Δυο διαταγές σκιαγραφούν το Έπος του 1940

Στον πόλεμο εναντίον της Ιταλίας και της Γερμανίας το 1940-41, το λεγόμενο Έπος του ’40, ο λαός διέθετε υψηλό φρόνημα και ο στρατός είχε φτάσει σε ένα επίπεδο ωριμότητας, το υψηλότερο σε σχέση με όλους τους προηγούμενους πολέμους. Ωστόσο, ο πόλεμος, ο κάθε πόλεμος, είναι σκληρός και για να ανταπεξέλθει ένας στρατός χρειάζεται πειθαρχία.

Οι ηγήτορες σε κάθε κλιμάκιο απαιτείται να λάβουν ενίοτε και σκληρές αποφάσεις για να διατηρήσουν τα τμήματα τη συνοχή τους και να εκτελέσουν την αποστολή τους. Στη συνέχεια δίνονται δύο παραδείγματα σκληρών αποφάσεων διοικητών, μέσα από τις διαταγές που εξέδωσαν, στα οποία αντικατοπτρίζονται οι ειδικές συνθήκες που δημιουργεί ο πόλεμος.

Η πρώτη διαταγή που εξέδωσε ο υποστράτηγος Μουτούσης, μόλις ανέλαβε τη διοίκηση της ΧΙΙΙ Μεραρχίας, αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα ενάσκησης διοικήσεως στην νεώτερη ελληνική στρατιωτική ιστορία. Η Μεραρχία κατά τη δεύτερη φάση του ελληνοϊταλικού πολέμου, μετά την αποκατάσταση του εθνικού εδάφους, ανέλαβε επιθετική αποστολή εντός του αλβανικού εδάφους, για την κατάληψη της Μόροβας, στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού για την κατάληψη της Κορυτσάς.

Η ΧΙΙΙ Μεραρχία διέταξε στις 18 Νοεμβρίου το 23ο Σύνταγμα να επιτεθεί και να καταλάβει το ύψωμα Χότσιστε. Το σύνταγμα επιτέθηκε με δύο τάγματα σε πρώτο κλιμάκιο χωρίς συντονισμό με αποτέλεσμα τα πρώτα τμήματα να ανατραπούν και, ελλείψει αποτελεσματικής ηγεσίας, να αρχίσει η διαρροή φυγάδων προς τα πίσω. Ο διοικητής του συντάγματος συνταγματάρχης Νικόλαος Ρόκκος, χωρίς καμία επαφή με τα μαχόμενα τμήματα, έλαβε αναφορά του πρώτου τάγματος που διεκτραγωδούσε την κατάσταση και ζητούσε ενισχύσεις.

Η πρώτη διαταγή

Ο συνταγματάρχης, χωρίς να ελέγξει την ακρίβεια φανταστικών πληροφοριών που ανέφεραν οι φυγάδες, διαβίβασε στη μεραρχία ότι η κατάσταση του συντάγματός του ήταν απελπιστική και από το σύνταγμα απέμεινε μόνο η ομάδα διοικήσεώς του. Ο μέραρχος υποστράτηγος Γεράσιμος Ραζής, χωρίς επίσης να ελέγξει την ακρίβεια της αναφοράς, διέταξε σύμπτυξη.

Ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου μετέβη ο ίδιος επί τόπου και αφού κατατοπίσθηκε για την επικίνδυνη κατάσταση, αντικατέστησε τα μεσάνυχτα τον διοικητή της μεραρχίας με τον υποστράτηγο Σωτήριο Μουτούση. Ο Μουτούσης ανέλαβε τη διοίκηση και εξέδωσε αμέσως την παρακάτω διαταγή, υπόδειγμα λακωνικότητας και αποφασιστικότητας:

ΧΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ
Κρυσταλλοπηγή, 19 Νοεμβρίου 1940
Ώρα 03.00

«Παρουσιασθείς σήμερον ανέλαβον την διοίκησιν της ΧΙΙΙ Μεραρχίας κατόπιν διαταγής του Γ’ Σ. Σ. Άμα τη λήψει της παρούσης τα προς τα οπίσω τυχόν κινούμενα τμήματα να αγκιστρωθούν επί του εδάφους με μέτωπον προς Μόροβαν, τα δε τυχόν εν επαφή μετά του εχθρού άμα τη έω να επιτεθούν και εν αδυναμία να αμυνθούν επί τόπου. Την επίθεσιν θα υποστηρίξω δια του βαρέος πυροβολικού και θα την παρακολουθήσω έφιππος εκ του σύνεγγυς».

Ο Μέραρχος
Σωτήριος Μουτούσης
Υποστράτηγος

Έκτακτο στρατοδικείο

Ο νέος μέραρχος αντικατέστησε αμέσως τον διοικητή του 23ου Συντάγματος με τον υποδιοικητή του αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Κυβέλο και διέταξε την προφυλάκιση του πρώτου. Συγχρόνως, έλαβε όλα τα απαιτούμενα διοικητικά και ποινικά μέτρα για την αποκατάσταση της πειθαρχίας. Το έκτακτο στρατοδικείο της μεραρχίας που συγκροτήθηκε αμέσως, καταδίκασε σε θάνατο τους δύο πρώτους φυγάδες, οι οποίοι εκτελέσθηκαν αυθημερόν.

Ο διοικητής του συντάγματος παραπέμφθηκε επίσης στο έκτακτο στρατοδικείο, το οποίο τον καταδίκασε, αλλά αυτοκτόνησε στο κελί του το πρωί των Χριστουγέννων του 1940. Συνήγορος του συνταγματάρχη στη δίκη είχε ορισθεί ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος στη συνέχεια βρέθηκε στην πρώτη γραμμή ως λοιπός οπλίτης πεζικού.

Τον Ιανουάριο του 1941 το Β’ Σώμα Στρατού συνέχισε τις επιθετικές επιχειρήσεις προς Κλεισούρα, Τρεμπεσίνα, Μπούμπεσι. Το Μικτό Απόσπασμα του συνταγματάρχου Θεμιστοκλή Κετσέα, υπό την Ι Μεραρχία, κατέλαβε στις 24 Ιανουαρίου τη γραμμή των υψωμάτων 717 (Μπρέγκου Ραπίτ), 731, Σπι Καμαράτε. Το ύψωμα 717, στο οποίο ενεργούσε το ΙΙ/5 Τάγμα, άλλαξε πολλές φορές χέρια μέχρι να σταθεροποιηθεί πάνω του το ελληνικό τάγμα.

Η δεύτερη διαταγή

Για τον αγώνα επί του 717 ο συνταγματάρχης Κετσέας διαβίβασε την παρακάτω διαταγή:

Σ.Δ. 24.1.41 Ώρα 18.00
Προς: ΙΙ/5 Τάγμα

«Επί υπ’ αριθ. 162 αναφοράς σας γνωρίζω ενέργεια Τάγματός σας δι’ ής ανακαταλάβατε Ύψωμα 717 είναι αξία πολλού επαίνου. Καλώς επράξατε και ετραυματίσατε Αξιωματικόν εγκαταλείψαντα θέσιν του, έδει να τον φονεύσητε. Να του υποβάλητε μήνυσιν επί εγκαταλείψεως θέσεως και δειλία και να τον ωθήσητε εις πρώτην γραμμήν. Δεν εγκρίνω την εισαγωγήν του εις το Νοσοκομείον.

Έχετε πολλάς απωλείας και εζήτησα αντικατασταθή το Τάγμα, αλλά δεν ενεκρίθη. Δεν πρόκειται να προχωρήσετε αύριον. Θα παραμείνετε θέσεις σας και θα ανασυνταχθήτε. Αμφότερα τα πλευρά σας είναι ασφαλισμένα ήδη. Σας αποστέλλομεν δια του επιφέροντος 20 Τραυματιοφορείς, Υγειονομικόν Υλικόν, Λίπος οπλισμού, Ορυκτέλαιον.

Περισυλλέξατε τυχόν διασκορπισθέντας άνδρας του Τάγματός σας προς ανασυγκρότησιν.
Λόχος 7ου Συντάγματος ΙΙ Τάγματος εάν δεν σας χρειάζεται να τον διατάξητε να επανέλθη εις το Τάγμα του, άλλως να τον κρατήσητε. Αποστείλατε Σούκαν παραλαβή άρτου, τροφίμων και ιματισμού».

Ο Διοικητής του Μικτού Αποσπάσματος
Θεμιστοκλής Κετσέας
Συνταγματάρχης

Περιττεύει οποιοσδήποτε σχολιασμός της διαταγής. Υπόψη ότι το ΙΙ/5 Τάγμα, με διοικητή τον ταγματάρχη Δημήτριο Κασλά, έλαβε μέρος στις πιο σημαντικές μάχες από την έναρξη μέχρι το πέρας του πολέμου. Πρόκειται δε για το τάγμα, που δέχθηκε το μεγαλύτερο βάρος της ιταλικής Εαρινής Επίθεσης τον Μάρτιο του 1941 και διατήρησε τις θέσεις του στις επικές μάχες για τα υψώματα 717 και 731.