Καταστρέφεις τα παιδιά, εγκαταλείποντάς τα σε “οθόνες-νταντάδες”…

Ποιες είναι οι συνέπειες στην ψυχοδιανοητική και σωματική τους ανάπτυξη; Ποιες οι επιρροές της πολλαπλής χρήσης οθονών στην προεφηβεία και την εφηβεία; Πόσο θα έχουν αλλάξει τα παιδιά του παρόντος ως ενήλικες του μέλλοντος, μέσα από την συστηματική αλληλεπίδρασή τους με τις οθόνες των κινητών, των τάμπλετ, των υπολογιστών και των smart τηλεοράσεων; Είναι πλέον ευκόλως εμπειρικά διαπιστωμένη, ακόμα και στην ελληνική πραγματικότητα, η έντονη ενασχόληση των παιδιών με τις οθόνες. Συζητώντας με ψυχολόγους που ασκούν κλινικό έργο, ένα από τα συχνότερα ζητήματα που φέρνει τους γονείς στην πόρτα ενός ειδικού ψυχολόγου για βοήθεια είναι:

• Η αδυναμία τους να αποσπάσουν τα παιδιά τους από τις οθόνες.
• Οι δυσκολίες στην οριοθέτηση των παιδικών συμπεριφορών και απαιτήσεων.

Συνδυάζοντας τα δυο συχνότερα αιτήματα για υποστήριξη και συμβουλευτική, θα λέγαμε πως οι σημερινοί γονείς δυσκολεύονται να οριοθετήσουν την χρήση, από την πλευρά των παιδιών τους, των κινητών και των τάμπλετ (σε επίπεδο ωρών χρήσης, περιεχομένου κλπ). Δυστυχώς, η μη χρήση οθονών από τα παιδιά σε καθημερινή βάση αποτελεί στις μέρες μας μια εξαιρετικά σπάνια συνθήκη για τις περισσότερες οικογένειες. Βεβαίως, να σημειώσουμε πως τα παιδιά δεν βρέθηκαν από μόνα τους μπροστά σε οθόνες.

Η ευκολία της “οθόνης-νταντάς” αυτοπαγίδευσε πολλούς γονείς, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να απασχολήσουν εύκολα, γρήγορα και με “ασφάλεια” τα παιδιά, τους έδωσαν πρόσβαση σ’ έναν αχανή κόσμο, γεμάτο παιχνιδιάρικες, πολύχρωμες “παιδικές σειρήνες”, που τα καλεί να μην αφήσουν δευτερόλεπτο το κινητό από τα χέρια τους… Προφανώς, θα ήταν εύλογο να αναρωτηθεί κανείς, πώς ακριβώς απασχολούνταν οι σημερινοί γονείς στην παιδική τους ηλικία, πριν υπάρξουν οι “οθόνες-νταντάδες”. Η περίφημη λήθη έχει κάνει κι εδώ την εξαίρετη δουλειά της, αφού είναι σαν κανένας να μην θυμάται πώς ήταν η ζωή πριν αποκτήσει το κάθε σπίτι μια οθόνη το λιγότερο, για κάθε ζευγάρι μάτια.

Παιδιά και οθόνες

Οι ανωτέρω προβληματισμοί απασχολούν και θα απασχολήσουν ακόμα περισσότερο τους ειδικούς που ασχολούνται με την ψυχική και την σωματική υγεία των παιδιών. Όπως διαβάζουμε σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στη Huffington Post: «Το Smartphone Free Childhood (SFC) ιδρύθηκε από την Ντέζι Γκρίνγουελ και την Κλερ Φέρνινχο τον Φεβρουάριο. Δημιούργησε διάφορες ομαδικές συνομιλίες για γονείς τοπικά σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο και είδε τα μέλη του να αυξάνονται σε πάνω από 60.000 μέσα σε λίγες εβδομάδες, σύμφωνα με τον ιστότοπό του. Το κίνημα δημιουργήθηκε εξαιτίας των ανησυχιών για την πνευματική και ψυχική ανάπτυξη των παιδιών με smartphones. Μέχρι την ηλικία των 12 ετών, το 97% των παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν κινητό τηλέφωνο, σύμφωνα με την Ofcom. Εν τω μεταξύ, στις ΗΠΑ, το 42% των παιδιών είχαν smartphone μέχρι την ηλικία των 10 ετών, εκτοξεύοντας το ποσοστό στο 91% στις ηλικίες μέχρι 14 ετών, σύμφωνα με μια έκθεση του 2021».

Ειδικότερα, για την περίπτωση της Ελλάδας: «Στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Focus Bari η σχέση με την τεχνολογία προβλέπεται αυξανόμενη, καθώς το μέλλον έρχεται από τα παιδιά: 9 στα 10 παιδιά (90%) ηλικίας 5-12 ετών είναι χρήστες του διαδικτύου ενώ στα παιδιά 10+ ετών είναι καθολική η χρήση (97%). Ο μέσος χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά στο διαδίκτυο είναι 100 λεπτά/ημέρα και το smartphone έχει την πρωτιά της επιλογής συσκευής σύνδεσης στο internet από όλες τις ηλικίες του παιδικού κοινού».

Ήδη από την περίοδο της καραντίνας και της απαγόρευσης κυκλοφορίας που είχε επιβληθεί λόγω κορωνοϊού, είχαν γεννηθεί μεταξύ άλλων κάποια ζητήματα διαχείρισης χρόνου των ατόμων που βρίσκονταν μέσα στα σπίτια τους. Ιδίως από τη στιγμή που τα σπίτια τους βρίσκονταν σε μεγάλο βαθμό μέσα σε αστικά κέντρα και ήταν συχνά διαμερίσματα. Ποια ήταν τότε, για τους περισσότερους ανθρώπους, η πιο εύκολη και αποτελεσματική διέξοδος; Βεβαίως, οι οθόνες με όλες τις εκδοχές τους, από την συμβατική τηλεόραση μέχρι το διαδίκτυο. Ο εθισμός στη χρήση του διαδικτύου (ειδικά από τα παιδιά και τους εφήβους) αποτελεί μια κατάσταση, με την οποία λίγο ή πολύ οι περισσότερες οικογένειες έχουν έρθει ή θα έρθουν αντιμέτωπες.

Λοβοτομή

Όπως αναλύει διεξοδικά στο βιβλίο του “Η κατασκευή του ψηφιακού ηλίθιου”, ο Michel Desmurget εκθέτει σε όλο το εύρος του το ασυγχώρητο σφυροκόπημα των νέων γενεών: «Ήδη από την ηλικία των δύο ετών τα παιδιά των δυτικών κοινωνιών συγκεντρώνουν κατά μέσο όρο καθημερινά σχεδόν τρεις ώρες μπροστά στις οθόνες. Ανάμεσα στα 8 και στα 12 περνούν με τον ίδιο τρόπο τέσσερις ώρες και 45 λεπτά της ημέρας, ενώ μεταξύ 13 και 18, έξι ώρες και 45 λεπτά. Αν αθροιστούν ετησίως αυτές οι χρήσεις καλύπτουν χίλιες ώρες για έναν μαθητή του νηπιαγωγείου (δηλαδή περισσότερο από τις ώρες που περνάει στο σχολείο κατά το διάστημα του έτους), 1700 ώρες για έναν μαθητή του δημοτικού (δηλαδή το αντίστοιχο δύο σχολικών ετών) και 2400 ώρες για τον μαθητή του λυκείου (το αντίστοιχο δυόμιση ετών).

»Οι γενιές που γεννήθηκαν μετά το 2000, βομβαρδισμένες από το multiscreen (smartphone, tablet, Η/Υ, τηλεόραση), είναι οι πρώτες γενιές των οποίων ο δείκτης νοημοσύνης θα είναι μικρότερος από ότι των προηγούμενων γενεών. Με επιπλέον, μια ολόκληρη σειρά από συμπτώματα και προβλήματα που όπως φαίνεται, θα συντηρήσουν κατά τις επόμενες δεκαετίες λεγεώνες ολόκληρες παιδοψυχιάτρων: προβλήματα στο πεδίο της γλωσσικής επάρκειας, της δημιουργικότητας, της μνήμης, της συγκέντρωσης της προσοχής, της προσαρμογής στο κοινωνικό σχολικό περιβάλλον, συναισθηματικά προβλήματα, επιθετικότητα και αντικοινωνικές συμπεριφορές, αλλά και προβλήματα που σχετίζονται με την κλασσική παιδιατρική: δυσχέρειες στην κινητικότητα, παχυσαρκία, πρώιμος διαβήτης… Ο συσχετισμός ανάμεσα στην ψηφιακή κατανάλωση και όλο αυτό το φάσμα προβλημάτων είναι πλέον αναμφισβήτητος».

Πρόκειται, όπως ισχυρίζεται ο Desmurget για μια λοβοτομή, η οποία είναι πολύ πιο αποτελεσματική από κάθε καταστολή στο ρητά δηλωμένο ή άρρητα συνδηλωμένο σχέδιο ολοκληρωτικού ελέγχου. Η ιστορία μας δείχνει ότι καταλήγουμε σχεδόν πάντα στη βούληση να αποκοπεί ο διανοητικά, ιδεολογικά λοβοτομημένος πολίτης από το οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον του: Ένα παιδί που ζει μακριά από οθόνες δέχεται κατά μέσον όρο χίλιες λέξεις την ώρα από το ανθρώπινο περιβάλλον, λέξεις που θα παίξουν έναν αποφασιστικό ρόλο στην μετέπειτα ανάπτυξή του. Με τις οθόνες, περνάμε στις 150 μόλις λέξεις την ώρα! Οι συνέπειες; Μια υπεραπλοποίηση της περιγραφικής γλωσσικής έκφρασης, μια ανάσχεση των πρώιμων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που συγκροτούν το υπόβαθρο της γλωσσικής και γνωστικής ανάπτυξης, μια προσβολή στην εγκεφαλική πλαστικότητα.

Κλείνοντας, ας σκεφτούμε πως «τα παιδιά σας θα είναι ευγνώμονα εάν προσφέρεται στη ζωή και στην ύπαρξή τους την απελευθερωτική γονιμότητα της άθλησης, της σκέψης και της κουλτούρας, αντί της ύπουλης στειρότητας της οθόνης», όπως γράφει ο Desmurget. Οι θρησκόληπτοι της προόδου, από την Silicon Valley μέχρι τους νεοφιλελευθερίζοντες νεοεπιχειρηματίες του συρμού που λατρεύουν χωρίς την παραμικρή κριτική τις τεχνολογικές καινοτομίες, οι πιστοί του ψηφιακού ανθρώπου, του homo numericus ή του μετανθρώπινου “ρόδινου μέλλοντος” προφανώς δεν θα εκτιμήσουν καθόλου μια τέτοια ανάσα οξυγόνου, μια τέτοια έκκληση ζωής στον καθαρό αέρα.