Μικρασιατική Εκστρατεία: Η επιτήδεια ουδετερότητα των ΗΠΑ

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε ως ένας ενδοευρωπαϊκός πόλεμος. Η αρχική στάση των ΗΠΑ καθορίζονταν από Δόγμα Μονρόε (1823), δηλαδή την παραδοσιακή θέση του απομονωτισμού από τα διεθνή και πιο συγκεκριμένα τα ευρωπαϊκά δρώμενα. Τη στάση αυτή εξέφρασε ο φιλειρηνιστής πρόεδρος Woodrow Wilson (Γουίλσον) ο οποίος είχε μόλις επανεκλεγεί με το σύνθημα «οι HΠA να μείνουν μακριά από τον πόλεμο».

Όμως ο εντεινόμενος υποβρυχιακός πόλεμος στον Ατλαντικό, που είχε θύματα και Αμερικανούς πολίτες, καθώς και οι επιπτώσεις αυτού του πολέμου στη βιομηχανία την αμερικανική ναυτιλία – που είχε μεγάλο πρόβλημα από την αδιάκριτη δράση των γερμανικών υποβρυχίων – δεν επέτρεψαν στον πρόεδρο Γουίλσον να συνεχίσει την πολιτική απομονωτισμού. Στις 2 Απριλίου 1917 κηρύσσει τον πόλεμο στη Γερμανία και λίγο αργότερα (7 Δεκεμβρίου 1917) στην Αυστροουγγαρία.

Στις 6 Απριλίου του 1917 η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε την απόφαση να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Δεν κήρυξε όμως τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή της Βουλγαρίας. Αυτή η επιλογή συνέβαλε στην υιοθέτηση μετά το τέλος του πολέμου, πολιτικών που υποστήριζαν την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως θα εκφραστεί με το 7ο σημείο των “14 Σημείων για την Ειρήνη” (Fourteen Points): «Ανεξαρτησία πρέπει να διασφαλιστεί στο τουρκικό μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως επίσης η ελευθερία για ανεμπόδιστη αυτονομία πρέπει να διασφαλιστεί και στις άλλες εθνότητες που ζουν υπό τουρκική κυριαρχία» (1).

Η αμερικανική είσοδος στον πόλεμο εξισορρόπησε την έξοδο της Ρωσίας από τον πόλεμο, λόγω της επικράτησης των Μπολσεβίκων και ενίσχυσε τη δυναμικής των χωρών της Αντάντ. Όμως από τις αρχές του 1918, ο Ουίλσον διαφοροποίησε τα κίνητρα της συμμετοχής των ΗΠΑ στον πόλεμο. Αφενός δήλωσε τη διαφωνία του με τις μυστικές συμφωνίες που είχαν υπογραφεί μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και αφετέρου αντιτάχθηκε επί της ουσίας σε πρόνοιες τύπου Συνθήκης των Σεβρών, που διαμέλιζαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε ζώνες επιρροής των νικητριών χωρών, απέδιδαν στην Ελλάδα τις περιοχές της Σμύρνης και της Ανατολικής Θράκης, δημιουργούσαν αρμενικό κράτος και αυτόνομο κουρδικό στο Νότο.

Ακριβώς για αυτό ο Ε. Η. Βierstadt θα γράψει δύο χρόνια μετά το τέλος της δραματικής περιόδου: «Είναι αμφίβολο εάν σε ολόκληρη την ιστορία μπορεί να βρεθεί παρόμοιο παράδειγμα εκπληκτικής αποτυχίας. Ούτε μια από τις δεσμεύσεις των συμμάχων εκπληρώθηκε, ούτε μια από τις υποσχέσεις δεν έμεινε που να μην καταπατηθεί» (2).

Εγκατάλειψη των Αρμενίων

Ο ρόλος των ΗΠΑ στις αποφάσεις για το μέλλον της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε καθοριστικός. Κατ’ αρχάς υπονόμευσαν την αρμενική υπόθεση, καλλιεργώντας στους Αρμένιους τις προσδοκίες ότι η ΗΠΑ θα μπορούσαν να εγγυηθούν την ύπαρξη του αρμενικού κράτους. Η στάση αυτή οδήγησε τους ηγέτες των Αρμενίων να απορρίψουν τις γαλλικές προτάσεις να αναλάβουν αυτοί την εντολή επί της δημιουργούμενης Αρμενίας, ελπίζοντας στην αμερικανική στάση.

Έτσι η κωλυσιεργία των ΗΠΑ προκάλεσε την παράταση των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στη Συνθήκη των Σεβρών. Και όταν οι Αμερικανοί αποφάσισαν να απορρίψουν την εντολή, δεν υπήρχε κανένα άλλο κράτος να ενεργήσει αντ’ αυτών στο αρμενικό ζήτημα. Πιθανόν στην αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής να συνέβαλε η ασθενής υγεία του προέδρου Ουίλσον, ο οποίος τον Οκτώβριο του 1919 υπέστη ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο, που τον αδρανοποίησε εν πολλοίς. Δόθηκε η ευκαιρία στις συντηρητικές δυνάμεις του απομονωτισμού να επιβάλουν την πολιτική τους.

Αυτή όμως η εξέλιξη που επέφερε την εγκατάλειψη των Αρμενίων αξιοποιήθηκε από τους κεμαλικούς και τους Μπολσεβίκους, οι οποίοι πίεσαν τον αρμενικό στρατό και τον Δεκέμβριο του 1920 κατάφεραν να διαλύσουν το κράτος της Αρμενίας και να αποκτήσουν φυσική επαφή μεταξύ τους. Το γεγονός αυτό επιβάρυνε αρνητικά τις διαθέσεις των συμμάχων, οι οποίοι πλέον προσμετρούσαν στους υπολογισμούς τους για την υποστήριξη των συμφερόντων τους, την εμφάνιση ενός νέου ισχυρού πολιτικού και στρατιωτικού παράγοντα στην περιοχή αυτού της Ανατολίας και του Νότιου Καυκάσου.

Η αμερικανική αμφιταλάντευση 

Επίσης η άρνηση του Ουίλσον να ικανοποιηθούν οι ιταλικές διεκδικήσεις στο Φιούμε και στις Δαλματικές ακτές έστρεψε τις ιταλικές προσπάθειες στη Μικρά Ασία και στην υπονόμευση των ελληνικών θέσεων. Παράλληλα, ακόμα και όταν φάνηκε η πιθανότητα βελτίωσης των ελληνο-ιταλικών σχέσεων με το Σύμφωνο Βενιζέλου-Τιτόνι, ο Ουίλσον αντέδρασε και εναντιώθηκε μόνο αυτός από τους υπόλοιπους συμμάχους, οι οποίοι την επικρότησαν (3).

Την αργοπορία πάντως για την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών που προκάλεσε η αμερικανική αμφιταλάντευση εντόπισε σε δημόσια ομιλία του ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ στη Βουλή των Κοινοτήτων στις 23 Ιουνίου 1920. Ο Ε. H. Bierstadt γράφει: «…η αδράνεια της κυβέρνησής μας … καθυστέρησε τη σύναψη ειρήνης με τους Τούρκους, ώσπου οι Δυνάμεις άρχισαν να υποσκάπτουν η μία την άλλη στην Εγγύς Ανατολή και ώσπου οι Τούρκοι βρέθηκαν σε μία θέση που τους επέτρεπε να χλευάζουν ατιμώρητοι τις αποφάσεις των Δυνάμεων» (4).

Ο ρόλος του ναυάρχου Μπρίστολ

Εφεξής η θέση των ΗΠΑ στην περιοχή καθορίστηκε από τα στενά οικονομικά τους συμφέροντα που θεώρησαν ότι θα τα εξυπηρετούσε καλύτερα μια ενιαία Τουρκία. Ο Αμερικανός ναύαρχος Μπρίστολ, ύπατος αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη με το βαθμό του πρέσβη, αντιπροσώπευε πλήρως τις ΗΠΑ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κρατώντας μια ανοιχτά φιλοτουρκική θέση, ενδιαφερόμενος μόνο για την υποστήριξη των αμερικανικών εταιρειών.

Γενικά η αμερικανική διοίκηση ακολούθησε με συνέπεια την στάση της φιλοτουρκικής ουδετερότητας. Χαρακτηριστική υπήρξε η αντίδρασή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όταν ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον του ζήτησε την αμερικανική μεσολάβηση προς τον Κεμάλ ώστε να προβεί σε μια πράξη αμνηστίας, με την ελπίδα ότι θα αποφευγόταν έτσι η καταστροφή στη Σμύρνη. Ένα απερίφραστο “όχι” στη διαμεσολάβηση ήταν η απάντηση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, δια μέσου του Μπρίστολ. Η μόνη πράξη που ήταν διατεθειμένο το υπουργείο να κάνει, ήταν να στείλει στη Σμύρνη αντιτορπιλικά για να βοηθήσουν στη σωτηρία των Αμερικανών και των περιουσιών τους.

Η εντολή του Μπρίστολ προς τους Αμερικανούς αξιωματικούς που βρισκόταν στη Σμύρνη ήταν να μην φανεί σε καμιά περίπτωση ότι συνεργάζονταν με τους εχθρούς της Τουρκίας. Γενικά η στάση του Αμερικανού ύπατου αρμοστή χαρακτηρίστηκε και από τους ίδιους τους Αμερικανούς που ήταν αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής και της σφαγής της Σμύρνης, ως εξαιρετικά φιλότουρκη (5).

Ο Μπρίστολ είχε ήδη δείξει τις διαθέσεις του από τον Μάιο του 1919, όταν είχε οριστεί από το ανώτατο συμβούλιο των συμμαχικών Δυνάμεων να διερευνήσει τα γεγονότα που συνέβησαν με την αποβίβαση του ελληνικού στρατού. Συνέταξη την “Έκθεση Μπρίστολ”, η οποία χαρακτηριζόταν από έντονη μεροληψία κατά των Ελλήνων, με αποτέλεσμα να μην δοθεί από το ανώτατο συμβούλιο σε δημοσίευση (6).

---

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το υπό έκδοση βιβλίο: “Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης. Η περίοδος που διαμόρφωσε το σύγχρονο κόσμο μας”, εκδ. Πατάκη

Σημειώσεις:

1) Χαράλαμπος Νικολάου, ό.π., σελ. 255-256. Δες επίσης Γεώργιος Σκλαβούνος, ό.π., σελ 179-180.

2) Ε. Η. Βierstadt, ό.π., σελ. 185.

3) Γιώργος Λιμαντζάκης, ό.π.

4) Εdward Hale Bierstadt, ό.π., σελ. 181-182.

5) M. Housepian-Dobkin, ό.π., σελ. 159, 266.

6) Douglas Dakin, ό.π., σελ, 337.