Καποδίστριας και Κοραής έβλεπαν διαφορετικά τον Ελληνισμό

Ο Καποδίστριας αποδεικνύεται αφοσιωμένος ερευνητής της Ελληνικής Ιστορίας, υπερασπιζόμενος σθεναρά, αλλά και ουσιαστικά, την συνέχεια του Ελληνικού πολιτισμού, την αδιάκοπη ιστορική συνέχεια του, του Ελληνισμού ως έθνους. Στην τεκμηρίωση αυτής της συνέχειας, συνεργάζεται σταθερά με τον Ανδρέα Μουστοξύδη. Δυο σημαντικές επιστολές του, η μια γραμμένη στα 1823 προς τον Ιγνάτιο (δια χειρός Μουστοξύδη από την Ελβετία) και η άλλη τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας ως Κυβερνήτη προς τον αδελφό του, με τελικό αποδέκτη το Κάνινγκ, αποτελούν επαρκή τεκμήρια των ως άνω θέσεων.

Επιστολή προς τον Ιγνάτιο. Στην εν λόγω επιστολή (γραμμένη στα Γαλλικά, Γενεύη, 12/24 Απριλίου 1823), δημοσιευμένη σε μετάφραση, στα ελληνικά, στην εφημερίδα Αιών (30/9/1840) μας αποκαλύπτεται ένας ακόμα άγνωστος Καποδίστριας: Ο Καποδίστριας, ως βαθύς μελετητής και γνώστης της Ελληνικής Ιστορίας. Ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, παραθέτει αποσπάσματα από την επιστολή…

…«Η ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μάλιστα δε, η των τελευταίων αυτής χρόνων, καλύπτεται υπό το σκότος· η ιστορία δε του Οθωμανικού κράτους είναι ουχ ήττον σκοτεινή. Καταβάλλων όμως προθυμίαν και υπομονήν, δύναταί τις να συνάξη ικανά γεγονότα, ώστε να δώση σαφείς και ακριβείς ειδήσεις περί της ενεστώσης καταστάσεως και της φύσεως τόσον του Οθωμανικού κράτους, όσον και του Ελληνικού έθνους. Θέλει δυνηθή τις ελπίζω να πεισθή ευκόλως: α΄. Ότι οι Έλληνες ουδέποτε έπαυσαν ν’ αποτελώσι κυρίως έθνος. β΄.

Ότι ως εκ τούτου ηδυνήθησαν να μεθέξωσι των ευεργετημάτων του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. γ΄ . Ότι ένεκα τούτων των ευεργετημάτων υπερέβησαν τα όρια της ανηλικιότητός των, και ότι, αφού το Ελληνικόν έθνος εξήλθε της ανηλικιότητός του, ευκολώτερον εις τίνα να το εξολοθρεύση παρά να το υποτάξη πάλιν υπό την δουλείαν των Μουσουλμάνων. Ως προς το Οθωμανικόν κράτος ουδέν ευκολώτερον, όσον το ν’ αποδείξωμεν: α΄. Ότι δεν είναι πλέον ό,τι ήτο. β΄ . Ότι είναι εις αυτό αδύνατον να επανέλθη εις την πηγήν της δυνάμεώς του και να διατηρηθή επωφελώς εν μέσω των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων»………

Επισημαίνει ότι κεντρική θέση στο κείμενο του Καποδίστρια κατέχει η ιδέα πως «οι Έλληνες ουδέποτε έπαυσαν ν’ αποτελώσι κυρίως έθνος». Με εξαιρετική σαφήνεια για τα δεδομένα της εποχής, ο Καποδίστριας καθορίζει το έθνος (nation) με βάση τρία στοιχεία: Την κοινή καταγωγή («[οι Έλληνες] διέσωσαν καθαράν την κοινήν καταγωγήν των»), τη γλώσσα («εσυλλογίσθησαν και ωμίλησαν εις την γλώσσαν των πατέρων αυτών») και τη θρησκεία («υπήκουσαν εις μίαν μόνην και αμετάβλητον εξουσίαν, εις την εξουσίαν της Εκκλησίας των»). Αυτοί είναι για τον Καποδίστρια οι τρεις απαραίτητοι όροι «οίτινες εκ μιας συνενώσεως ανθρώπων αποτελούσιν ό,τι καλείται έν έθνος».

Σκοπός της ιστορίας που οραματίζεται είναι να δείξει, ακριβώς, πώς οι Έλληνες δεν έχασαν ποτέ αυτά τα τρία συνεκτικά χαρακτηριστικά. Και κυρίως –κι αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον– δεν τα έχασαν ούτε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου. Η έννοια της «διατήρησης του έθνους» στα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης…

Η συνέχεια του Ελληνισμού

Την δεύτερη αποκαλυπτική επιστολή του Καποδίστρια για τις θέσεις του στο θέμα της συνέχειας παραθέτει ο Ι. Χιώτης στην Ιστορία του Ιονίου κράτους. «…Το Ελληνικόν έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων, οίτινες από αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν ομολογούντες την ορθόδοξον πίστιν και την γλώσσαν των πατέρων αυτών λαλούντες, και διέμειναν υπό την πνευματικήν ή κοσμικήν δικαιοδοσίαν της εκκλησίας των, όπου ποτέ της Τουρκίας και αν κατοικώσι. Ποία όρια η Ελλάς επέβαλεν εις την γεωγραφικήν έκτασίν της; Τα όρια της Ελλάδος από τεσσάρων μεν αιώνων διεγράφησαν υπό δικαιωμάτων, τα οποία ούτε ο χρόνος, ούτε αι πολύμορφοι συμφοραί, ούτε η δορυκτησία, ουδέποτε ίσχυσαν να παραγράψωσι διεγράφησαν δε από του 1821 δια του αίματος του χυθέντος εις τας σφαγάς των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρρών, του Μεσολογγίου, και εις τας πολυαρίθμους ναυμαχίας τε και πεζομαχίας εν αις εδοξάσθη το γενναίον τούτο έθνος.

»Ορμώμενοι εκ τούτων των γεγονότων, άτινα υπερίστανται της ιστορίας της Ελλάδος, και τον ήδη επταετή αυτής αγώνα επιχαρακτηρίζουσιν, ευκόλως καταπειθόμεθα ότι ούτε περιφιλοδοξία, ούτε κερδομανία, αλλά χρέος ιερόν και απαραβίαστον θέλει ενάξει δια παντός την Ελλάδα να συστείλη όσον το ολιγώτερον τα όρια της χώρας αυτής. Και αν δε του χρέους τούτου το αίσθημα σιγήση ενώπιον επικρατεστέρων αποθεωρήσεων, οι Έλληνες δικαίω τω λόγω δύνανται να ερωτήσωσιν εαυτούς, άραγε χάριν της ειρήνης αι μεσίτριαι Αυλαί τους αναγκάζουσι να εγκαταλείψωσιν έτι πολλούς των ομογενών των υπό τον Μεωμεθανικόν ζυγόν!

»Και αι παρεμβαίνουσαι δε βασιλείαι, όσον αποθεωρήσωσι την φύσιν του πολέμου, τον οποίον θέλουσι να καταπαύσωσι, τόσον θέλουσι κατανοήση ότι η γεωγραφική βάσις της ειρηνοποιήσεως της Ανατολής δια να ήναι στερεά και εμμενής, ούτε τη ώρα ταύτη να προσδιορισθή δύναται, ούτε και δια μόνης της ισχύος των διαπραγματεύσεων». Αυτήν την θέση της συνέχειας του Ελληνισμού έχει κατηγορηματικά αρνηθεί ο Κοραής…