Μόνο όποιο έθνος αποδέχεται το ρίσκο του πολέμου μπορεί να τον αποτρέψει

Η ελληνοτουρκική κρίση έχει επαναφέρει στο προσκήνιο το διαχρονικό ζήτημα του τρόπου αντιμετώπισης της τουρκικής απειλής και ειδικότερα το ρίσκο του πολέμου. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, έχουν σχηματιστεί στον ελληνικό χώρο δύο βασικές αντιλήψεις: η λεγόμενη πολιτική του κατευνασμού και η λεγόμενη πολιτική της ενεργούς αποτροπής.

Η πολιτική του κατευνασμού θεωρεί (ακόμη;) ότι διαμέσου των συνεχών διαπραγματεύσεων με βάση τους υπάρχοντες κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, υπάρχουν οι δυνατότητες να μετατραπεί η Τουρκία σε δημοκρατικό κράτος ευρωπαϊκού τύπου, ή τουλάχιστον να αμβλύνει την επιθετικότητά της. Και συνεπώς να αρχίσει να επικοινωνεί με αντίστοιχο τρόπο, προκειμένου να επιλύσει τις υπάρχουσες διαφορές της, όχι μόνο με την Ελλάδα, αλλά και με τα υπόλοιπα όμορα ή μη κράτη.

Στα μύχια αυτής της αντίληψης κυριαρχεί, όχι μόνο ο φόβος του πολέμου και του βίαιου θανάτου, αλλά η ολοκληρωτική άρνηση του πολέμου ως ύστατου μέσου επίλυσης των διανθρώπινων και διακρατικών διαφορών. Ο πόλεμος στην αντίληψη αυτή θεωρείται όχι μόνο κακό, αλλά αφύσικο γεγονός! Αντιδιαστέλλεται μάλιστα με την “καλή” διπλωματία. Χρειάζεται, πάση θυσία, λοιπόν, να χαλιναγωγηθεί το “κακό” από το “καλό”. Έχοντας πεισθεί ότι ο πόλεμος είναι αφύσικο γεγονός, αρχίζουν να συμπεριφέρονται ως εάν ο πόλεμος όντως αντιπροσωπεύει μια αφύσικη κατάσταση, μέχρις ότου η δύναμη των πραγμάτων τους διαψεύσει.

“Μασκαραμένη” πραγματικότητα

Η μάσκα καθίσταται η πραγματικότητα του προσώπου που κρύβει πίσω της. Η εσωτερίκευση της μασκαρεμένης φύσης, επιτρέπει στην τελευταία να λειτουργεί ως εάν ήταν η πραγματική και σε κάποιο βαθμό καθίσταται όντως πραγματική. Η επισήμανση αυτή αποκτά τεράστιο μέγεθος εμπειρικής επίρρωσης, μόλις αναλογισθεί κανείς ότι ο πόλεμος δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Συμπορεύεται με τον άνθρωπο ως μέσο διευθέτησης των διανθρώπινων σχέσεων, από καταβολής του κόσμου.

Η πολιτική της ενεργούς αποτροπής, ως αντίληψη (αναφέρομαι στους συστηματικούς αναλυτές) από ό,τι καταλαβαίνω, φαίνεται (δεν είμαι σίγουρος) ότι δεν αρνείται τον πόλεμο ως ύστατο μέσο υπεράσπισης της χώρας, ως ύστατο μέσο εθνικής αυτοσυντήρησης. Αρνείται πεισματικά, όμως, να τον ονοματίσει. Γυροφέρνει το θέμα, αλλά ποτέ δεν αναφέρεται ρητά ότι ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής επικοινωνίας με ανάμιξη άλλων μέσων. Δηλαδή, ότι ο πόλεμος γεννιέται ακριβώς από την πολιτική επικοινωνία, είναι καρπός της πολιτικής επικοινωνίας και δεν έχει διαφορετική λογική από αυτή.

Ο διάχυτος φόβος μήπως τους αποδοθεί το προσωνύμιο “πολεμοχαρής” είναι πιθανότατα ο λόγος που τους ωθεί σ’ αυτή τη στάση. Με άλλα λόγια η πολιτική δεν είναι η αντίθετη έννοια του πολέμου, όπως υποστηρίζει η αντίληψη περί κατευνασμού που προαναφέραμε. Η πολιτική εν πολέμω και η πολιτική εν ειρήνη δεν διαφέρουν ουσιαστικά, παρά ως προς την ενεργή προσφυγή στην ένοπλη βία για την επιβολή της βούλησης των πολιτικών υποκειμένων.

Πολιτική και ρίσκο του πολέμου

Η διαφορά τους δεν είναι επειδή η πολιτική εν πολέμω είναι εμβαπτισμένη στα νάματα του ανορθολογικού πάθους και η πολιτική εν ειρήνη είναι ιδαλγός της ειρηνευμένης συνείδησης και της διαχειριστικής ορθολογικότητας. Ο πόλεμος είναι μέρος του όλου, δηλαδή της πολιτικής. Είναι δηλαδή ιδιαίτερο πεδίο μέσα στο ευρύτερο πεδίο της και συνάμα παραλλαγή της ουσιώδους υφής της, ήτοι μορφή της πολιτικής επικοινωνίας (Παναγιώτης Κονδύλης, “Θεωρία του Πολέμου”).

Η πολιτική σχετίζεται με τον πόλεμο όπως ο άνθρωπος με τη βία: δεν μπορεί να παραιτηθεί απ’ αυτήν, αλλά και δεν μπορεί να ζει συνεχώς μ’ αυτήν. Ο πόλεμος είναι, τρόπον τινά, φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας. Υπό αυτήν την άποψη ουδέποτε θα εξαλειφθεί, τουλάχιστον σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, οπότε η αυτοσυντήρηση τίθεται εν κινδύνω.

Είναι αδύνατον, άλλωστε, να γίνει κατανοητή η ανθρώπινη ιστορία αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε όσα συγκροτούν, σε κάθε εποχή, την κανονικότητα. Μόνο το έκτακτο και το ακραίο, προσφέρουν στέρεο έδαφος και ικανά εργαλεία στην απροκατάληπτη γνώση των ανθρωπίνων πραγμάτων. Εν κατακλείδι, μόνο οι λαοί που αποδέχονται τον κίνδυνο του βίαιου θανάτου, είναι σε θέση να τον αποτρέψουν.