Ο Χωμενίδης “πυροβολεί” τον νεκρό Μικρούτσικο – Οι “ακραίοι φιλελέ” ξαναχτυπούν

Πριν λίγες μέρες, με αφορμή τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου και την πανελλήνια συγκίνηση που αυτός προκάλεσε, ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης έγραψε ένα άρθρο στα “Νέα” με τίτλο “Η μοίρα σου εσύ μονάχος είσαι”. Το κείμενο επιχειρεί να αποτυπώσει σε λίγες γραμμές το γνωστό ερμηνευτικό σχήμα εξήγησης της Μεταπολίτευσης. Σύμφωνα με αυτό λοιπόν, από τη δεκαετία του ’80 η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία. Αυτή η ηγεμονία, σύμφωνα με το συγκεκριμένο αφήγημα, εκφράστηκε με συγκεκριμένες υλικές πρακτικές στην καθημερινότητα και αποτυπώθηκε στις αντιλήψεις μιας ευρείας κατηγορίας ανθρώπων σε κυβερνητικές πολιτικές.

Ένας συνδυασμός του “ευφορικού πένθους” σύμφωνα με το σχήμα του καθηγητή Κοινωνιολογίας Παναγή Παναγιωτόπουλου, δηλαδή της πένθιμης –εν προκειμένω και μελοποιημένης– ανάκλησης των δεινών των ηττημένων ως μέσο επιβεβαίωσης της μεταπολιτευτικής τους νίκης, με τη γνωστή φράση του Θόδωρου Πάγκαλου κατά την πρωτομνημονιακή περίοδο “Μαζί τα φάγαμε”. Αυτή είναι η εκδοχή της εξουσίας για την ερμηνεία της διαδρομής της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας από τη Μεταπολίτευση στο Μνημόνιο.

Μια ερμηνεία ενοχοποιητική για τους πολλούς, τους κυριαρχούμενους και νομιμοποιητική για την εξουσία, τους κυρίαρχους. Μια ψεύτικη συνείδηση, που με την δύναμη της διαρκούς επανάληψης από τους κρατικούς και μη ιδεολογικούς μηχανισμούς επιχειρεί να επιβληθεί. Γνωρίζουν καλά ότι ένα βασικό πεδίο στο οποίο κρίνεται η ηγεμονία είναι η ερμηνεία της ιστορίας. Το λεγόμενο αφήγημα, με σύγχρονους όρους πολιτικής επικοινωνίας.

Αναφέρει, λοιπόν, μεταξύ άλλων ο Χρήστος Χωμενίδης στο κείμενό του «Η συγκυρία ήταν απολύτως ευνοϊκή για κάτι τέτοιο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η Ιστορία μας γύριζε σελίδα. Μπαίναμε στην ΕΟΚ (πρόδρομο της ΕΕ), ξεφεύγαμε -οριστικά έμοιαζε- από τη φτώχεια και την υπανάπτυξη. Η πατρίδα δεν θα έδιωχνε πλέον τα παιδιά της στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές, δεν θα τους έβγαζε φυλλάδιο για να μπαρκάρουν και να στέλνουν εμβάσματα, με τα οποία θα ζούσε η οικογένεια στο νησί. Είχαμε πιά την ψυχική πολυτέλεια όχι απλώς να συμφιλιωθούμε αλλά και να μυθοποιήσουμε τα τραύματα του παρελθόντος».

»Για να επιστρέψουμε στον Καββαδία και στον Μικρούτσικο, συνέβη το εξής διόλου παράδοξο. Όσο απομακρύνονταν οι Έλληνες από τον γενάρχη τους Οδυσσέα, “τον άντρα τον πολύτροπο”, και βούλιαζαν στην τρυφηλή ζωή των διορισμών και των επιδοτήσεων, τόσο μεράκλωναν με τον “Σταυρό του Νότου”. Οι σχολές του εμπορικού ναυτικού άδειαζαν από σπουδαστές – «πού να θαλασσοπνίγεται το παιδί; ο βουλευτής μας θα τον βολέψει σε γραφείο με σφραγίδες!». Στις μουσικές όμως σκηνές οι θαμώνες τρέκλιζαν (βοηθούσε και το αλκοόλ) λες κι είχαν μόλις δέσει το καράβι τους. Ο Θάνος Μικρούτσικος βροντούσε το πιάνο φορώντας κασκέτο καπετάνιου και το κοινό μύριζε στα σινιέ του ρούχα το ψαρόλαδο. Όταν πάλι άλλαζε σκοπό και τραγουδούσε «έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη!», οι αποκάτω αφηνίαζαν, έτοιμοι έμοιαζαν να ξεπαρκάρουν τα τσερόκι τους και να πάνε να ανατρέψουν τον καπιταλισμό. Μιλάμε για μαζική παραίσθηση, η οποία οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στη χρεοκοπία όχι μόνο του κράτους αλλά και της κοινωνίας».

Η εμφάνιση των “από κάτω”

Η διαδικασία διεθνούς ενσωμάτωσης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και εσωτερίκευσής της, όπως εντάθηκε και οργανικοποιήθηκε σε επίπεδο κοινωνικό, οικονομικό, θεσμικό, θεωρητικό κατά την περίοδο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, αναπαρήγαγε την κίνησή του, που ερχόταν από το παρελθόν, ως κυρίαρχου-κυριαρχούμενου αναδιαμορφώνοντας τους δύο πόλους-τάσεις της κυρίαρχης αντίθεσης. Τον χώρο της εξάρτησης και τον χώρο της ανεξαρτησίας.

Η ιστορική περίοδος από το 1974 και μετά δεν υπήρξε ενιαία, όπως άλλωστε την περιοδολογεί και ο Θάνος Μικρούτσικος στις πολιτικές παρεμβάσεις του. Αν και ο πολιτικός χώρος της εξάρτησης ή ορθότερα της εσωτερίκευσης της υπεριμπεριαλιστικής εξάρτησης επιδιώκει να την παρουσιάσει ως ενιαία, ωστόσο έχει τομές, υποπεριόδους, ασυνέχειες ή διολισθήσεις.

Η περίοδος 1974-1989, υπήρξε μια στιγμή δυναμικής εμφάνισης των “από κάτω” στον πολιτικό ανταγωνισμό, με κατακτήσεις θεσμικές και υλικές στο κοινωνικό πεδίο. Ήταν η εποχή της εξόδου της χώρας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για λίγα χρόνια, η προσπάθεια κοινωνικής αναδιανομής και μιας σχετικά πιο αυτόνομης διεθνοπολιτικά πορείας από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τότε ήταν η πραγματική “πρώτη φορά αριστερά”, τη δεκαετία του ’80.

Ήταν τέτοια η κατεύθυνση της κοινωνικής δυναμικής και του πολιτικού κλίματος σε συνδυασμό με τη διεθνοπολιτική κατάσταση που κανένας Έλληνας πρωθυπουργός εκείνη την περίοδο δεν επισκέφθηκε τις ΗΠΑ για επίσημη συνάντηση με τον Αμερικανό πρόεδρο. Αντίστοιχα, κανένας πρόεδρος των ΗΠΑ δεν επισκέφθηκε την Ελλάδα, που παρέμενε μέλος των δυτικών ολοκληρώσεων.

Τότε υπήρχε μια ταξική σοσιαλδημοκρατία με ισχυρή την εθνική διάσταση –ακόμα και αν δεν ονομαζόταν έτσι– με διάθεση και διεθνών πρωτοβουλιών. Ήταν η κοινή συνισταμένη του ελληνικού καπιταλισμού της περιόδου 1974-1989, με όλα φυσικά τα προβλήματά του.

Καμία σχέση Μικρούτσικου και “Ισχυρής Ελλάδας”

Η περίοδος 1989-2010 έχει τελείως διαφορετικό πρόσημο. Η ανατροπή του διεθνοπολιτικού τοπίου συνέβαλε καθοριστικά στην –κυοφορούμενη από πριν– αλλαγή του εγχώριου κοινωνικοπολιτικού συσχετισμού δυνάμεων. Είναι το κοινωνικο-πολιτικό μπλοκ της εξάρτησης, του ψευδώνυμου εκσυγχρονισμού, των επιχειρηματικών ομίλων και των λόμπι συμφερόντων, της “Ισχυρής Ελλάδας”, που καθοδηγεί την πορεία διεθνούς ενσωμάτωσης. Στη διεθνική τους κίνηση και λειτουργία, οι δομικοί όροι της ενσωμάτωσης αυτής  αναλύονται στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Thomas Fazi στον Δημήτρη Δεληολάνη στο περιοδικό Τετράδια τ.χ 74-75/2020.

Η εξέλιξη αυτή ήταν που τελικά οδήγησε στη χρεοκοπία της χώρας, τη μνημονιακή εκκαθάριση εν λειτουργία, την εσωτερική υποτίμηση, την εθνική εκποίηση και τελικά τη μετατροπή της χώρας σε “πεδίο βολής φτηνό που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι”.

Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν υπήρξε ποτέ ο βάρδος αυτού του κοινωνικο-πολιτικού μπλοκ, της εξάρτησης. Απεναντίας βρέθηκε σε πολιτική, θεωρητική και αισθητική σύγκρουση μαζί του. Το ίδιο και ο κόσμος που εξακολουθούσε να πηγαίνει στις συναυλίες, να ακούει, να εμπνέεται, να ερωτεύεται, να ταξιδεύει, να αγωνίζεται και με τη μουσική του Θάνου Μικρούτσικου.

Η πορεία Μικρούτσικου

Ούτε η πορεία του Μικρούτσικου ήταν ενιαία, αλλά είχε τομές. Για παράδειγμα, είναι άλλη η αντίληψή του στο κείμενό του με τον Γιάννη Μηλιό στο περιοδικό Θέσεις τχ 8/1984 (“Στην Υπηρεσία του Έθνους-Για την ιδεολογική λειτουργία του ελληνικού τραγουδιού”) και διαφορετική στη συνέντευξή του με τον Γιώργο Καραμπελιά στο περιοδικό Άρδην τχ 19-20/1999 (“Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία”). Τότε πρωτοστάτησε στην πρωτοβουλία Καλλιτεχνών 1ης Μαρτίου ενάντια στην παράδοση Οτσαλάν και τους βομβαρδισμούς στην Γιουγκοσλαβία. Με τις διαφοροποιήσεις του όμως παρέμενε σταθερά προσανατολισμένος στον χώρο της ανεξαρτησίας.

Υπήρξε και στενά πολιτικός ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και έντεχνα λαϊκός, ηγεμονικά ταξιδιωτικός, ονειροπόλος, ελπιδοφόρος. Αλλά και μουσικά πολύτροπος. Καταπιάστηκε και με τη συμφωνική μουσική, αλλά κατάφερε και τη σύνδεση με τη λαϊκή χορδή για μια συνολική άνοδο σε επίπεδα υψηλότερα, για να γίνει ο κόσμος καλύτερος. Αυτά τα έκανε με μια συνεχή, ανεξάντλητη, μουσική δημιουργικότητα γεννώντας ένα καλλιτεχνικό έργο που διαπέρασε τα εθνικά σύνορα.

Ταυτόχρονα ήταν και ο ίδιος δρων υποκείμενο στον πολιτικό αγώνα. Με συμμετοχή ήδη από την προδικτατορική περίοδο στις γραμμές της ΕΔΑ, ενεργός στο αντιδικτατορικό κίνημα κοντά στο ΕΚΚΕ μέχρι τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ από το 1978 έως το 1984 ενώ υποστήριξε τον Ανδρέα Παπανδρέου την περίοδο 1989-1993, έχοντας ήδη από το 1985 πλησιάσει το ΠΑΣΟΚ ιδεολογικο-πολιτικά. Το 1993-1994 ανέλαβε αναπληρωτής υπουργός και μετά το θάνατο της Μελίνας Μερκούρη υπουργός Πολιτισμού μέχρι το 1996, οπότε και θα αποχωρήσει από την κυβέρνηση με την άνοδο του Κώστα Σημίτη στην πρωθυπουργία.

Η ταφόπλακα Παπανδρέου-Παπαδήμου

Η κυβέρνηση 1993-95, αποτελεί εξαίρεση για την περίοδο 1989-2010. Όψεις της αποτέλεσαν μια εκδοχή της ριζοσπαστικής διάστασης του πασοκικού δυισμού της ύστερης ανδρεοπαπανδρεϊκής περιόδου (1989-1995). Εμπεριείχε μια εσωτερική δυναμική που δεν σχηματοποιήθηκε κεντρικά στα δύο ανταγωνιστικά εσωκομματικά μπλοκ του 4ου συνεδρίου (1996).

Βασική μέριμνα του Θάνου Μικρούτσικου, ως υπουργός Πολιτισμού, υπήρξαν οι πολιτιστικές πολιτικές για την ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας μέσα από το πρόγραμμα του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων, με τη δημιουργία θεσμών με τοπική-λαϊκή-εθνική ιθαγένεια, αλλά και ταυτόχρονα με μια διεθνή-εξωστρεφή ματιά.

Την ίδια μέριμνα είχε ήδη επιδείξει και ως Διευθυντής και δημιουργός του Διεθνούς Φεστιβάλ Πατρών την περίοδο 1986-1990. Ήταν μια εκδοχή νεοελληνικού ναροντνικισμού-λαϊκισμού με τη θετική έννοια. Οι Ναρόντνικοι ήταν κίνημα κοινωνικής συνείδησης της ρωσικής μεσαίας τάξης στις δεκαετίες του 1860 και 1870. Αυτό το επεδίωξε με στοχευμένες πολιτικές, με την οικοδόμηση θεσμών λ.χ. στο χώρο του βιβλίου όπως το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ., ν. 2273/94).

Θεσμοί και δομές, όπως το ανωτέρω, οδηγήθηκαν σε οικονομική ασφυξία ήδη από τις πρώτες μνημονιακές κυβερνήσεις (Γ. Παπανδρέου, Λ. Παπαδήμου), για να καταργηθούν από την κυβέρνηση Σαμαρά (ν. 4250/2014, με καθ’ ύλην αρμόδιο Υπουργό τον σημερινό Πρωθυπουργό).

Τέρμα το ΠΑΣΟΚ

Το 2010 και με την υπαγωγή της χώρας στο μνημόνιο, ο Μικρούτσικος διακόπτει τις σχέσεις του με το ΠΑΣΟΚ, με το οποίο είχε ξαναέρθει κοντά την περίοδο 2008-9 και συμμετέχει ενεργά στο αντιμνημονιακό κίνημα. Με δημόσιο λόγο, αλλά και συμμετοχή σε συναυλίες, όπως τις πρώτες μέρες της υπό κατάληψη αυτοδιαχειριζόμενης ΕΡΤ στον περίβολό της τον Ιούνιο 2013 και στη συναυλία-συγκέντρωση του “ΟΧΙ”, στις 3 Ιουλίου 2015 στην Πλατεία Συντάγματος.

Μετά το δημοψήφισμα του 2015 αποστασιοποιήθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ και τα τελευταία χρόνια επέστρεψε στο ΚΚΕ, για το οποίο ουδέποτε είχε εκφραστεί αρνητικά. Θυμίζουμε ότι στο παρελθόν είχε διαφωνήσει για το ζήτημα του τρόπου παρέμβασης στον παρόντα χρόνο. Η επιστροφή του αυτή εκφράστηκε με συναυλίες για τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του το 2018 και μετέχοντας στην τελευταία τιμητική θέση του ψηφοδελτίου επικρατείας του ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019.

Ο Θάνος Μικρούτσικος, ως μουσικό έργο, ως καλλιτεχνική παρέμβαση στο ελληνικό τραγούδι, ως δημόσιος λόγος στα πολιτικά-πολιτιστικά πράγματα του καιρού και του τόπου του, δεν ανήκει στον χώρο της εξάρτησης, αλλά της ανεξαρτησίας. Που μπορεί να βρίσκεται σε ήττα και αποσύνδεση στην παρούσα συγκυρία, αλλά μπορεί να ελπίζει και να σιγοτραγουδά για τους «σεισμούς που μέλλονται να ‘ρθουν», γιατί τις «πιο όμορφες μέρες μας δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα».