως, είναι η ουσία της θεωρίας των παιγνίων, όπως αυτή αναπτύχθηκε από αυτούς τους μεγάλους μαθηματικούς.