Ο πόλεμος με τις μηχανές – Αδελφέ μου cyborg

Τί είναι ένας άνθρωπος με βηματοδότη; Είναι ένας άνθρωπος στου οποίου το σώμα έχει ενσωματωθεί μία μηχανή που τον βοηθάει να ζήσει. Τί είναι ένας άνθρωπος που πάσχει από άνοια ή αλτσχάιμερ και έχει ενσωματωθεί στο σώμα του ένας μικροπομπός ανιχνεύσιμος από GPS; Είναι ένας άνθρωπος, στου οποίου το σώμα έχει ενσωματωθεί μία μηχανή που τον βοηθάει να ζήσει.

Τι είναι ένας άνθρωπος με προσθετική, δηλαδή, πρόσθετα μηχανικά μέλη; Είναι ένας άνθρωπος, στου οποίου το σώμα έχει ενσωματωθεί μία μηχανή που τον βοηθάει να ζήσει. Τι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Είναι άνθρωποι με ενσωματωμένη κάποια μηχανή, δηλαδή είναι cyborg από το cyberneticus organismus (κυβερνητικός οργανισμός).

Έτσι έχει διεθνώς επικρατήσει να λέγονται οι οργανισμοί που κάποιες λειτουργίες τους ρυθμίζονται ή εκτελούνται από μία ενσωματωμένη μηχανή, η οποία συνήθως δίνει μια εντολή-πληροφορία στον οργανισμό. H έννοια κυβερνητικός-cybernetic καθιερώθηκε από τον Αμερικανό μαθηματικό και φιλόσοφο Nobert Wiener το 1948 και αναφέρεται στον μηχανισμό λειτουργίας πολύπλοκων συστημάτων με εσωτερική δομή.

Η ενσωμάτωση έξυπνων αυτοματοποιημένων μικρομηχανημάτων στον ανθρώπινο οργανισμό που ενισχύουν ή διευρύνουν τις δυνατότητές του, είναι πολύ πέρα από τα παραπάνω. Με την ευρεία έννοια, οι cyborg δεν περιορίζονται πια στην εισαγωγή μηχανικών ή συνθετικών μερών σώματος, αλλά συνδυάζονται και με βιοχημικές και ιστολογικές παρεμβάσεις.

Οργανικό-μηχανικό υβρίδιο

Υπό μία έννοια, ο υπολογιστής, το tablet και κυρίως τα smart phone αποτελούν μια μηχανική εξάρτηση που ακόμη παραμένει εξωσωματική, αλλά έχει τεράστια επίπτωση στον τρόπο που ο άνθρωπος σκέφτεται και κυρίως αποθηκεύει μνήμη και γνώση, έξω από τον εγκέφαλό του. Η διάδραση μεταξύ αυτών των μηχανών και του ανθρώπου, χωρίς αμφιβολία αλλάζει δραματικά την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η εικόνα μιας παρέας νέων που είναι μαζί, αλλά ο καθένας και καθεμία είναι βυθισμένοι στο κινητό τους είναι  ενδεικτική.

Ο cyborg, λοιπόν, είναι ένα οργανικό-μηχανικό υβρίδιο, μια κοινωνική πραγματικότητα που χωρίς αμφιβολία ερεθίζει το ανθρώπινο φαντασιακό, όπως προκύπτει από την λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας και κυρίως τον κινηματογράφο. Συγκλίνουσες ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σταδιακά η έννοια του cyborg θα διευρύνεται και ο πληθυσμός τους θα μεγαλώνει εκθετικά, θέτοντας νέα κοινωνικά και οντολογικά ζητήματα.

Οι ειδικοί θεωρούν πως ήδη υπάρχει το φιλοσοφικό και ηθικό υπόβαθρο για τον μετα-άνθρωπο. Το μεταμοντέρνο life style έχει διαμορφώσει ένα αστικό πρότυπο ανθρώπου, όπου το σφρίγος και το παρουσιαστικό αποτελούν την πεμπτουσία της κοινωνικής αποδοχής. Εξ ου και η ραγδαία εξάπλωση των γυμναστηρίων όπου εφαρμόζονται μηχανικές του σώματος, του body building, των βιταμινών, των συμπληρωμάτων διατροφής και των αναβολικών.

Όλα αυτά βοηθάνε στην αύξηση των συντελεστών σφρίγους, ενώ ταυτόχρονα ηλεκτρονικές μικρομηχανές με αισθητήρες μετρούν τις επιδόσεις μας στο τρέξιμο, τα χιλιόμετρα, τους παλμούς σε μια διαδικασία αυτο-επιτήρησης. Επίσης, ισχυρή είναι η τάση του υγιεινισμού, ή στο επίπεδο των ερωτικών επιδόσεων το Viagra. Το σώμα ανακατασκευάζεται με χειρουργικές επεμβάσεις.

Αλλαγή παραδείγματος

Η μόδα των slim έρχεται να τονίσει και να επιβραβεύσει τα αποτελέσματα. Μια άλλη γέφυρα που προετοιμάζει το επερχόμενο βήμα της ενσωμάτωσης μηχανών στο ανθρώπινο σώμα είναι οι φορετοί υπολογιστές και συστήματα τηλεπικοινωνίας και μετάδοσης εικόνας (wearable) που βλέπουμε στις ταινίες να φορούν οι high tech κομάντος.

Η Αμερικανίδα καθηγήτρια Donna Haraway, γνωστή από τις εργασίες της σε ζητήματα συνείδησης, τεχνολογίας και φεμινισμού, στο εμβληματικό δοκίμιό της A Cyborg Manifesto: Science, Technology and Socialistic Feminism in the late twentieth century (1986) εγκαινίασε την ακαδημαϊκή μελέτη του cyborg. Το όρισε ως ένα ισχυρό πλάσμα σε έναν κόσμο μετά το φύλο, χωρίς τα βάρη και τους συμβιβασμούς της ερωτικής σαγήνης, των οιδιπόδειων βιωμάτων ή τις αμφιφυλόφιλες ενορμήσεις, έτσι ώστε να είναι συγκεντρωμένο στην εργασία του και σε μια ανώτερη ενότητα. Ίσως, στο matrix που είδαμε στην ομώνυμη κινηματογραφική τριλογία, θα λέγαμε εμείς ειρωνικά.

Η Haraway με το cult αυτό βιβλίο έχει προκαλέσει μυριάδες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις στους ακαδημαϊκούς κύκλους των ανθρωπιστικών επιστημών και της φιλοσοφίας της επιστήμης και της ηθικής. Το βιβλίο προβάλλει το μοντέλο της κυβερνητικής γυναίκας, ενός cyborg τεχνο-ανδρόγυνου που υπερβαίνει τις δυαδικές έννοιες του φύλου.

Τριάντα τόσα χρόνια μετά το Cyborg Manifesto και δύο δεκαετίες μετά την πρώτη γνωστή κλωνοποίηση της προβατίνας Dolly, οι γενετικοί μηχανικοί, οι επιστήμονες της συνείδησης, οι βιοχημικοί, οι νανοτεχνολόγοι και οι κβαντομηχανικοί συνεργάζονται πυρετωδώς για την αλλαγή παραδείγματος (paradigm shift) και την αναδιαμόρφωση του ανθρώπου μακριά από την καθημερινότητα της πολιτικής και των κοινωνιών. Δημιουργούν ένα παράξενο και ουσιαστικά ανεξέλεγκτο επιστημονικό μυστικισμό…