Πόλεμος και τρομοκρατία – Η επιλεκτική χρήση των όρων

Στήν ἐποχή μας, οἱ θρησκεῖες ἔχουν ἀσφαλῶς σημαντική ἐπιρροή, ἀλλά δεν καθορίζουν τίς ἀποφάσεις τῶν πολιτικῶν ἡγετῶν, τῶν οἰκονομικῶν παραγόντων, τά κριτήρια τῶν καλλιτεχνῶν, τῶν διανοουμένων, τῶν δημοσιογράφων, ὅσων, τέλος πάντων, διαμορφώνουν τήν κοινή γνώμη. Εὐρέα λαϊκά στρώματα, σέ ὅλες τίς χῶρες, εἶναι περισσότερο «ποίμνιο» τῶν ἀστέρων της τηλεοράσεως, τῶν πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν, παρά μιᾶς θρησκευτικῆς ἡγεσίας.

Ὁ θρησκευτικός ἀποχρωματισμός καί ἡ ἀθεΐα διαδραματίζουν κεντρικούς ρόλους στή σύγχρονη παγκόσμια σκηνή. Καί ἔχουν βεβαίως μεγάλο μερίδιο εὐθύνης γιά ὅσα συντελοῦνται στόν πλανήτη. Γι᾽ αὐτό, δέν εἶναι δίκαιο νά κατηγοροῦνται οἱ θρησκεῖες γιά ἀδυναμία στηρίξεως τῆς εἰρήνης. Τό κρίσιμο βεβαίως σημεῖο παραμένει ἄν πράγματι οἱ ἐκπρόσωποί τους μένουμε πιστοί σ᾽ αὐτό πού ἰσχυριζόμαστε ὅτι πιστεύουμε.

Οἱ ἀρχές κάθε θρησκείας πού συμβάλλουν στην εἰρηνική συνύπαρξη πρέπει νά γίνουν ἀντικείμενο σοβαρῆς σπουδῆς καί στοχασμοῦ, τόσο τῆς κλασικῆς ὅσο καί τῆς ἄτυπης θρησκευτικῆς ἔρευνας καί παιδείας. Ἰδιαιτέρως ἡ νέα γενεά χρειάζεται, καί δικαιοῦται, συνειδητή εἰρηνική παιδεία, πού θά τροφοδοτεῖται ἀπό θρησκευτικές ἐμπνεύσεις. Εἶναι ἀνάγκη, σέ ὅλο τον κόσμο, νά γράφονται μέ ἀντικειμενικότητα τά διδακτικά βιβλία τῶν θρησκευτικῶν, χωρίς διαστρεβλώσεις τοῦ πνεύματος τῶν ἄλλων θρησκευμάτων.

Ὅλοι ὅσοι πιστεύουμε στόν Θεό ἔχουμε χρέος να ἐρευνήσουμε καί νά προωθήσουμε μιά εἰρηνική θεολογία καί ἀνθρωπολογία, ἀντλώντας ἀπό τό βάθος τῆς διδασκαλίας τῶν θρησκειῶν μας και ἀπό τίς καλύτερες σελίδες τῆς παραδόσεώς μας. Τονίζοντας τόν εἰλικρινή σεβασμό γιά κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο καί τό καθῆκον νά καταπολεμήσουμε τή βία, να ἐργασθοῦμε για συμφιλίωση καί σταθερή εἰρήνη στή γῆ.

Στίς ποικίλες διεθνεῖς συναντήσεις, τουλάχιστον τόν τελευταῖο καιρό, εὔκολα ὅλοι συμφωνοῦν στο περί εἰρήνης θέμα. Καί τονίζουν ὅτι ἡ εἰρήνη συμβαδίζει μέ τή δικαιοσύνη. Τό πρόβλημα ὅμως βρίσκεται στή συνέχεια: πῶς ὁρίζεται τό τί ἑκάστοτε εἶναι δίκαιο. Καί ἀκόμη, πῶς ἐπιβάλλεται. Οἱ ἐλπίδες ὅτι οἱ διεθνεῖς ὀργανισμοί ἔχουν μιά τέτοια ἱκανότητα ἔχουν ἐπανειλημμένως διαψευσθεῖ καί συνεχίζουν νά καταρρέουν.

Στήν ἐποχή μας ἔχει υἱοθετηθεῖ ἐπιλεκτικά μια ὁρολογία, πού ἀντί νά διευκολύνει τη συνεννόηση, ἐξυπηρετεῖ μᾶλλον τή σύγχυση. Πρόκειται γιά μια φοβερή κατάχρηση τῶν λέξεων «τρομοκρατία» και «πόλεμος». Τί εἶναι ὅμως τελικά πόλεμος καί τί τρομοκρατία; Εἶναι δύσκολο σέ ὁρισμένες περιπτώσεις νά πεισθεῖ ὁ ἀμερόληπτος ὅτι ἡ δράση τῆς ἁρμάδας τῶν τάνκς ἤ τοῦ σμήνους τῶν πολεμικῶν ἀεροπλάνων, πού καταστρέφουν ἀδιακρίτως σπίτια ἀθώων ἀνθρώπων λέγεται «πόλεμος», ἐνῶ ἡ πράξη τῆς νεαρῆς φοιτήτριας πού γίνεται ὁλοκαύτωμα μέ μια βόμβα ἀγκαλιά, συχνά καί μέ τό Κοράνιο στό στῆθος, πιστεύοντας ὅτι ὑπερασπίζεται τά δίκαια τες πατρίδας της μέσα στή γενέτειρά της, ὀνομάζεται «τρομοκρατία».

Επιλεκτική χρήση ὅρων

Μιά τέτοια ἐπιλεκτική χρήση τῶν ὅρων, ἀντί νά ἐξουδετερώνει, θά τονώνει τό θρησκευτικό πεῖσμα τῶν ἀδικουμένων, ἔστω καί ἄν οἱ ἀπ᾽ ἔξω τό ὀνομάζουν θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Καί κυρίως, με μιά τέτοια στάση, ἀντί νά βοηθοῦνται οἱ πιό νηφάλιοι μελετητές τοῦ Κορανίου νά ἑρμηνεύουν μέ ἠπιότητα τά χωρία τοῦ ἱεροῦ βιβλίου τοῦ Ἰσλάμ, ἀντίθετα, θα ἐνισχυθοῦν ὅσοι, περιφρονώντας κάθε ἀλληγορική ἑρμηνεία, παρακινοῦν τούς πιστούς νά ὑπακούσουν κατά λέξη στούς στίχους τοῦ Κορανίου πού μιλοῦν γιά ἱερό πόλεμο.

Ὑπάρχουν δέ πολλοί πού βεβαιώνουν τήν ἐνθουσιώδη καί ἀνώριμη νεολαία, ὅτι ὁ πιό ἀσφαλής δρόμος γιά νά γίνουν μάρτυρες τῆς πίστεως καί τῆς πατρίδας εἶναι νά τερματίσουν ἡρωικά μιά ἄχαρη ζωή, κερδίζοντας σίγουρα τόν παράδεισο. Τό θρησκευτικό συναίσθημα ἔχει δαιδαλώδεις ρίζες καί ἀντοχές πού δέν ἐξουδετερώνονται μέ ἐξωτερικές πιέσεις. Θέλει ἔσωθεν καθοδήγηση καί φωτισμό καί πνευματική μεταμόρφωση. Προφανῶς δέν ἐπιχειροῦμε νά ὑπερασπισθοῦμε τις «τρομοκρατικές ἐνέργειες». Ἁπλῶς ἐπισημαίνουμε ὅτι «τρομοκρατικές» εἶναι καί πολλές μορφές πολέμου πού διαιωνίζουν τήν ἀδικία.

Τήν Ἐκκλησία δέν παύει νά ἀπασχολοῦν τά ἠθικά διλήμματα σχετικά μέ τίς θεωρίες περί «δικαίου» ἤ δικαιολογημένου πολέμου καί τῆς ἀπόλυτης εἰρηνιστικῆς θέσεως (pacifism). Ἔχουν εὐτυχῶς προσδιορισθεῖ πολλές περιοχές, στίς ὁποῖες οἱ δύο ἀπόψεις συμφωνοῦν. Π.χ. στήν καταδίκη τοῦ πολέμου ἀπό ἄδικες αἰτίες, στήν καταδίκη χρήσεως μέσων πού δεν σέβονται τά κριτήρια τοῦ μέτρου, τῆς ἀσυλίας κ.λπ.

Συνήθως, τόσο οἱ ἡγέτες ὅσο καί οἱ διανοούμενοι τῶν διαφόρων θρησκευτικῶν κοινοτήτων ἔχουμε τήν τάση νά γινόμαστε οἱ συνήγοροι τῶν ἀπόψεων τῶν κοινοτήτων μας στά διεθνῆ περιβάλλοντα. Αὐτό ἐν πολλοῖς εἶναι φυσικό καί θεμιτό. Ὅταν ὅμως ἐπιστρέφουμε στόν χῶρο μας, ὀφείλουμε μέ θάρρος να ἀρθρώσουμε προφητικό καί κριτικό λόγο στίς δικές μας κοινότητες γιά τίς δικές μας ἀσυνέπειες καί παραλείψεις. Γιά νά τίς βοηθήσουμε νά δοῦν μέ κατανόηση και σεβασμό τήν ἰδιαιτερότητα καί τά δίκαια τῶν ἀνθρώπων πού ἔχουν διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Ορθές διατυπώσεις

Οἱ ὀρθές διατυπώσεις καί ἡ ἐπίκληση τῆς λογικῆς εἶναι ἀνίσχυρα νά βοηθήσουν τόν ἄνθρωπο στήν ὑπέρβαση τῆς ἐχθρότητος καί τοῦ μίσους, πού σέ πολλές περιοχές ὅλο καί ἐπιτείνεται. Χρειάζεται καί μια πνευματική παρότρυνση. Στά περισσότερα θρησκεύματα ὑπάρχουν ἐντολές γιά μεγαλοθυμία καί καταλλαγή. Ἔμπνευση καί δύναμη γιά συμφιλίωση προσφέρονται κατεξοχήν ἀπό τή χριστιανική διδασκαλία. Γι᾽ αὐτό εἶναι μεγίστη ἡ εὐθύνη μας νά τά ἀναδείξουμε καί νά τά ἐφαρμόσουμε. Ἡ βίωσή τους εἶναι ὅ,τι πιό πολύτιμο μπορεῖ νά προσφερθεῖ στή σύγχρονη παγκόσμια ἀναταραχή.

Προχωρώντας πέρα ἀπό τήν ἀλήθεια, ὅτι ἡ εἰρήνη συμβαδίζει μέ τή δικαιοσύνη, θέλω να προσθέσω ὅτι ἡ ἄλλη ἐπωνυμία τῆς εἰρήνης εἶναι «ἀνάπτυξη». Θά χρειασθεῖ νά ἐξασφαλισθοῦν σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους οἱ προϋποθέσεις γιά ἐλευθερία καί ἀξιοπρεπῆ διαβίωση. Τά προβλήματα εἶναι πολλαπλά, ὅταν τελειώνουν οἱ γενικόλογες διακηρύξεις καί ἀρχίζει ο ρόλος τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος. Διότι βοηθεῖ στήν ὑπευθυνότητα, τήν ἀνιδιοτέλεια, την αὐτάρκεια, τήν ἐγκράτεια, πού στηρίζουν τήν κοινωνική δομή. «Πάντα οὖν ὅσα ἂν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς» (Ματθ. 7:12).

Πιστεύω ἀκράδαντα, καί δέν παύω νά τό ἐπαναλαμβάνω σέ ὅλες τίς διεθνεῖς συναντήσεις, ὅτι οἱ δυτικές κοινωνίες, πού διαθέτουν πολιτική, ἐπιστημονική καί στρατιωτική δύναμη, ὀφείλουν να προχωρήσουν σέ μιά δημιουργική αὐτοκριτική, νά δοῦν το χρέος τους στίς νέες οἰκουμενικές διαστάσεις. Ἡ εἰρήνη καί ἡ ἀσφάλεια, γιά τίς ὁποῖες ὅλοι μιλοῦν, θά ἐξασφαλισθοῦν μέ τη φροντίδα γιά τήν κοινωνική δικαιοσύνη καί τήν ἀνάπτυξη τῶν φτωχοτέρων κοινωνιῶν τοῦ πλανήτη. Θά εἶναι φοβερό, πνευματικά, πολιτικά, στρατηγικά, λόγω ἀμέλειας ἤ ὑπεροψίας νά ἀφήσουμε νά ἐξελιχθεῖ ἕνα νέο πολύμορφο προλεταριάτο, πού θά ζητήσει βίαια νά ἐπιβληθεῖ τοπικά σέ εὐρύτερες περιοχές καί ἠπείρους, ἐκμεταλλευόμενο τήν πνευματική «ἀτομική ἐνέργεια» τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος.

Συνοψίζοντας ὑπενθυμίζω ὅτι:

Πρώτον: Πολλά θρησκεύματα ἀναφέρονται σέ μιά εἰρήνη πού σχετίζεται μέ τήν καταπολέμηση τῶν παθῶν, την ὑπέρβαση τῶν ἐπιθυμιῶν, τῆς ἀγωνίας, τοῦ ἄγχους. Μιά εἰρήνη πού προέρχεται ἀπό τήν ἁρμονία μέ την Ὑπέρτατη Πραγματικότητα καί ἐκφράζεται μέ γαλήνη στήν καρδιά καί καθαρότητα στόν νοῦ. Στίς μονοθεϊστικές θρησκεῖες, πού ἔχουν τήν πηγή τους στήν παράδοση τοῦ Ἀβραάμ, ἐνῶ τονίζεται ἡ εἰρήνη πού φέρνει στήν ψυχή ἡ ἐμπιστοσύνη στόν παντοδύναμο και πανάγαθο Θεό, ἡ ἔννοια τῆς εἰρήνης προσλαμβάνει ζωηρό κοινωνικό χρῶμα καί ἱστορική διάσταση. Ἡ εἰρήνη μέ αὐτό τό κοινωνικό καί πολιτικό νόημα δεν δίδεται μόνον ἀπό τόν Θεό, ἀλλά γιά τήν οἰκοδόμησή της ἀπαιτοῦνται καί οἱ προσπάθειες τῶν ἀνθρώπων.

Δεύτερον: Ἰδιαίτερα θεμελιώδεις ἀρχές πού στηρίζουν την εἰρηνική συνύπαρξη στήν οἰκουμένη παραμένουν για μᾶς τούς χριστιανούς ἡ βεβαιότητα ὅτι ἡ εἰρήνη εἶναι δῶρο Θεοῦ, ὅτι κατά βάθος ὁ Χριστός εἶναι ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὅτι χρέος κάθε πιστοῦ χριστιανοῦ εἶναι να ἀγωνίζεται γιά την εἰρήνη. Καλλιεργώντας εἰλικρινή σεβασμό καί ἀγάπη πρός κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο, ἀνεξαρτήτως πολιτικῶν, θρησκευτικῶν ἤ ἄλλων πεποιθήσεων. Καθένας μας ὀφείλει νά εἶναι ἕτοιμος για προσπάθειες συμφιλιώσεως, γιά εἰλικρινῆ συνεργασία μέ κάθε ἄνθρωπο καλῆς θελήσεως, γιά τήν προώθηση τῆς δικαιοσύνης καί τῆς εἰρήνης σέ κάθε γωνιά τοῦ πλανήτη.

Θά ἤθελα νά τελειώσω μέ μιά φράση τοῦ Μ. Βασιλείου: «Οὐδὲν γὰρ οὕτως ἴδιόν ἐστι χριστιανοῦ ὡς τὸ εἰρηνοποιεῖν· διὸ καὶ τὸν ἐπ᾽ αὐτῷ μισθὸν μέγιστον ἡμῖν ὁ Κύριος ἐπηγγείλατο» (Ἐπιστολὴ 114, Migne, PG 32, 528BC). [«Τίποτε δέν εἶναι τόσο χαρακτηριστικό τοῦ χριστιανοῦ ὅσο τό να ἐργάζεται γιά τήν εἰρήνη· γι᾽ αὐτόν τόν λόγο ὁ Κύριος μᾶς ὑποσχέθηκε τή μέγιστη ἀμοιβή»].

Γιά μᾶς τούς χριστιανούς ὁ ἀγώνας γιά τήν εἰρήνη, στά βάθη τῆς καρδιᾶς μας, στό περιβάλλον μας, στήν περιοχή μας καί σέ ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη, εἶναι πρωταρχικό χρέος. Καί στόν 21ο αἰώνα πρέπει νά γίνει κύριο μέλημά μας. Μέ τή βεβαιότητα ὅτι ὁ «Θεός τῆς εἰρήνης» βρίσκεται μονίμως μέ τους ποιοῦντας εἰρήνην, ἐμπνέοντας καί ἐνισχύοντάς τους στόν εἰρηνοποιό ἀγώνα τους.