Μικρασιατική Εκστρατεία: Οι μοιραίες εκλογές του 1920
23/08/2023
Σταθμό των εξελίξεων μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή θα αποτελέσουν οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Ο θάνατος του Αλέξανδρου Α΄ που είχε ανέλθει στο θρόνο μετά την αποπομπή του πατέρα του, ανέτρεψε άρδην τις πολιτικές ισορροπίες. Ο Αλέξανδρος, 27 ετών, πέθανε στις 12/25 Οκτωβρίου 1920 μετά από μόλυνση που προκάλεσε ένα δάγκωμα μαϊμούς.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έγραψε: «Ίσως δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το δάγκωμα μιας μαϊμούς προκάλεσε το θάνατο 250.000 ανθρώπων». Ο Βενιζέλος πίστευε ότι θα κερδίσει τις εκλογές δυόμιση μήνες μετά την κορυφαία επιτυχία της ελληνικής διπλωματίας με τη Συνθήκη των Σεβρών. Και για αυτό δεν τις ανέβαλε έως ότου επιλυθεί το πολιτειακό ζήτημα με ανάρρηση στον θρόνο του διαδόχου Παύλου, ο οποίος ήταν αποδεκτός από τους συμμάχους. Η μη αναβολή των εκλογών είναι ένα από τα μεγάλα λάθη του Βενιζέλου, εφόσον υπήρχαν έκτακτες περιστάσεις που προέκυπταν από τις συγκρούσεις με τις εθνικιστικές δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ.
Στις 1/14 Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές. Η φιλομοναρχική παράταξη επικέντρωσε την προεκλογική της εκστρατεία πάνω στην κούραση του ελληνικού λαού: «Ειρήνη, αποστράτευση, επάνοδο των στρατευμένων στα σπίτια τους», επιστροφή στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία. Η αμφισβήτηση της βενιζελικής στρατηγικής και του οράματος για μια μεγαλύτερη και ισχυρή Ελλάδα φάνηκε, με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο στην πομπώδη πράξη του Κωνσταντίνου Κουμουνδούρου, υποψήφιου βουλευτή στη Μεσσηνία των αντιβενιζελικών βασιλικών δυνάμεων, να ξεσκίσει δημοσίως τον χάρτη «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», προκαλώντας τον ενθουσιασμό των ψηφοφόρων του.
Η αντιβενιζελική παράταξη, συνάπτοντας αφύσικη συμμαχία με το νεαρό τότε κομμουνιστικό κίνημα της Ελλάδας, κατάφερε να μεταστρέψει το εκλογικό σώμα. Καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν οι ψήφοι των μουσουλμάνων της βόρειας Ελλάδας, των Εβραίων καθώς και των άλλων εθνικών μειονοτήτων. Η ήττα του Βενιζέλου ήταν πλήρης. Ο Γεώργιος Βεντήρης θεωρεί πως η τεράστια ευθύνη του Βενιζέλου ήταν ότι παραγνώρισε την αναγκαία προϋπόθεση για την εθνική ολοκλήρωση: τον έστω και με τη βία εξαναγκασμό της παλαιάς Ελλάδας να πάρει μέρος στην προσπάθεια και να καταβάλει τις απαιτούμενες θυσίες, γιατί «[…] η πλειοψηφία του λαού της Παλαιάς Ελλάδας, συστηματικώς εξαπατηθείσα, παραγνώριζε κατά βάση την πραγματικότητα».
Οι βασιλικοί διάδοχοι στην εξουσία κινούνταν περισσότερο από το μίσος για τους βενιζελικούς, ακόμα και για τους Μικρασιάτες, παρά από τη διάθεση για ολοκλήρωση του μεγάλου εγχειρήματος. Τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα με τη νέα φιλομοναρχική κυβέρνηση, η οποία είχε άλλη αντίληψη του μικρασιατικού εγχειρήματος. Ο Ελληνισμός της αντίπερα όχθης του Αιγαίου δεν αντιμετωπιζόταν πια ως “Ελλάδα” και η αλυτρωτική ιδεολογία, που ήταν η κινητήρια δύναμη μέχρι εκείνη τη στιγμή, αντικαταστάθηκε από μια καθαρά στρατιωτική αντίληψη.
Οι συνέπειες της πολιτικής αλλαγής ήταν μεγάλες και άμεσες. Επικεφαλής του στρατεύματος τοποθετήθηκαν απειροπόλεμα στελέχη που ανακλήθηκαν από την αποστρατεία, απομακρύνοντας ικανούς και εμπειροπόλεμους αξιωματικούς. 500 έμπειροι αξιωματικοί απομακρύνθηκαν ή υποχρεώθηκαν λόγω κλίματος να αποχωρήσουν μόνοι τους. Επανήλθαν από την αποστρατεία 1.500 φιλομοναρχικοί αξιωματικοί, ενώ στη θέση του ικανού Παρασκευόπουλου θα αναλάβει ο Αναστάσιος Παπούλας.
Όπως γράφει ο Harry Psomiades «η ανάκληση του βασιλιά Κωνσταντίνου με ένα δημοψήφισμα που έγινε τον επόμενο μήνα, σήμαινε για τις συμμαχικές δυνάμεις μια ευκαιρία σταλμένη από τον ουρανό. Ήταν μια ευκαιρία να εγκαταλείψουν την ηθική αλλά ενοχλητική, δυσάρεστη υποχρέωση να υποστηρίξουν την Ελλάδα».
To τέλος της Εκστρατείας
Το διπλωματικό αδιέξοδο, η απομόνωση της ελληνικής κυβέρνησης, που επέφερε και οικονομική ασφυξία, η καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, η υπονόμευση του αξιόμαχου του ελληνικού στρατού με την αντικατάσταση των επικεφαλής αξιωματικών του μετώπου για πολιτικούς λόγους με απόστρατους φιλοβασιλικούς, η εγκατάλειψη της προσπάθειας μετά το τέλος των επιχειρήσεων για την κατάληψη της Άγκυρας, τα πολλά στρατιωτικά λάθη και άλλοι υποκειμενικοί παράγοντες οδήγησαν στη συντριβή του ελληνικού στρατού τον Αύγουστο του 1922 και στο τέλος της «υπερποντίου εκστρατείας», όπως αποκαλούσαν τη Μικρασιατική Εκστρατεία κάποιοι αξιωματούχοι του βασιλικού καθεστώτος των Αθηνών.
Ο Douglas Dakin γράφει: «Ακόμα και σήμερα δεν έχει σιγάσει η διαμάχη γύρω από το ζήτημα, γιατί οι ελληνικές δυνάμεις, που υπερτερούσαν αριθμητικά και δεν ήταν πολύ χειρότερα εξοπλισμένες από τα στρατεύματα του Κεμάλ, οδηγήθηκαν σε αυτή την καταστροφική ήττα». Η μοναρχική κυβέρνηση των Αθηνών δεν είχε το παραμικρό σχέδιο για την πιθανότητα να συμβεί κάτι το μη αναστρέψιμο στο μέτωπο. Μόνο στη ζώνη που είχε υπό τον έλεγχό του ο ελληνικός στρατός κατοικούσαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες. Δεν είχε προβλεφθεί η οχύρωση της Σμύρνης, ώστε να υπάρξει αντίσταση εκεί, ούτε και της Χερσονήσου της Ερυθραίας που ήταν κάτι εξαιρετικά απλό.
Στο λιμάνι της Σμύρνης την ημέρα των φοβερών σφαγών του άμαχου πληθυσμού βρίσκονταν 21 συμμαχικά πλοία, από τα οποία 11 αγγλικά, 5 γαλλικά, 2 ιταλικά, 3 των ΗΠΑ. Το μοναδικό ενδιαφέρον τους ήταν η προστασία των προξενείων τους. Οι εκπρόσωποι των συμμάχων παρέμειναν απαθείς κι ολότελα αδιάφοροι για το φρικτό θέαμα. Στην Κωνσταντινούπολη οι συμμαχικές Αρχές αδιαφόρησαν τελείως για τους πρόσφυγες από τον Πόντο – τους άφησαν αβοήθητους, χωρίς καμία στοιχειώδη περίθαλψη, με αποτέλεσμα χιλιάδες να πεθάνουν από τις αρρώστιες στο στρατόπεδο Σελημιέ.
Το συνολικό ανθρώπινο κόστος της Μικρασιατικής χερσονήσου (Ιωνία, Πόντος, Βιθυνία, Καππαδοκία, Πισιδία, Κιλικία κ.ά.) -ανεξαρτήτως του ανθρώπινου κόστους της Ανατολικής Θράκης- υπολογίστηκε ότι ξεπερνά τα 780.000 άτομα. Και αυτός ο υπολογισμός έγινε λαμβάνοντας υπ’ όψη την Πατριαρχική απογραφή του 1912, χωρίς να προσμετρηθούν οι γεννήσεις την επόμενης δεκαετίας.
ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το υπό έκδοση βιβλίο του Βλάση Αγτζίδη: “Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης. Η περίοδος που διαμόρφωσε το σύγχρονο κόσμο μας”, εκδόσεις Πατάκη
