Οι δύο κοινοί παρονομαστές της Alt-Right και της Woke ατζέντας

Δεν αποτελεί ωστόσο είδηση το διαζύγιο μεταξύ του ιδεώδους για το οποίο η Δύση επαίρεται και αυτοσυγχαίρεται και αυτού που πραγματικά βιώνουν οι πολίτες των κοινωνιών της. Ούτως ή άλλως δεν πρόκειται για δημοκρατία, αλλά μάλλον για κοινοβουλευτική ολιγαρχία, υπό μετριαστικούς περιοριστικούς όρους. Οι όροι αυτοί τείνουν να εξασθενούν ή και να αίρονται σε συνάρτηση με τον πολιτικό συσχετισμό δύναμης μεταξύ των κοινωνικών δυνάμεων που τους αξιώνουν και των κοινωνικών δυνάμεων που αποβλέπουν στην άρση τους και την επιβολή μιας ανεξέλεγκτης ολιγαρχικής διακυβέρνησης. Ζούμε την πανηγυρική ανάκαμψη του απολυταρχισμού, με ανατροπή εσωτερικών κοινωνικών και διεθνών στρατηγικών ισορροπιών, στο πλαίσιο των οποίων είχαμε πορευθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Επειδή στην πολιτική, κάθε θέση είναι αντί-θέση, για να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα της ηγεμονίας του ρεύματος που πρόχειρα χαρακτηρίζεται ως “Νέα Δεξιά”, “Ακροδεξιά”, “Νεοσυντηρητισμός” ή Alt Right, θα πρέπει να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά του αντιπάλου εναντίον του οποίου συγκροτείται. Πρόκειται για αυτό που ονομάστηκε κωδικά “woke ατζέντα”.

Τα χαρακτηριστικά του “νεοδεξιού ρεύματος”

Πολλά από τα αυταρχικά χαρακτηριστικά αυτού του “νεοδεξιού” ρεύματος παραπέμπουν στην φασιστική εμπειρία. Ωστόσο, η κατάχρηση του όρου “φασισμός” και των παραγώγων του και η γενικευμένη χρήση τους ως υβριστικού χαρακτηρισμού, μάλλον για ό,τι δεν συμφωνεί με τις πεποιθήσεις μας, παρά ως σαφώς ορισμένης έννοιας, θα πρέπει να μας καθιστά επιφυλακτικούς. Δεν είναι κάθε αυταρχισμός φασιστικός· ούτε καν κάθε δικτατορία είναι φασιστική.

Οφείλουμε να ορίσουμε την έννοια του φασισμού, όχι μόνον για λόγους επιστημονικής ακριβολογίας, αλλά και για λόγους πολιτικής αποτελεσματικότητας. Άλλη θα ήταν πχ η ενδεδειγμένη πολιτική αντίδραση στον φασισμό και άλλη σε μια μορφή, έστω και ακραία, αυταρχισμού. Μια βερμπαλιστική καταγγελία όχι μόνον δεν απαντά στην πρόκληση, αλλά ενδέχεται να οξύνει την εννοιολογική, αλλά και ιδεολογική σύγχυση, η οποία ευνοεί τις κυρίαρχες δυνάμεις.

Εξάλλου, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι ο χαρακτηρισμός “φασιστικό” εξαντλεί την κλίμακα της απαξίας. Ώστε, αν αποφύγουμε την πρόχειρη προσφυγή σε αυτόν τον όρο και τα παράγωγά του, για να χαρακτηρίσουμε το νέο καθεστώς, κατ’ ουδένα τρόπο δεν σημαίνει πως το ευνοούμε ή πως του βρίσκουμε “ελαφρυντικά” ή πως δεν το αντιπαλεύουμε αποφασιστικά. Διότι θα πρέπει να κρατάμε πάντα ανοικτό το ενδεχόμενο ένα νέο φαινόμενο που δεν είναι κυριολεκτικά “φασιστικό”, να μην είναι κατ’ ανάγκην κάτι καλύτερο από τον φασισμό. Κανείς δεν μας εγγυάται ότι τα χειρότερα τα έχουμε αφήσει πίσω μας.

Θέση μας είναι ότι το καθεστώς διακυβέρνησης εναντίον του οποίου εγείρεται σήμερα ο Νεοσυντηρητισμός, στην ουσία προετοίμασε τον δρόμο για την έλευσή του, καθώς ενέτεινε τον κοινωνικό κατακερματισμό και υπονόμευσε παλαιούς δεσμούς κοινωνικής αλληλεγγύης, αφήνοντας την κοινωνία των πολιτών χωρίς συνοχή και ευάλωτη σε απολυταρχικές “λύσεις”.

Στο παρόν κείμενο θα  αρκεστούμε να εστιάσουμε σε δύο στοιχεία, τα οποία συναντάμε στην ιδεολογία τόσο της Altright όσο και του woke ακτιβισμού. Το ένα είναι ο εξαιρετισμός και το άλλο είναι ο εκμηδενισμός της ενσυναίσθησης. Ως εξαιρετισμό (exceptionalism) εννοούμε την συντεταγμένη αξίωση μιας ομάδας (βάσει φυλής, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού) να εξαιρείται των γενικών κανόνων που ρυθμίζουν τον κοινωνικό βίο των άλλων (των εκτός της ομάδας). Πρόκειται για καταστατική άρνηση και απαξίωση της οικουμενικότητας. Δογματική αξίωση να μην αντιμετωπίζονται ούτε τα άτομα ούτε οι κοινωνικές ομαδόσεις βάσει κοινών γενικών κανόνων, αλλά κατά τρόπο συστηματικά άνισο.

Η ενσυναίσθηση

Ως ενσυναίσθηση (empathy) εννοούμε την ικανότητας ενός προσώπου να φανταστεί τον εαυτό του στη θέση του άλλου και να κατανοήσει τα συναισθήματα, την επιχειρηματολογία, τον τρόπο σκέψης, τα κίνητρα τις προθέσεις και το “δίκιο” του άλλου. Η έννοια αυτή, η οποία ανάγεται στην ηθική φιλοσοφία του Σκωτικού Διαφωτισμού, θεμελιώνεται στο αξίωμα της κοινής φύσης όλων των ανθρώπων.

Πρόκειται για οικουμενικό γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης, επί του οποίου αρθρώνεται κατ’ αρχήν η κοινωνικότητα των ανθρώπων, παρά τις παραλλαγές των επιμέρους μορφών που λαμβάνουν οι κοινωνίες και οι κοινότητες στον τόπο και τον χρόνο. Η στοιχειώδης κοινωνικότητα των ατόμων προϋποθέτει ότι είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται-ατελώς έστω- και να μετέχουν εμπειριών που δεν είναι άμεσα δικές τους, αλλά βιώνονται άμεσα από τους ομοίους τους. Η περιχαράκωση των ατόμων στις αποκλειστικές ταυτοτικές ομάδες επιτρέπει την λειτουργία της ενσυναίσθησης μόνον στο εσωτερικό της κάθε ταυτοτικής ομάδας.

Οι woke ακτιβιστές επέμειναν θεωρητικά και πρακτικά στην αδυναμία του εξωτερικού παρατηρητή να εισχωρήσει στην θέση του άμεσα δρώντος. Η αντίληψη, το συναίσθημα, η ψυχολογία κάθε ενός είναι αδιαπέραστη από την ενσυναίσθηση όσων δεν ανήκουν στην ίδια ταυτοτική ομάδα. Αδυνατώ πχ να μπω στην θέση ενός Αφρο-αμερικάνου αν δεν είμαι και εγώ ένας. Διαφορετικά υποπίπτω στο θανάσιμο “αμάρτημα” πολιτικής ορθότητας, που έχει ονομαστεί “πολιτισμικός προσεταιρισμός” [cultural appropriation]. Η κοινωνία, ήδη κατακερματισμένη από τον Νεοφιλελευθερισμό, μετατρέπεται έτσι σε μια γενικευμένη α-κοινωνία μεταξύ μιας πανσπερμίας ταυτοτικών ομάδων.

Τι πρεσβεύει η Alt Right

Ας σημειώσουμε απλώς εδώ ότι τόσον ο εξαιρετισμός όσο και η μηδενική εμπάθεια είναι γνωρίσματα που καλλιεργήθηκαν κατ’ εξοχήν από τον Φασισμό. Τα χαρακτηριστικά αυτά, πάντως, τα μοιράζονται τα δύο “αντίπαλα” στρατόπεδα των νεοσυντηρητικών και των φιλελευθέρων (με την αμερικάνικη έννοια του “προοδευτικού”, “αριστερο-δημοκρατικού”).

Η Alt Right πρεσβεύει την ιδεολογία της λευκής υπεροχής [white supremacism]: εντός του έθνους, η λευκή εθνότητα είναι ανώτερη και πρέπει να κυριαρχεί. Αυτό περιγράφει ο όρος ethnic nationalism [εθνοτικός εθνικισμός], ο οποίος βασίζεται στο jus sanguinis (δίκαιον του αίματος, δηλαδή της φυλετικής καταβολής). Η έννοια αυτή αντιδιαστέλλεται προς την έννοια του civic nationalism [εθνικισμός των πολιτών, ονομάζεται επίσης φιλελεύθερος εθνικισμός ή δημοκρατικός πατριωτισμός ή και συνταγματικός πατριωτισμός], ο οποίος βασίζεται στο jus soli (δίκαιον του εδάφους, δηλαδή δικαίωμα να είναι πολίτης έχει όποιος γεννιέται στο έδαφος της εθνικής επικράτειας).

Η Alt Right αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως ριζοσπαστικό πολιτικό ρεύμα που συγκροτείται εναντίον της αμφισβήτησης της λευκής κυριαρχίας από την πολυπολιτισμικότητα, την μετανάστευση, τον φεμινισμό, τα δικαιώματα των ταυτοτικών ομάδων. Ο ρατσισμός της στοχοποιεί ιδιαιτέρως συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες, όπως οι Λατινοαμερικάνοι, Άραβες και γενικά οι Μουσουλμάνοι.

Υπάρχουν στις τάξεις της και δηλωμένοι αντισημίτες, όπως ο ναζιστής ακτιβιστής Richard B. Spencer, στον οποίον οφείλει και την ονομασία της: Alternative Right (Εναλλακτική Δεξιά), η οποία υπονοεί πως η κλασική Δεξιά είναι “συμβιβασμένη”.  Ο δηλωμένος λοιπόν αντίπαλός της είναι η ατζέντα woke, την οποία κατανοεί ως “ιδεολογία της Αριστεράς” και ως “πολιτισμικό Μαρξισμό”. Βεβαίως, η woke ατζέντα έχει σχέση με τον Μαρξισμό, μόνον μέσα στα φτωχά κεφάλια των ημι-αναλφάβητων αμερικανικών ελίτ.

Το αλφαβητάρι του woke

Τι είναι όμως το woke; Μετοχή της λέξης wake (αφυπνίζομαι): woke είναι ο αφυπνισμένος. Η αφύπνιση αναφέρεται στην ανάγκη αντιμετώπισης των ανισοτήτων και των διακρίσεων, ως προς τη φυλή, την εθνότητα, το φύλο, την σεξουαλική προτίμηση. Οι καταβολές του βρίσκονται στα κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων και υπέρ της ισότητας των φύλων. Στην πορεία όμως και ιδιαιτέρως από την δεκαετία του 1990, το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων αλλάζει ιδεολογικό προσανατολισμό. Υπό την επίδραση των ιδεών της μετα-αποικιοκρατίας, της κριτικής φυλετικής θεωρίας, και του τρίτου κύματος του φεμινισμού, διαμορφώθηκε μια νέα ιδεολογική σύνθεση, η λεγόμενη identity synthesis (ταυτοτική σύνθεση). Αυτό που την διαχωρίζει από το παλαιό κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, είναι τα εξής:

Άρνηση των οικουμενικών αξιώσεων της ισότητας και των γενικών κανόνων, ως στοιχεία που παραπέμπουν σε “μεγάλο αφήγημα” και ως τέτοια απορρίπτονται από τον μεταμοντερνισμό. Έμφαση στην ιδιαίτερη ταυτότητα της κάθε κοινωνικής κατηγορίας η οποία βιώνει διακρίσεις σε βάρος της. Ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που ορίζουν την κάθε τέτοια ταυτότητα. Το ζητούμενο εδώ είναι η κατάφαση της ιδιαιτερότητας και της εξαίρεσης.

Πολλαπλασιασμός των ταυτοτήτων. Μέσα από την έννοια της intersectionality (διατομεακότητα), που σημαίνει περιπτώσεις όπου υπάρχει στο ίδιο άτομο διασταύρωση πολλών ταυτοτήτων (πχ γυναίκα+μαύρη+ομοφυλόφυλη). Όχι όμως μόνον. Ο καθένας μπορεί να δηλώνει ό,τι αισθάνεται πως αποτελεί μια ιδιαίτερη κατηγορία που υφίσταται καταπίεση και δεν καλύπτεται από τις υπάρχουσες. Έτσι φτάνουμε στον πολλαπλασιασμό των φύλων και στο ΛΟΑΤΚΙ+.

Το βίωμα, αλλά και η αντίληψη και τα συναισθήματα και η “λογική” της κάθε ταυτοτικής ομάδας δεν είναι δυνατόν να κοινωνηθούν στους εκτός της ομάδας. Η ενσυναίσθηση λειτουργεί συνεκτικά μόνον εντός της κάθε ταυτοτικής ομάδας χωριστά. Αναδιαμόρφωση της γλώσσας κατά τους όρους της “πολιτικής ορθότητας”. Δαιμονοποίηση της αντίθετης άποψης και απάλειψη των ιστορικών πολιτισμικών ιχνών της (culture cancel), αλλά και της δημόσιας εκφοράς της, δια της λογοκρισίας.

Είναι φανερό εκ των ανωτέρω, πως ο εξαιρετισμός και η υπονόμευση της ενσυναίσθησης καλλιεργούνται συστηματικά από την woke ατζέντα. Ως προς αυτό, το εν λόγω κίνημα βρίσκεται στον αντίποδα της κλασικής, αν όχι μαρξιστικής, πάντως εμπνεόμενης κατά το μάλλον ή ήττον από τον Μαρξισμό Αριστεράς. Οι αξίες της τελευταίας αποδομούνται καταστατικά και όχι συντυχιακά από τον γουοκισμό: η οικουμενικότητα, η ισότητα, η αλληλεγγύη, η αποδοχή και ανύψωση της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς.