Το λυκόφως του κοινοβουλευτισμού;

Ο κοινοβουλευτισμός ως αντιπροσώπευση μέσω της ψήφου με τη διαμεσολάβηση των κομμάτων και ο βιομηχανικός καπιταλισμός τον 20ο αιώνα στο πλαίσιο των εθνών κρατών, έκαναν κάποιους αναγκαίους συμβιβασμούς, κάτι που δεν φαίνεται εφικτό στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Η επισήμανση αυτή δεν αγνοεί το γεγονός ότι η σημερινή πραγματικότητα – τα χαρακτηριστικά της οποίας παρατίθενται στη συνέχεια – προετοιμάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα όταν οι “ιδέες” άρχισαν να εκλαμβάνονται ως αληθείς μόνο αν παρήγαγαν “πράξεις” χρήσιμες στην κατεστημένη τάξη πραγμάτων και όχι με βάση την κριτική θεώρηση της κοινωνικής πραγματικότητας.

Ο κοινοβουλευτισμός

Η υπαγωγή των πάντων στην υπηρεσία της χρηστικότητας οδήγησε στην περιθωριοποίηση εννοιών και δραστηριοτήτων που συνδέονται με τη δημοκρατία, την ισότητα, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ανθρωπιστική παιδεία, ως μη ωφελιμιστικά αποτελεσματικών. Σήμερα, πρωταρχικό χαρακτηριστικό των δυτικών κοινωνιών είναι η πλήρης κυριαρχία των νόμων της αγοράς με στόχευση το μέγιστο κέρδος χωρίς οι φορείς πολιτικής να μπορούν να ασκήσουν επιρροή στις οικονομικές διεργασίες.

Μια κυριαρχία μάλιστα που προβάλλεται ως “φυσική νομοτέλεια” σαν να πρόκειται για τον νόμο της βαρύτητας και έτσι δεν χρειάζεται ούτε να τεθεί σε διάλογο, πολύ δε περισσότερο να αμφισβητηθεί. Επικρέμαται δε ως δαμόκλειος σπάθη σε μία κυβέρνηση που ενδέχεται να μη θέλει να προχωρήσει σε “μεταρρυθμίσεις” ή απειλή ότι δεν θα γίνουν επενδύσεις.

Επιπλέον, η εξάπλωση του καπιταλισμού σήμερα δεν γίνεται μόνο με την ανάπτυξη αγαθών και μεθόδων παραγωγής, αλλά και με την επέκτασή του σε δραστηριότητες που μέχρι πρότινος βρίσκονταν εκτός των άμεσων ενδιαφερόντων της αγοράς και του συστήματος συσσώρευσης, δραστηριοτήτων που εντάσσονται στις δημόσιες υπηρεσίες και το κράτος πρόνοιας, γι’ αυτό και αμφισβητείται η ικανότητα του κράτους να ανταποκριθεί και εκχωρούνται όλο και περισσότερες αρμοδιότητές του στον ιδιωτικό τομέα. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η εξάρτηση των κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία από επιχειρηματικούς κύκλους.

Οι επιχειρηματικές ολιγαρχίες χρηματοδοτούν με διάφορους τρόπους αυτά τα κόμματα – προεκλογικές εκστρατείες, σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης, υπηρεσίες πολιτικού σχεδιασμού και επικοινωνιακού μάρκετινγκ – με αντάλλαγμα την ευνοϊκή τους μεταχείριση μέσω νομοθετικών πρωτοβουλιών. Το αποτέλεσμα είναι οι αποφάσεις να διαμορφώνονται από τις οικονομικές ελίτ και την εξουσία να την ασκούν διάφορα οικονομικά συμφέροντα.

Διαπλοκή και κοινοβουλευτισμός

Το πρόβλημα της διαπλοκής γίνεται εντονότερο με τις ιδιωτικοποιήσεις και/ή με συμβάσεις έργου και παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο των οποίων δημιουργείται μία δαιδαλώδης αλυσίδα διαφόρων υπεργολάβων που απεκδύονται των ευθυνών τους μέσα στο νομικό λαβύρινθο των όρων των συμβολαίων. Εξ αιτίας αυτής της εξάρτησης οι θεσμοί, απονευρώνονται και συμπαρασύρεται μία βασική συνισταμένη του κοινοβουλευτισμού, η διάκριση των εξουσιών.

Το τρίτο χαρακτηριστικό συνδέεται με τη χειραγώγηση των πολιτών που συντελείται αφενός με τα μέσα ενημέρωσης και αφετέρου με τις τυπικές και μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης είναι οι οικονομικές ελίτ που ελέγχουν τα κόμματα εξουσίας ώστε να μην υπάρχει πολυφωνία, αλλά έλεγχος των ειδήσεων. Ακόμα και στις περιπτώσεις που δίνεται η δυνατότητα να εκφραστούν οι μη ελεγχόμενοι, επιστρατεύονται μέθοδοι και τεχνικές αποδυνάμωσης της φωνής τους. Επιπλέον, με την παραπληροφόρηση και τη διοχέτευση ψευδών ειδήσεων, οι πολίτες αδυνατούν να ελέγξουν την πραγματικότητα και είναι εκτεθειμένοι σε συμφέροντα που ελέγχουν την ενημέρωση.

Η χειραγώγηση των πολιτών επεκτείνεται και στον τομέα της ψυχαγωγίας, όπου καταναλώνουν τη φαντασίωση μιας ζωής με λεφτά, σεξ, εξουσία και βία. Παράλληλα μέσα από όλες τι μορφές μάθησης ο πολίτης προσανατολίζεται σε ό,τι εμπερικλείει τη “χρηστικότητα” και την “αποτελεσματικότητα”. Η θεωρητική γνώση εξοβελίζεται ως μη αποτελεσματική και ο Μαρκόνι με την πρακτικότητά του εξοβελίζει τον αδιάφορο για εφαρμογές Μάξγουελ, πόσο μάλλον έναν φιλόσοφο ή έναν λογοτέχνη.

O περιορισμός του πνεύματος στο καλούπι της χρησιμότητας – αγνοώντας την ειρωνική παρατήρηση του Θεόφιλου Γκωτιέ ότι “το πιο χρήσιμο πράγμα είναι το αφοδευτήριο” – είναι ο εχθρός των δυτικών κοινωνιών γιατί η εξέλιξη στηρίχθηκε στην απορία, την περιέργεια και τη φαντασία ή όπως έχει επισημάνει ο Αριστοτέλης στο “Μετά τα φυσικά”,  η γνώση “είναι η μόνη που υπάρχει γι’ αυτήν την ίδια”. Η καθ’ εαυτή αξία της γνώσης χλευάζεται από τους πάσης φύσεως ειδικούς της αγοραίας αγοράς γιατί είναι εχθρός ενός Λόγου που έχει μεταμορφωθεί σε “σχέδιο δράσης”, επιβεβαίωσης του εκφυλισμού της πολιτικής δράσης.

Ανυπόληπτες εκλογές

Αποτέλεσμα του τρίτου χαρακτηριστικού, της χειραγώγησης των πολιτών, είναι η υπονόμευση και η εξάλειψη της ελευθερίας βούλησης – η οποία εξαρτάται από την ικανότητα κριτικού στοχασμού – ώστε τα δύο προηγούμενα χαρακτηριστικά, της εκχώρησης όλο και περισσοτέρων εξουσιών στα επιχειρηματικά συμφέροντα και της εξάρτησης των κομμάτων εξουσίας, να μην αμφισβητούνται και να γίνονται αποδεκτά ή έστω οι πολίτες απογοητευμένοι να αποσύρονται και να μην διαμαρτύρονται. Υπό αυτές τις συνθήκες η πολιτική κοινωνία υπολειτουργεί και η σημαντικότερη έκφραση του κοινοβουλευτισμού, η μαζική συμμετοχή διά των εκλογών χάνει την “υπόληψή” της.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις τελευταίες εθνικές εκλογές του Ιουνίου 2023, όπως φαίνεται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών, από τους 9.813.595 εγγεγραμμένους (ο αριθμός δεν είναι απολύτως ακριβής λόγω μη εκκαθάρισης των εκλογικών καταλόγων) εξέλεξαν κυβέρνηση το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας 2.155.322 ψηφοφόροι. Ασφαλώς παρόμοιες αντιστοιχίες υπάρχουν και σε άλλες δυτικές κοινωνίες.

Όταν όμως φαλκιδεύονται η διάκριση των εξουσιών και η ελευθερία βούλησης που αποτελούν κομβικά στοιχεία για τη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, όταν το δικαίωμα ψήφου συστατικό στοιχείο του αντιπροσωπευτικού συστήματος δεν λειτουργεί πλέον ως “δικαίωμα” τότε πάσχει σοβαρά το κοινοβουλευτικό σύστημα. Στην πραγματικότητα οι θεσμοί υπάρχουν τυπικά, όμως οι αποφάσεις λαμβάνονται από εξωθεσμικά κέντρα που δεν διαθέτουν καμία πολιτική νομιμοποίηση, αυτοί που κατέχουν τον πλούτο ταυτόχρονα διαθέτουν προνομιακό πολιτικό ρόλο, τα κόμματα εξουσίας αδυνατούν λόγω της εξάρτησής τους να ελέγξουν τον ασκό του Αιόλου που με ευθύνη τους άνοιξε και οι πολίτες είναι ως επί το πλείστον παθητικοί δέκτες.

Λόμπι και κοινοβουλευτισμός

Η Δύση δεν κινδυνεύει από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από εκφυλισμό των δικών της πολιτικών αρχών. Ζούμε στην κοινωνία των λόμπι, είχε πει ο Κορνήλιος Καστοριάδης και μας φαίνεται απολύτως “λογικό” και “φυσικό” στις Βρυξέλλες να υπάρχει και να μεγαλουργεί νομίμως το λόμπινγκ. Στην επίσημη ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διαβάζουμε ότι η επαφή με τα λόμπι «αποτελεί νόμιμο και απαραίτητο κομμάτι της νομοθετικής διαδικασίας» με επιχείρημα τη διαφάνεια. Με κωμικές προτάσεις περί “Συμβουλίων Ηθικής” και καταγραφής των ραντεβού ξορκίζεται η διαπλοκή. Η περίπτωση να μην επηρεάζεται το νομοθετικό έργο και ο κοινοβουλευτισμός από τα ιδιωτικά συμφέροντα απλώς δεν υπάρχει!

Όταν ο νομικός δεσμός ανάμεσα στο αστικό κράτος και την κοινωνία που εκφράζεται με την εκλογή και που από αυτήν αντλείται η νομιμοποίηση της εκάστοτε εγκατεστημένης εξουσίας, όταν η εκπροσώπηση μέσω των κομμάτων τα οποία είναι ομοούσια με την αστική κοινωνία, όταν η διάκριση των εξουσιών που αντιστοιχεί στην ίδια τη δομή του αστικού κράτους και όταν το ιδεολογικό εφαλτήριο του Διαφωτισμού (και όχι μόνο) η ελευθερία σκέψης και βούλησης, όταν όλα αυτά καταρρέουν, τι μέλλει γενέσθαι;

«Φίλοι του ανθρώπινου γένους […] να παραδέχεστε ό,τι σας φαίνεται πως είναι αξιόπιστο, αφού το υποβάλλετε σε προσεκτική και ειλικρινή βάσανο […] διαφορετικά θα φανείτε ανάξιοι αυτής της ελευθερίας και ασφαλώς θα τη χάσετε και θα γίνετε αιτία να υποστεί αυτό το δυστύχημα και το υπόλοιπο, το μη ένοχο, μέρος του ανθρώπινου γένους που κατά τα άλλα θα είχε την καλή διάθεση να κάνει νόμιμη χρήση της ελευθερίας του και να την χρησιμοποιήσει σκόπιμα για το καλό του κόσμου» (Εμ. Κάντ, Τι σημαίνει: Προσανατολίζομαι στη σκέψη, στο: Τι είναι Διαφωτισμός, εκδ. Κριτική, σελ.150).