Ο Covid-19 αλλάζει τις ορίζουσες – Τι επιφυλάσσει η επόμενη μέρα

«… άλλη καταστροφή που δεν την φανταζόμεθαν,
εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας,
κι ανέτοιμους -που πια καιρός- μας συνεπαίρνει»
Τελειωμένα. Κ.Π. Καβάφης

Στο πρώτο πέμπτο του 21ου αιώνα τα μηνύματα για το μέλλον της ανθρωπότητας εμφανίζονται αντιφατικά. Τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα υπόσχονται ένα ευοίωνο μέλλον. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας υπόσχεται διαρκείς ρυθμούς ανάπτυξης και βελτίωσης των όρων διαβίωσης, έστω και με προκλητικά άνιση κατανομή του παραγόμενου πλούτου. Η πληθυσμιακή έκρηξη, διαμορφώνει συνεχώς νέες και απαιτητικές αγορές που επιτρέπει την διαρκή παραγωγή και συσσώρευση πλούτου.

Για ορισμένους παρατηρητές, ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπήρξε παρόμοια περίοδος ευημερίας. Ποτέ άλλοτε η ανθρωπότητα δεν είχε αισθανθεί ότι είχε τις επιστημονικές και τεχνολογικές δυνατότητες να διαμορφώσει το παρόν και το μέλλον της. Την ίδια περίοδο, μαζί με τις προσδοκίες αναδύονται, με τους δικούς τους ρυθμούς και τη δική τους δυναμική, πρωτόγνωρες απειλές που συνδέονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η μόλυνση του περιβάλλοντος, η εκτεταμένη καταστροφή της βιοποικιλότητας, η υποβάθμιση της διατροφικής αλυσίδας, το λιώσιμο των πάγων, η σπάταλη κατανάλωση των φυσικών πόρων, η αλλοίωση του κλίματος εξελίσσονται με τους δικούς τους αργούς, σωρευτικούς και απειλητικούς ρυθμούς. Παράλληλα, η αλαζονεία των διάφορων μορφών εξουσίας, ο αγώνας για τη συσσώρευση πλούτου και η άγνοια του κινδύνου οδηγούν στην υποβάθμιση και παράβλεψη των απειλών αυτών.

Αυτοκαταστροφικό περιβάλλον

Χωρίς αμφιβολία, οι εξελίξεις στη διάρκεια του 21ου αιώνα θα προσδιοριστούν από τον τρόπο που η ίδια η ανθρωπότητα θα διαχειριστεί τις επιπτώσεις από την εκθετική αύξηση του πληθυσμού της στον πλανήτη. Η ομογενοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με τη διαμόρφωση κοινών καταναλωτικών προτύπων, τη ραγδαία αύξηση των μέσων επικοινωνίας και μεταφορών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, τις εξελίξεις στους τομείς της πληροφορικής και του αυτοματισμού, επιτρέπει την αξιοποίηση των οικονομιών κλίμακας σε ολόκληρο τον πλανήτη και την εφαρμογή ενός ενιαίου τύπου οικονομίας που στηρίζεται στη μείωση του κόστους παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών.

Αυτή η ομογενοποίηση και αριθμητική έκρηξη του ανθρώπινου πληθυσμού υπόσχεται μία ανοικτή έλικα οικονομικής ανάπτυξης, αλλά ταυτοχρόνως διαμορφώνει ένα αυτοκαταστροφικό περιβάλλον, αν δεν ενεργοποιηθούν εγκαίρως αναγκαίοι αμυντικοί μηχανισμοί. Στη Βιολογία είναι γνωστό ότι όταν ένας πληθυσμός έμβιων όντων αυξάνεται υπερβολικά, η φύση έχει την ικανότητα αποκατάστασης της διαταραχής. Ο Covid-19 αποτελεί μία ισχυρή υπόμνηση του μηχανισμού αυτού που αξιοποιεί τις συνθήκες παγκοσμιοποίησης και αλληλεξάρτησης που ο ίδιος ο άνθρωπος δημιούργησε.

Μερικούς αιώνες πριν, ακόμη και η είδηση της εμφάνισης του Covid-19 σε μία περιοχή της Κίνας ίσως και να μην έφθανε ποτέ στην Ευρώπη. Δεν είναι όμως το ίδιο σήμερα και δεν θα είναι το ίδιο αύριο. Η απειλή και τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης μίας “ελεγχόμενης” πανδημίας δεν ήταν άγνωστα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αυτές που δεν ήσαν γνωστές ήταν οι ιδιότητες του Covid-19, που επέτρεψαν, μαζί με την ταχεία και αόρατη διάδοσή του, την απειλή ενός βασανιστικού θανάτου.

Η ανακάλυψη του κατάλληλου εμβολίου είναι ζήτημα εύλογου χρόνου, όχι όμως και η επιστροφή στην προηγούμενη κανονικότητα. Η επόμενη ημέρα δεν είναι γνωστό πότε θα έλθει και πώς θα είναι. Σίγουρα δεν θα είναι η ίδια. Η μνήμη του Covid-19, μαζί με τις μνήμες των αγαπημένων προσώπων που χάθηκαν, θα παραπέμπει στην αναμονή ενός νέου, άγνωστου και περισσότερο καταστροφικού ιού. Κι αυτό όταν θα έλθει η στιγμή του απολογισμού, θα είναι δύσκολο να παραβλεφθεί.

Περιμένοντας την επόμενη μέρα

Χώρες που πληρώνουν βαρύ το τίμημα της απουσίας εθνικών συστημάτων υγείας θα πρέπει να επανεξετάσουν τις επιλογές τους, αν όχι ως συνιστώσα της κοινωνικής πολιτικής τους, αλλά τουλάχιστον ως όρο επιβίωσης των οικονομιών τους. Γιατί θα είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να ισχυρισθεί κανείς ότι αυτός ο ιός θα αποτελέσει μοναδική εξαίρεση στα ιατρικά χρονικά και ότι κάποιος άλλος ιός, εξ ίσου ή και περισσότερο θανατηφόρος, δεν θα εμφανισθεί στο μέλλον.

Χωρίς αμφιβολία η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι παράμετροι που δεν μπορούν να αγνοηθούν στην μελέτη των προϋποθέσεων εξάπλωσης επιδημικών ασθενειών. Η μακροχρόνια έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση συμβάλλει στην ανάπτυξη των χρόνιων πνευματικών και καρδιακών νόσων, που τα πληροφορηθήκαμε ως “υποκείμενα νοσήματα” στα ιατρικά ανακοινωθέντα των ημερών της πανδημίας.

Η επόμενη ημέρα, όταν έλθει, θα είναι διαφορετική. Η αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης απαιτεί νέες πολιτικές και νέα χρήματοοικονομικά εργαλεία. Δεν είναι μόνο οι μεγάλες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν το φάσμα της χρεοκοπίας, είναι και οι απλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της επιβίωσης. Πολιτικές αυστηρής λιτότητας και ενίσχυσης του χρέους οικονομικά αδύναμων πολιτών και χωρών απειλούν να παρασύρουν στην ύφεση και στη χρεοκοπία διεθνή κέντρα σώρευσης πλούτου, όπως βιομηχανίες, πολυεθνικές, ταμεία και τράπεζες οικονομικά ισχυρών σχηματισμών.

Η επόμενη ημέρα ενδέχεται να δώσει ένα νέο νόημα σε όρους όπως κοινωνική αλληλεγγύη, περιβαλλοντική συνείδηση, κλιματική αλλαγή, πράσινη ενέργεια, αλλά όλα αυτά μένουν να φανούν. Μέσα σε αυτό το νέο σκηνικό, η ΕΕ και οι ηγέτες της, έχοντας πληρώσει το τίμημα της άγνοιας και της αλαζονείας, καλούνται να διαμορφώσουν την επόμενη ημέρα, χωρίς ακόμη να διαφαίνεται ότι έχουν κατανοήσει το μέγεθος και την πολυπλοκότητα της απειλής που αντιμετωπίζουν.