Μικρασιατική Εκστρατεία: Η Γαλλία μαχαιρώνει πισώπλατα την Ελλάδα

Η φιλία και συνεργασία της Ελλάδας με την Γαλλία, διαμορφώθηκε στο πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με δύο σημαντικές πράξεις. Πρώτα με το άνοιγμα του Μακεδονικού Μετώπου το Σεπτέμβριο του 1915, εν όψει της βουλγαρικής επίθεσης κατά της Σερβίας. Με την άδεια της κυβερνήσεως Βενιζέλου, ως απόρροια των υποχρεώσεων που απέρρεαν από την ελληνοσερβική συνθήκη, αγγλογαλλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στην ελληνική επικράτεια (1).

Κατόπιν με την αποδοχή της γαλλικής πρότασης της κυβέρνησης Κλεμανσό για κοινή επέμβαση κατά των μπολσεβίκων στη Νότια Ουκρανία και Κριμαία, στο τέλος του 1918. Έτσι το Ελληνικό Α΄ Σώμα Στρατού (δύο μεραρχίες: ΙΙη και ΧΙΙΙη), μαζί με γαλλικά στρατεύματα (δύο μεραρχίες) και μια πολωνική μεραρχία μετέβησαν στην περιοχή για τη συνδρομή προς τα ρωσικά στρατεύματα που πολεμούσαν εναντίον των μπολσεβίκων (2). Η Ελλάδα συμμετείχε στην αντιμπολσεβικική εκστρατεία με κύριο κίνητρο να εκμαιεύσει τη γαλλική υποστήριξη στα αιτήματά της στα Συνέδρια Ειρήνης, που αποφάσιζαν για τη δομή και τη μορφή που θα έπαιρνε ο μεταοθωμανικός κόσμος.

Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί με τη συναίνεση της τσαρικής Ρωσίας, είχαν ήδη συμφωνήσει με τη μυστική συμφωνία Sykes-Picot τον Μάιος του 1916 τις μεταπολεμικές σφαίρες επιρροής στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (σημερινή Τουρκία, Μέση Ανατολή και Ιράκ). Το προηγούμενο έτος, τα γαλλικά και τα ρωσικά κέρδη είχαν ξεκαθαρίσει με τη Συνθήκη Παλαιολόγου-Σαζάνοφ (3). Με βάση τις συμφωνίες αυτές, η Γαλλία θα κατείχε το θαλάσσιο μέτωπο της Συρίας και το βιλαέτι των Αδάνων στην Κιλικία της νοτιοανατολικής Μικράς Ασίας.

Μετά το τέλος του πολέμου οι Γάλλοι επέτρεψαν τους διασωθέντες από τη Γενοκτονία του 1915 Αρμένιους, να εγκατασταθούν στις περιοχές αυτές. Η κατοχή αυτών των εδαφών προκάλεσε τις πρώτες συγκρούσεις των Γάλλων με το αναδυόμενο κεμαλικό κίνημα. Όσο παρέμενε στην κυβέρνηση ο Κλεμανσό, η διάθεση της Γαλλίας να υπερασπίσει τις κτήσεις της στην Κιλικία ήταν ισχυρή. Εξάλλου ο έλεγχος της περιοχής ήταν απαραίτητος για την ασφάλεια της ίδιας της Συρίας, η οποία αποτελούσε το κέντρο της γαλλικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή.

Η γαλλική μεταστροφή

Η κυβερνητική αλλαγή που επήλθε στη Γαλλία με τον Αριστίντ Μπριάν, ως πρωθυπουργό της Γαλλίας την περίοδο 16 Ιανουαρίου 1921 έως 12 Ιανουαρίου 1922 και τον Ρεϊμόν Πουανκαρέ (ως επόμενου πρωθυπουργού της Γαλλίας από 17 Ιανουαρίου 1922 έως το 1924), ενώ πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας ήταν ο Αλεξάντρ Μιλεράν από τις 20 Ιανουαρίου 1920, ανέτρεψε άρδην την έως τότε γαλλική πολιτική.

Στη γαλλική μεταστροφή κύριο ρόλο διαδραμάτισαν τα μεγάλα οικονομικά συγκροτήματα που δρούσαν στην Τουρκία: H Αυτοκρατορική Οθωμανική Εταιρεία, η Εταιρεία του Μονοπωλίου Καπνών, η Κρεντίτ Λιονέ, η Εταιρεία των Οδών και η Εταιρεία των Λιμένων. Τα γαλλικά οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν: Το 60,31% του κεφαλαίου ολόκληρου του εξωτερικού οθωμανικού (τα αντίστοιχα ποσοστά της Βρετανίας και Γερμανίας ήταν 14,19% και 21,31% αντίστοιχα). Επενδύσεις σε ιδιωτικές επιχειρήσεις του ποσού των 1.100.000.000 φράγκων.

H συμμετοχή της στις βιομηχανικές δραστηριότητες της ανέρχονταν στο 53,5% του συνόλου (αντιστοίχως της Βρετανίας σε 13,68 και 32,77% της Γερμανίας). Η Γαλλία ήλεγχε και εκμεταλλευόταν 2.077 χιλιόμετρα του σιδηροδρομικού δικτύου, έναντι των 2.565 χιλιόμετρα της Γερμανίας και των 610 της Βρετανίας. Επίσης υπήρχαν επενδεδυμένα γαλλικά κεφάλαια σε ορυχεία (42.210.000 φράγκα) και σε ορυχεία της Τουρκίας και σε λιμάνια και προκυμαίες – περίπου 80 εκατομμύρια – (4).

Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα με την άνοδο στην εξουσία των φιλογερμανών και την παλινόρθωση του Κωνσταντίνου έδωσε την ευκαιρία στους Γάλλους να εγκαταλείψουν ανοιχτά την Ελλάδα. Η οργή των Γάλλων ήταν ειλικρινής και οφειλόταν στη γερμανόφιλη πολιτική του Κωνσταντίνου στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που κορυφώθηκαν με τα Νοεμβριανά του 1916, όταν θρήνησαν αρκετούς νεκρούς στρατιώτες στις συγκρούσεις στην Αθήνα. Γι αυτό και οι Γάλλοι συνέβαλαν στη συνέχεια στην έξωση του Κωνσταντίνου από το θρόνο, το 1917 (5).

Κιλικία και Αϊντάμπ

Η απαρχή της γαλλο-κεμαλικής προσέγγισης θα συμβεί μετά τα γεγονότα στην Κιλικία στις αρχές του 1921 (20 Ιανουαρίου-10 Φεβρουαρίου 1921). Με την επίθεση στην πόλη Μαράς, όπου κατοικούσαν και 24.000 Αρμένιοι, οι τουρκικές εθνικιστικές ομάδες κήρυξαν την έναρξη του κεμαλικού κινήματος στην Κιλικία. Μετά από ένα 20ήμερο σκληρών συγκρούσεων οι Γάλλοι αποχώρησαν από την πόλη, όπως και οι αρμενικές ένοπλες ομάδες, συνοδευόμενες από πλήθος άμαχων Αρμενίων.

Υπολογίζεται ότι επέζησε το μισό του αρμενικού πληθυσμού, ενώ και οι επιτιθέμενοι (Τούρκοι, Κούρδοι και Κιρκάσιοι) είχαν περί τους 4.000 νεκρούς. Τον Μάρτιο του 1921 ήρθαν σε μια πρώτη συμφωνία με τους κεμαλιστές αντιπροσώπους στο περιθώριο της Διάσκεψης του Λονδίνου. Συμφώνησαν ότι θα σταματούσαν οι μεταξύ τους συγκρούσεις και ότι θα αφόπλιζαν τις αντάρτικες ομάδες που δρούσαν στις περιοχές που ήλεγχαν, εννοώντας βεβαίως τις αντικεμαλικές τουρκικές ομάδες (6).

Δύο μήνες αργότερα (Απρίλιος 1921) δύο γαλλικά τάγματα ηττήθηκαν στην Αϊντάμπ. Ο απόηχος των γεγονότων αυτών στη Γαλλία ενίσχυσε τις φωνές που ζητούσαν την αποχώρηση από τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρότι τον Αύγουστο του 1921, με αφορμή την ελληνική εκστρατεία του Σαγγάριου με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας, ο στρατηγός Γκουρώ εισηγήθηκε και προέτρεπε επανειλημμένα την κυβέρνησή του για να συμμετάσχει στον αντικεμαλικό αγώνα και να ισχυροποιήσει τις θέσεις της στην Κιλικία.

Η γαλλική κυβέρνηση ακολούθησε την αντίθετη πολιτική, παραβιάζοντας ένα διεθνή κανόνα που συνοψιζόταν ότι κάθε νέα κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να σεβαστεί τις δεσμεύσεις της προηγούμενης. Ο Εdward Hale Bierstadt εντοπίζει το πρόβλημα της γαλλικής στάσης και θέτει το ερώτημα: «…μέχρι ποιο βαθμό μια κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για τις υποσχέσεις των προκατόχων της; Σε όλα τα πολιτισμένα κράτη σήμερα, η συνεχής υπευθυνότητα του κάθε κράτους είναι δεδομένη, γιατί αλλιώς η παγκόσμια πίστη θα κατέρρεε αυθημερόν» (7).

Η οργή των Βρετανών

Τον Αύγουστο του 1921, με αφορμή την ανακοπή των επιχειρήσεων του ελληνικού στρατού, στάλθηκε γαλλική αντιπροσωπεία στον Κεμάλ με την εντολή να διαπραγματευτεί νέους όρους ειρήνευσης, κάτι που αποτελούσε σαφή αμφισβήτηση της Συνθήκης των Σεβρών. Η στάση των Γάλλων περιγράφηκε την ίδια περίοδο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως απολύτως αρνητική για την Ελλάδα, ακόμα και στην περίπτωση που οι Έλληνες είχαν καταλάβει την Άγκυρα: «Η δε γαλλική καθ’ ημών αντίδρασις είναι ακοίμητος» (8).

Στις 20 Οκτωβρίου 1921, υπογράφτηκε στην Άγκυρα η καλούμενη Συνθήκη Franklin Bouillon (Φραγκλέν Μπουγιόν). Με βάση τη Συνθήκη, οι Γάλλοι ανέλαβαν την υποχρέωση να εκκενώσουν την Κιλικία και το λιμάνι της Μερσίνας και να επιτρέψουν την εγκατάσταση τουρκικών αρχών στην περιοχή. Οι κεμαλικοί από την πλευρά τους αναγνώρισαν τη γαλλική κατοχή στη Συρία, περιλαμβανομένης και της Αλεξανδρέττας και εγγυήθηκαν τα συμφέροντα των γαλλικών εταιρειών στο έδαφος που ήλεγχαν.

Κατά την αποχώρησή της από την Κιλικία, η Γαλλία πούλησε σε εξευτελιστικές τιμές στους κεμαλικούς πολεμικό υλικό που περιλάμβανε αεροπλάνα, πυροβόλα, όπλα, πυρομαχικά κλπ, τα οποία μεταφέρθηκαν στο μέτωπο του ελληνο-κεμαλικού πολέμου (9). Όπως αναφέρει ο Psomiades: Σε παράρτημα στη Συνθήκη υπήρχε μία σημείωση εάν όλα τα θέματα που είχαν σχέση με την κυριαρχία και ανεξαρτησία της Τουρκίας είχαν λυθεί, η Γαλλία θα έπαιρνε παραχωρήσεις για εξόρυξη ορυκτών και οι Γάλλοι κεφαλαιούχοι θα είχαν μια ευκαιρία να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους στις τουρκικές τράπεζες, λιμάνια, στις θαλάσσιες και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες (10).

Η συμφωνία αυτή υπεγράφη ερήμην των υπόλοιπων συμμάχων της Αντάντ και προκάλεσε την οργή των Βρετανών, οι οποίοι θεώρησαν ότι η συμφωνία έγινε πίσω από την πλάτη τους. Η σημασία της συμφωνίας μεταξύ της εθνικιστικής κυβέρνησης και μιας ευρωπαϊκής δύναμης έθεσε μια γραμμή ξεκάθαρης ρήξης της Γαλλίας με την Βρετανία (11). Έκτοτε η γαλλική βοήθεια άρχισε να ρέει άφθονη προς τον κεμαλικό στρατό.

Ο M. Housepian-Dobkin γράφει για τα μετά της υπογραφής της γαλλο-κεμαλικής συμφωνίας: «Καιρό πριν, οι εθνικιστές προμηθεύονταν γαλλικά όπλα. Τώρα όμως βαριές οβίδες πυροβολικού και βόμβες από τα γαλλικά αεροπλάνα άρχισαν να πέφτουν στις ελληνικές θέσεις σε μια στιγμή που η Ελλάδα βρισκόταν στα πρόθυρα της χρεωκοπίας και από το στρατό έλειπαν τα πάντα» (12).

Αδιαφορία για τους πρόσφυγες

Αποκορύφωμα της γαλλικής στάσης υπήρξε η αντιμετώπιση των ηττημένων ελληνικών στρατιωτικών σωμάτων, μετά τη συντριβή του Αυγούστου του 1922.Το τρίτο σώμα στρατού που δρούσε στα βόρεια έφτασε στα Μουδανιά, όπου περίμεναν τους στρατιώτες πλοία για να τους μεταφέρουν στις απέναντι ακτές της Ανατολικής Θράκης. Εκτός από δύο συντάγματα που κατόρθωσαν να διαφύγουν προς την Πάνορμο, οι υπόλοιποι παραδόθηκαν στους Γάλλους, οι οποίοι με τη σειρά τους τους παρέδωσαν στους Κεμαλικούς.

Αντίστοιχη στάση αδιαφορίας προς τον άμαχο πληθυσμό κράτησαν και κατά τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης. Από τα γαλλικά πλοία που ναυλοχούσαν στο λιμάνι, αποβίβασαν πεζοναύτες μόνο για τη φρούρηση του προξενείου τους και την προστασία της τράπεζας Κρεντί Λυονναί. Επιπλέον οι ανώτατοι Γάλλοι αξιωματικοί, ναύαρχοι Ντιμενίλ και Λεβαβεσέρ ήταν συχνοί επισκέπτες στο τουρκικό διοικητήριο, δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι δεν τους ενδιέφερε το πρόβλημα των προσφύγων. Εκείνη τη στιγμή στη Σμύρνη βρισκόταν πάνω από 300-400.000 πανικόβλητοι και δολοφονούμενοι Έλληνες, ντόπιοι Σμυρνιοί και πρόσφυγες (13).

---

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το υπό έκδοση βιβλίο: “Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης. Η περίοδος που διαμόρφωσε το σύγχρονο κόσμο μας”, εκδ. Πατάκη

Σημειώσεις:

1) Νίκος Πετσάλης Διομήδης, ό.π., σελ. 204-205.

2) ΔΕΚ/ΓΕΣ, Στρατιωτική Ιστορία Νεότερης Ελλάδος. Αθήναι 1980, σ. 90-93, Ι. Γεμενετζής, “Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919”, περ. Στρατιωτική Επιθεώρηση, Ιούλιος-Αύγουστος 2005, σελ. 122-137

3) Εdward Hale Bierstadt, ό.π.

4) Θανάσης Αντωνόπουλος, “Aφιέρωμα: Mικρασιατική Καταστροφή. Συμμαχία Γαλλίας- Kεμάλ”, εφημ. Τα Νέα, 17 Σεπτεμβρίου 2003.

5) Harry J. Psomiadies, ό.π., σελ. 134.

6) Mustafa Kemal, Nutuk. Ο Μέγας Ρητορικός, μετ. Στ. Παπαγεωργίου, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2022, σελ. 197.

7) Εdward Hale Bierstadt, ό.π., σελ. 186.

8) Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμ. 15, έκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978, σελ. 186.

9) Arnold Toynbee, A Study of History, Vol. 7 έκδ. Oxford University Press, Οξφόρδη, 1961, σελ. 668, Ιστορία του ελληνικού έθνους, ό.π., σελ. 188.

10) Harry J. Psomiadies, ό.π.

11)Harry J. Psomiadies, ό.π.

12) M. Housepian-Dobkin, Σμύρνη 1922. Η καταστροφή μιας πόλης, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2014, σελ. 134

13) M. Housepian-Dobkin, ό.π., σελ. 143, 159, 161, 215.