Τι χωρίζει τον σημερινό νεοέλληνα από τον επαναστάτη του 1821

Ο Έλληνας του 1821 έβλεπε την ελευθερία ως επίτευγμα, ως στόχο, ως κατόρθωμα και ενεργητική επιδίωξη. Για τον νεοέλληνα η ελευθερία εξαντλείται στο περιθώριο της εγωκεντρικής κατοχύρωσης, ή δοκιμάζεται σε μια ατομοκεντρική αυτάρκεια. Σήμερα, η ελευθερία για το νεοέλληνα, όπως για κάθε πολίτη του κόσμου, έχει μια αναφορικότητα στην ψυχολογική αυτογνωσία, περνά μέσα από ενδοβολές και προβολές, από ενοχές, από ανακλάσεις και αντιστροφές, καθώς και από αλύτρωτες επιθυμίες.

Αντιθέτως, ο Έλληνας του 1821 διέθετε πρωταρχικές συλλήψεις της ελευθερίας. Αναζητούσε την ελευθερία στο μέγεθος του εθνικού-θρησκευτικού προσδιορισμού του και της ανεξαρτησίας του από την κυριαρχία του κατακτητή του. Έτσι έφτιαξε το μέγεθος της ελευθερίας σε οντολογικό-υπαρξιακό επίπεδο.

Η ελευθερία για τον Έλληνα του 1821δεν είχε χαρακτήρα χρηστικών επιλογών όπως συμβαίνει σήμερα, ούτε προσδιοριζόταν ως φυγή από το άγχος της κάθε μέρας, εξ’ αιτίας των καταναλωτικών αναγκών, οι οποίες λειτουργούν ανασταλτικά στην ωρίμανση της ελευθερίας. Ο Έλληνας του 1821 έθετε την ελευθερία του στην ευθύνη των σχέσεων, των συλλογικών δυνατοτήτων της κοινωνικής πρακτικής και πιο συγκεκριμένα μιας διαισθητικής αντίληψης ότι η ελευθερία απαιτεί πάντα έναν αγώνα.

Η ελευθερία για το νεοέλληνα

Ο σύγχρονος νεοέλληνας, όπως και ο κάθε πολίτης του κόσμου, βλέπει σήμερα την ελευθερία του μέσα στις προστατευτικές του εξαρτήσεις. Ζητά με άλλα λόγια μια ομπρέλα να είναι πάνω από το κεφάλι του, μια κοσμική νησίδα σωτηρίας, που δεν θα τον αφήνει να διεκδικεί, αλλά να του προσφέρει εγγυήσεις. Όλο αυτό έρχεται να καλύψει τη μη αγωνιστική του διάθεση για τη διεκδίκηση της ελευθερίας του.

Έτσι, χωρίς να το καταλάβει, πέφτει σε μια παγίδα. Η ελευθερία του μπαίνει σε μια προοπτική ισομοιρίας με την απώλειά της. Αναμιγνύεται επιδέξια με τις επιλογές που κάνει. Το σύγχρονο παγκόσμιο πολιτικό σύστημα έχει καταστήσει την ελευθερία ως μια χρηστική ελευθερία επιλογών. Η ελευθερία γίνεται εξάρτηση και υπαγωγή κάποιων δυνατοτήτων που έχουν προσφερθεί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ελευθερία ολοκληρώνεται ως επιλογές, οι οποίες καθίστανται εργαλεία εξουσίας – σύμφωνα με τον Μαρκούζε στο Διεθνές Συνέδριο της κοινωνιολογίας στην Ουάσιγκτον το 1962. Και έτσι, η ελευθερία στα όρια των προσφερόμενων επιλογών από την εξουσία, εμφανίζεται ως αβουλία και ως ατολμία.

Τι εγγύτητες, λοιπόν, υπάρχουν μεταξύ Έλληνα του 1821 και νεοέλληνα του 2024; Ο ένας πίστευε στην ελευθερία ως θεμελιωτικό λίθο της ύπαρξης και ο άλλος ως αποσβησμένο κάρβουνο. Γι’ αυτό και ο νεοέλληνας γίνεται ευκαιριακός θαμώνας μιας ελευθερίας επιλογών, ενώ ο Έλληνας του 1821 διέθετε πυρετική αγωνιστική διάθεση, αλλά και συγκίνηση για την απόκτησή της. Ο Έλληνας του 1821 αισθανόταν ρωμαλέος, μαχητικός και εκπυρωμένος γιατί είχε ιεροποιήσει την ελευθερία. Αντιθέτως, ο νεοέλληνας του σήμερα αισθάνεται ενδεής, υποτακτικός και περιδεής με τις επιλογές της ελευθερίας γιατί την έχει αποϊεροποήσει.