Αιγαίο: Αρχιπέλαγος βουτηγμένο στην Ιστορία

Όταν το Αρχιπέλαγος γεννήθηκε: Τον γεωγραφικό αυτό χώρο του Αρχιπελάγους και πολύ πέραν αυτού, πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια, καταλάμβανε μια πολύ βαθιά θάλασσα, η Τηθύς! Πολύ αργότερα και σε μέτρηση γεωλογικού χρόνου, τα νερά της Τηθύος υποχώρησαν και μια τεράστια έκταση ξηράς αναδύθηκε. Η ξηρά αυτή ήταν η Αιγηίδα που καταλάμβανε τόση έκταση, όσο μια ολόκληρη Ήπειρος. Η επιφάνειά της εκτείνονταν από ολόκληρη την σημερινή Ηπειρωτική Ελλάδα, το Αιγαίο, αλλά και την Δυτική Μικρά Ασία!

Και πάλι αργότερα και σε διάρκεια και πάλι Γεωλογικού χρόνου, από τις γενόμενες ορογενετικές κινήσεις, τμήματα της Αιγηίδας υποχώρησαν, πληρώθηκαν από τα θαλάσσια νερά της Μεσογείου αλλά και του Εύξεινου Πόντου και έτσι σχηματίσθηκε το Αιγαίο. Οι κορυφές των βουνών που έμειναν πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, εσχημάτισαν το πλήθος των νησιών του Αρχιπελάγους.

Όταν ο Αιγέας ο βασιλιάς της Αθήνας βλέποντας τα μαύρα πανιά στο καράβι, με το οποίο επέστρεφε ο γιός του ο Θησέας από τη Κρήτη, όπου είχε πάει για να σκοτώσει τον Μινώταυρο, θεώρησε πως ο γιός του ήταν νεκρός. Από το ακρωτήριο στο Σούνιο όπου κοίταζε προς το Νοτιά, κυριαρχημένος από τον καημό του, πιστεύοντας πως είχε χάσει τον μονάκριβο γιό του, ρίχτηκε στο Πέλαγος! Έτσι πήρε το Αρχιπέλαγος το όνομά του! Το ονομάτισαν Αιγαίο!

Το Αιγαίο ήταν και είναι η θάλασσα της επικοινωνίας των λαών εδώ και 3.500 χρόνια. Οι πρώτοι που την διέτρεχαν με τα πλεούμενά τους, ήταν οι Μινωίτες. Ως θαλασσοκράτορες που ήταν, μέσω του Αρχιπελάγους μεταφέροντας τόσο τα δημιουργήματά τους όσο και τα προϊόντα τους στα βορειότερα νησιά, έφτασαν ως τα παράλια των απέναντι ακτών της Λυδίας, της Κιλικίας και της Λυκίας, αλλά και ακόμη νοτιότερα όπου συνδιαλέγονταν με τους Φοίνικες και τους Αρχαίους Αιγυπτίους. Πολύ αργότερα και όταν οι εκρήξεις του ηφαιστείου της Θήρας με τα τσουνάμι που δημιουργούσαν, ισοπέδωσαν τις πόλεις των Μινωϊτών και αφάνισαν τον πολιτισμό τους, άλλοι λαοί όπως οι Αχαιοί και οι Δωριείς, έκαναν την εμφάνισή τους.

Μερικούς αιώνες αργότερα όπως μας την εξύμνησε και ο Όμηρος, ήρθε και η εκστρατεία κατά της Τροίας. Στην εκστρατεία αυτή συγκεντρώθηκαν 1200 περίπου καράβια! Όλος αυτός ο απίστευτος στόλος, που συγκεντρώθηκε στη Αυλίδα της Βοιωτίας, διέσχισε εγκάρσια το Αρχιπέλαγος και πολιόρκησε την Τροία. Όταν μετά από δεκαετή πολιορκία, η Τροία παραδόθηκε στις φλόγες, όσα καράβια είχαν απομείνει και με όσους πολεμιστές είχαν μείνει ζωντανοί, ακολούθησαν την αντίστροφη πορεία, ώσπου να φτάσουν στα βασίλειά τους. Τελευταίος και αφού διέτρεξε και τη μεγαλύτερη διαδρομή, έφτασε και ο Οδυσσέας στην Ιθάκη!

Το Αιγαίο στην Ιστορία

Χρόνια πολλά μετέπειτα, το Αρχιπέλαγος αναδείχτηκε ως ο υδάτινος διάδρομος για τις μεγάλες μετακινήσεις των πληθυσμών κατά τις περιόδους των μεγάλων αποικισμών τόσο προς τη Δύση, όσο και προς την Ανατολή. Παράλληλα με τους αποικισμούς αυτούς, αυτόματα εγκαινιάζονταν και η συχνή επικοινωνία των αποικιών με την μητέρα πατρίδα, πάλι μέσω του Αρχιπελάγους. Με αυτό τον τρόπο μεταφέρονταν υλικά αγαθά όσον επίσης μετακινούνταν και οι πολίτες.

Όμως μέσω του Αρχιπελάγους επέδραμαν κατά των ελληνικών πόλεων και οι Πέρσες σε όλες τις εκστρατείες που επιχείρησαν. Οι αιγαιακές θάλασσες έγιναν ο υγρός τάφος για χιλιάδες καράβια και πολλές χιλιάδες στρατιώτες. Οι ναυμαχίες της Σαλαμίνας, του Αρτεμισίου και της Μυκάλης, όπως βέβαια και οι μάχες των Πλαταιών, του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών έχουν μείνει στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων. Όμως, πολύνεκρες ναυμαχίες συνέβησαν και κατά τις εμφύλιες συρράξεις μεταξύ των Ελληνικών πόλεων, όπως η ναυμαχία στην τοποθεσία “Αιγός ποταμοί” μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Επίσης ο Μέγας Αλέξανδρος καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας του, διατηρούσε ένα λαμπρό στόλο με 160 τουλάχιστον τριήρεις και με αρχηγό τον περίφημο ναύαρχο Νέαρχο παράπλεε τα παράλια της Μικράς Ασίας.

Όταν οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν στη Μεσόγειο ανάπτυξαν σπουδαίες πόλεις στον ελλαδικό χώρο και στα παράλια της Μικράς Ασίας. Σπουδαίες πόλεις που υπήρξαν ελληνικές αποικίες (Έφεσος, Πέργαμος, Μίλητος κ.α.) άνθισαν και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Το ίδιο συνέβη και επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το Αρχιπέλαγος συνέχιζε να είναι το θέρετρο μεγάλων ειρηνικών αλλά και πολεμικών δράσεων. Όμοια αργότερα, τόσο οι Άραβες όσο και οι Οθωμανοί είχαν παρουσία στο Αρχιπέλαγος για 3-4 αιώνες. Για δύο χιλιετίες περίπου το Αιγαίο ήταν το επίκεντρο των πολεμικών αλλά και των ειρηνικών επιχειρήσεων Ρωμαίων, Βυζαντινών και Οθωμανών. Πολλές χιλιάδες πολεμικά αλλά και εμπορικά καράβια διέσχιζαν συνεχώς τα νερά του, είτε με μπουνάτσες είτε με φουρτούνες.

Επανάσταση του 1821

Οι μεγαλύτερες θυσίες για των Ελλήνων για την προάσπιση του Αρχιπελάγους συνέβησαν κατά την Επανάσταση του 1821. Οι Έλληνες νησιώτες που πάντα διακρίνονταν για τη ναυτοσύνη τους, με τα πλεούμενά τους, μπρίκια, σκούνες, γαλέτες, τράτες, τσερνίκια και κορβέτες, αναδείχτηκαν σε δεινούς μαχητές. Το τότε ναυτικό των Ελλήνων που συγκροτήθηκε κυρίως από εμπορικά πλοία της εποχής, έδωσε το πλεονέκτημα στους επαναστατημένους Έλληνες καθότι υπερείχαν σε δυνατότητες έναντι των Οθωμανών και των Αιγυπτίων. Και ας είχαν αυτοί πολύ περισσότερα και πολύ μεγαλύτερα καράβια.

 

Τα νησιά που διέθεταν τα περισσότερα καράβια και τους ατρόμητους ναυτικούς ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά και η Σάμος και το σύνολο των καραβιών τους ήταν 170. Η συμβολή τους στον αγώνα της απελευθέρωσης ήταν τεράστια, όμως μεγάλος ήταν και ο φόρος αίματος που πλήρωσαν στις ναυμαχίες και στις συγκρούσεις που ενεπλάκησαν. Πολλοί ήταν οι ατρόμητοι καπεταναίοι που αναδείχτηκαν στον ναυτικό αυτό αγώνα, όπως ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Κωνσταντής Κανάρης, ο Γεώργιος Σαχτούρης, ο Ιάκωβος Τομπάζης, η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα αλλά και αρκετοί άλλοι καπεταναίοι. Όμως οι ναυμαχίες και οι ναυτικοί αγώνες των Ελλήνων συνεχίστηκαν και πολύ αργότερα, μέχρι την πλήρη ανεξαρτησία που συνετελέστηκε με τους Βαλκανικούς πολέμους του ΄12-΄13. Και πάλι στο Αρχιπέλαγος συνέβησαν ναυμαχίες με πρωταγωνιστή τον ένδοξο ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη.

Ο υγρός τάφος, οι νηοπομπές και οι τορπιλισμοί

Ο Β΄ Παγκόσμιος υπήρξε για το Αρχιπέλαγος πραγματικά ένα απέραντο θέρετρο εχθροπραξιών, με πολυάριθμο αριθμό συμβάντων αλλά και εξ ίσου αφάνταστο αριθμό θυμάτων. Από εμπεριστατωμένες ιστορικές έρευνες έχει βρεθεί ότι σ΄όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, βυθίστηκαν στο Αρχιπέλαγος τουλάχιστον 950 καράβια, πολεμικά, επιβατικά αλλά και φορτηγά. Τις περισσότερες φορές για λόγους ασφάλειας τα πλοία κινούνταν σε νηοπομπές που πάντα προστατεύονταν από υποστηρικτικά πολεμικά και υποβρύχια. Η ναυτική αυτή τραγωδία είχε σαν πρώτο συμβάν τον τορπιλισμό του καταδρομικού Έλλη στο λιμάνι της Τήνου τον Αύγουστο του 1940 και πριν ακόμη εμπλακεί η Ελλάδα στο πόλεμο.

Ο αριθμός των θυμάτων των βυθισμένων πλοίων είναι δυστυχώς αδύνατον να προβλεφθεί, αλλά από εκτιμήσεις ιστορικών ερευνητών ανέρχεται σε πολλές δεκάδες χιλιάδες. Από τις δραματικότερες αυτές ναυτικές τραγωδίες, ήταν η βύθιση του κατασχεμένου από τους Γερμανούς φορτηγού πλοίου “Ταναϊς”, ανοικτά της Κρήτης, όπου το καράβι βυθίστηκε παρασύροντας στον υγρό τους τάφο 600 περίπου ψυχές. Ήταν όλοι οι Εβραίοι των Χανίων αλλά και της υπόλοιπης Κρήτης, στο σύνολό τους 350 άτομα και άλλα 250 παλικάρια της Κρήτης που βρισκόταν στις φυλακές για αντιστασιακούς λόγους. Κατά κάποιους, το πλοίο το βύθισαν οι ίδιοι οι Γερμανοί και κατά άλλους βυθίστηκε με τορπιλισμό από συμμαχικό υποβρύχιο, καθότι έφερε Γερμανική σημαία.

Για 3.500 περίπου τόσα χρόνια χρόνια, το Αρχιπέλαγος γνώρισε τόσο λαμπρές περιόδους υπηρετώντας πανανθρώπινες αξίες, όσο όμως επίσης έχει γνωρίσει και πολύ θλιβερά συμβάντα τα οποία κυρίως χαρακτήριζαν την ιστορική του διαδρομή. Ήταν και είναι στη μοίρα του Αρχιπελάγους να σχετίζεται με μεγάλες αγωνίες για χαμένες ανθρώπινες ψυχές. Είναι μεγάλος ο καημός του Αρχιπελάγους και αμέτρητοι οι λυγμοί του! Όσο αξιαγάπητο κι αν ήταν ι, τόσο επικίνδυνο γινόταν και μάλιστα σε ανύποπτους χρόνους. Ακόμη και σήμερα το Αρχιπέλαγος κινδυνεύει καθημερινά και βυθίζεται σε λυγμούς , όταν οι αδίστακτοι δουλέμποροι στέλνουν στα μανιασμένα κύματά του, τόσο τους δύσμοιρους εκδιωγμένους και εκπατρισμένους πρόσφυγες όσο και τις χιλιάδες αναγκαστικούς οικονομικούς μετανάστες.

Ακολουθεί η Β’ Ενότητα