Ο φιλελληνισμός και ο ανθελληνισμός μέσα από ευρωπαικές πηγές

Η άποψη περί ανυπαρξίας αντιθέτων, προς τα ελληνικά, συμφερόντων, η άποψη περί ανυπαρξίας αντι-ελληνικών πολιτικών, περί ανυπαρξίας εχθρών, είναι, κατά τη γνώμη μου, ιστορικά αντιεπιστημονική, πολιτικά αφελής και επικίνδυνη. Εξίσου αντιεπιστημονική πολιτικά και πολιτισμικά επικίνδυνη, είναι κάθε άποψη περί “εκ φύσεως και εξ ιστορικού προορισμού”, εχθρών του Ελληνισμού. Όμως και αντιφιλελληνισμός, και ανθελληνισμός υπήρξε και υπάρχει. Τόσο ισχυρός, όσο και η δυναμική που αναπτύσσουν τα εκάστοτε γενεσιουργά του αίτια και οι συντελεστές της διατήρησής του.

Ανθελληνισμός υπάρχει ως αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών, πολιτικών, πολιτισμικών, οικονομικών, εκκλησιαστικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων η και γεωπολιτισμικών με την μορφή των εκκλησιαστικών αντιπαραθέσεων Στον βαθμό που οι αντιπαραθέσεις, οι συγκρούσεις αποκτούν ιστορική διάρκεια και οι φορείς των συγκρούσεων έχουν ιστορική συνέχεια στον ίδιο βαθμό αποκτάει ιστορική συνέχεια μια ανθελληνική η φιλελληνική τάση, βιβλιογραφία παράδοση.

Παράδειγμα, η εκκλησιαστική αντιπαράθεση ανάμεσα στη Ρώμη και στην Κωνσταντινούπολη. Αποτελεί ιστορικών διαστάσεων και πανευρωπαϊκής εμβελείας και πανευρωπαϊκών επιπτώσεων αντιπαράθεση που έχει σφραγίσει την πορεία και την ταυτότητα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Καθίσταται προφανές ότι όταν οι πολιτικές, οι τάσεις, οι συμπεριφορές που εκφράζονται σε τέτοιες συγκρούσεις αποκτούν μονιμότερο χαρακτήρα, επηρεάζουν την ιστορική μνήμη, ενισχύουν τις διαδικασίες ανατροφοδότησής τους, δημιουργούν θεσμούς ανατροφοδότησης τους.

Φιλελληνισμός και ανθελληνισμός

Τόσο ο φιλελληνισμός όσο και ο αντι φιλελληνισμός, ο ανθελληνισμός, αποτελούν πολύ σύνθετα φαινόμενα. που συνήθως τα αντιμετωπίζουμε επιφανειακά. Η πολυπλοκότητα του φαινομένου αρχίζει να διαφαίνεται άν επισημάνουμε τις διαφορές του φιλελληνισμού στα κράτη προέλευσης του, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον Γαλλικό και τον Ρωσικό φιλελληνισμό.
Ο Γαλλικός και γενικότερα ο δυτικοευρωπαϊκός φιλελληνισμός είναι μάλλον αρχαιολατρικός, αντιβυζαντινός, αντικληρικαλιστικός, ενώ ο Ρώσικος φιλελληνισμός είναι πρώτιστα φιλο-ορθόδοξος, φιλο- βυζαντινός και κάθε άλλο παρά αντικληρικαλιστικός.

Η σημασία αυτών των διαφορών και οι επιπτώσεις τους στις Ελληνικές εξελίξεις αποκαλύπτεται όταν αναγνωρίσουμε οτι ο μεν Γαλλικός φιλελληνισμός θα φιλοξενήσει έναν Κοραή, ως εκπρόσωπο του Νεοελληνικού διαφωτισμού, ενώ ο Ρωσικός φιλελληνισμός θα φιλοξενήσει έναν Ευγένιο Βούλγαρη, ως εκπρόσωπο ενός Ελληνικού Ορθόδοξου διαφωτισμού. Επίσης η σημασία αυτών των διαφορών, στις Ελληνικές εξελίξεις, αποκαλύπτεται όταν αναγνωρίσουμε ότι ο δυτικοευρωπαϊκός φιλελληνισμός «οραματίζεται» την αναγέννηση ενός Ελληνισμού στα γεωγραφικά και τα πολιτισμικά όρια της Ελλάδας των Αχαιών, ενώ ο Ρώσικος ερωτοτροπεί με την ιδέα ανασύστασης ενός Ελληνικού Βυζαντίου ( π.χ. το γνωστό Ελληνικό σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης).

Στον φιλελληνισμό συρρέουν ρεύματα που πηγάζουν από τις πηγές και τις γενεσιουργές αιτίες της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, από κινήματα που ένοιωσαν προδομένα από την Ναπολεόντεια διαχείριση της Γαλλικής Επανάστασης και κινήματα που δεν μπορούσαν να αποδεχθούν την παλινόρθωση της παλαιάς τάξης πραγμάτων, που έφερνε η Ιερά συμμαχία. Από μια αρχαιολατρία πολλές φορές ποτισμένη με πλέγματα φθόνου, απέναντι στα αρχαιοελληνικά επιτεύγματα.. όπως σαφέστατα προκύπτει από τα κείμενα των μεγάλων μορφών του αρχαιολατρικού φιλελληνισμού, που θα μας απασχολήσουν, αλλά επίσης με πλέγματα αντιπάθειας στο σύγχρονο Ελληνισμό.

Ο ανθελληνισμός επίσης αποτελεί πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Τον συναντάμε από την εποχή της Ρωμαιοκρατίας, πηγάζει, επίσης, από πηγές, της παλινόρθωσης και της αντεπανάστασης, που θεώρησαν την Ελληνική Επανάσταση του 21, καρπό του μυστικού επαναστατικού εταιρισμού της εποχής. Από γεωπολιτικές αντισλαυικές, ρωσοφοβικές πηγές και συμφέροντα, όπως αποδεικνύει η φανατική προσήλωση, Αγγλογάλλων και Αυστριακών, στο δόγμα της διατήρησης της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι ερμηνείες αυτής της προσήλωσης.

Από εκκλησιαστικές πηγές ριζωμένες στην μακραίωνη σύγκρουση μεταξύ της Λατινικής κυρίως Δύσης και Ελληνορθόδοξης Ανατολής. Σύγκρουση που πολλές φορές δεν περιορίζεται σε δογματικά θέματα. Σύγκρουση που αποκτάει σοβαρότατες γεωπολιτικές διαστάσεις όταν περιλαμβάνει θέματα όπως ο Έλεγχος των Αγίων τόπων, και των ιερών ναών των Αγίων Τόπων (βλ. Κάρλ Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς “Η Ελλάδα η Τουρκία και το Ανατολικό ζήτημα”, Εκδ ΓΝΩΣΗ, Αθήνα 1985,σελ 335-337 ). Λαμβάνει επίσης σοβαρές διαστάσεις όταν αντιμετωπίζει θέματα όπως η επιρροή στις Βαλκανικές και την Ρώσικη, εκκλησίες, θέματα όπως οι τεράστιες εκτάσεις γης των Μοναστηριών του Αγίου Όρους στην Μολδοβλαχία και τύχη τους. Τα έσοδα των Ελληνορθόδοξων Μοναστηριών της Μολδοβλαχίας και η χρήση τους. και αργότερα το Αυτοκέφαλο των Ορθόδοξων εκκλησιών της Βαλκανικής. Η διαχρονική σημασία του εκκλησιαστικού παράγοντα στις διεθνείς ισορροπίες είναι προφανής και στην Ρωσοουκρανικη κρίση.

 

---

 

Η συζήτηση μας στον Παρνασσό θα επικεντρωθεί στα πολιτισμικά αίτια, του Ευρωπαϊκού Ανθελληνισμού μέσα από ευρωπαϊκές και μόνον πηγές.