Μικρασιατική Εκστρατεία: Oι Σοβιετικοί βάζουν πλάτη στον Κεμάλ

Toν Φεβρουάριο του 1917 (23 Φεβρουαρίου με το Ιουλιανό και στις 8 Μαρτίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο) λαμβάνει χώρα η αστική επανάσταση στη Ρωσία που ανέτρεψε την τσαρική απολυταρχία (1). Η Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι φάνηκε αποφασισμένη να ανεχτεί την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην Τραπεζούντα με το ελληνικό καθεστώς (2). Στις περιοχές που είχε καταλάβει ο ρωσικός στρατός δημιουργήθηκαν σοβιέτ, δηλαδή επαναστατικές επιτροπές, στις οποίες συμμετείχε και ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Συμμετείχαν επίσης και οι Έλληνες του Καυκάσου, οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως Ποντοκαυκάσιοι (3). Ο αστάθμητος παράγοντας ήταν η έλευση του Βλαδίμηρου Λένιν στην επαναστατημένη Ρωσία τον Απρίλιο του 1917, γεγονός που θα επηρεάσει καίρια την Μικρασιατική Εκστρατεία.

Ο λόγος είναι πως η Οκτωβριανή Επανάσταση ανέτρεψε εντελώς τις πολιτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917. Η νέα κυβέρνηση των Μπολσεβίκων, προσπαθώντας να προσεταιριστεί τους μουσουλμανικούς και τουρκογενείς πληθυσμούς της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, διατύπωσε με τις υπογραφές των Λένιν και Στάλιν, τους νέους προσανατολισμούς της εξωτερικής πολιτικής: «Η Κωνσταντινούπολη πρέπει να μείνει στα χέρια των Οθωμανών» και «Η συμφωνία για τη διανομή της Τουρκίας [η μυστική αγγλορωσική συνθήκη του 1915] και την προσάρτηση της Αρμενίας σκίστηκε και ακυρώθηκε» (4).

Τον Δεκέμβριο του 1917 υπογράφεται Διακήρυξη από τον Λένιν ως πρόεδρο της χώρας και τον Στάλιν ως Κομισάριο του Λαού για τις Εθνότητες διακήρυξη προς τους μουσουλμάνους της Ρωσίας και της Ανατολής. Προσπαθώντας να προσεταιριστούν τα ισλαμικά, εθνικιστικά, παντουρκιστικά κινήματα, τα καλούν σε κοινό αγώνα κατά της αποικιοκρατίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Το ενδιαφέρον που υπάρχει στη Διακήρυξη αυτή, εν μέσω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ οι Τούρκοι είναι κυρίαρχοι σε μια μεγάλη Αυτοκρατορία που έχει υπό την κυριαρχία της ένα μεγάλο τμήμα της Εγγύς Ανατολής και πολλούς λαούς, εντάσσεται στην ίδια κατηγορία με τους αποικιοκρατούμενους.

Οι Μπολσεβίκοι καλούν τους «Μουσουλμάνους της Ανατολής, Πέρσες, Τούρκους, Άραβες και Ινδουιστές σε κοινό αγώνα» (5). Το εντυπωσιακό αυτής της στάσης είναι ότι ο Στάλιν αργότερα θα γράψει «Οι Τούρκοι αφομοιωτές, οι πιο σκληροί απ’ όλους τους αφομοιωτές, για εκατοντάδες χρόνια κατακρεουργούσαν και σακάτευαν τα έθνη» (6). H εφημερίδα Pravda διατύπωσε ξανά στις 13 Ιανουαρίου 1918 το νέο δόγμα της ακεραιότητας της Τουρκίας: «Η συμφωνία για τη διανομή της Τουρκίας, βάσει της οποίας θα αποστερείτο την Αρμενία, είναι άκυρη και στερημένη περιεχομένου» (7).

Φιλογερμανική και φιλοτουρκική στροφή 

Στις 3 Μαρτίου 1918 υπεγράφη στο Μπρεστ-Λιτόφσκ η ομώνυμη συνθήκη, με την οποία οι Μπολσεβίκοι, σε αντίθεση και συγκρουόμενοι με όλη την Αριστερά της Επανάστασης, παραχώρησαν στη Γερμανία όλη την Ουκρανία και την Κριμαία και στην Τουρκία τις περιοχές Καρς, Αρνταχάν και Βατούμι. Με τη συνθήκη αυτή η Γερμανία έπαιρνε 300.000 τετραγωνικά μίλια εδάφους της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας (8).

Η φιλογερμανική και φιλονεοτουρκική αυτή στροφή θα ολοκληρωθεί με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η νέα σοβιετική κυβέρνηση του Βαλαδίμηρου Ίλιτς Λένιν θα συνάψει προνομιακή συμμαχία με την Τριανδρία των Νεότουρκων (Εμβερ, Τζεμάλ, Ταλαάτ πασά) με στόχο να τους αξιοποιήσει στη νέα παγκόσμια αντιπαράθεση. Μέσω της Τριανδρίας οι Μπολσεβίκοι ήρθαν σε επαφή με το κεμαλικό κίνημα. Οι συνομιλίες άρχισαν στις 26 Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκαν με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης και Αδελφοσύνης στις 16 Μαρτίου 1921 (9).

Η σοβιετική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια – όπως επίσης και η αντίστοιχη ιταλική και γαλλική μαζί με την αμερικανική διπλωματική υποστήριξη, καθώς και η αποστολή σοβιετικών συμβούλων οι οποίοι έως το τέλος πλαισίωσαν τον κεμαλικό στρατό – είχε καθοριστικό στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922).

Και αυτό το αναγνώρισαν εμπράκτως οι Κεμαλικοί, τόσο με την ανάκρουση του Ύμνου της Τρίτης Διεθνούς (Κομιντέρν) στην Άγκυρα αμέσως μετά την κατάληψη της Σμύρνης στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 (10) όσο και με τη συμπερίληψη των Φρούνζε και Βοροσίλοφ στους πρωταγωνιστές της εθνικιστικής τουρκικής νίκης στο επιβλητικό μνημείο, αφιερωμένο στους πρωταγωνιστές του πολέμου από την τουρκική πλευρά, στην Πλατεία Ανεξαρτησίας στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Η επίσημη θέση της Τρίτης Διεθνούς που ίδρυσε ο Λένιν (Κομιντέρν) ήταν ότι «η νίκη των Τούρκων είναι ήττα του ιμπεριαλισμού» (11).

---

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το βιβλίο “Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης. Η περίοδος που διαμόρφωσε το σύγχρονο κόσμο μας”, εκδ. Πατάκη

Σημειώσεις:

1) Mikhail Heller, Aleksandr M. Nekrich, “Utopia in Power: The History of the Soviet Union from 1917 to the Present”, εκδ. Hutchinson, Λονδίνο, 1986, σελ. 29-33, Φόλκερ Βάγκενερ-Στέφανος
Γεωργακόπουλος, “100 χρόνια από την Φεβρουαριανή Επανάσταση”, Deutsche Welle, 23
Φεβρουαρίου 2017.

2) Αλέξης Αλεξανδρής, ό.π., σελ. 430. Οδυσσεύς Λαμψίδης, “Γ. Σκληρός και μητροπολίτης Χρύσανθος Φιλιππίδης”, περιοδικό Ιστορικά, τόμος 12, τεύχος 23, Δεκέμβριος 1995, σελ., σελ. 351-368.

3) Nίτσα Γαβριηλίδου, “Ο πατέρας μου Κώστας Γαβριηλίδης”, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1987, σελ. 25.

4) Iσαάκ Ντώυτσερ, “Στάλιν: πολιτική βιογραφία”, τόμος 1, εκδ. Χρησμός, Αθήνα, 1971, σελ. 370· I. B. Στάλιν, “Η κατάσταση στον Καύκασο”, Άπαντα, τόμος 4, 1952, σελ. 462-467.

5) Γιώργος Σκλαβούνος, ό.π., σελ. 178

6) Ι. Β. Στάλιν, “Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα”, εκδ. Ειρήνη, Αθήνα, 1949, σελ. 116.

7) Αλέξης Αλεξανδρής, ό.π.

8) Άντριου Ροθστάιν, “Από το Ποτέμκιν στο Στάλινγκραντ. Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης”, Αθήνα: Χρόνος, 1954, σελ. 54.

9) Βλάσης Αγτζίδης, “Για τη σοβιετο-τουρκική Συνθήκη Ειρήνης και Αδελφοσύνης” (16 Μαρτίου 1921), στο Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, περ. Τετράδια, ό.π., σελ. 241-252.

10) «Επί τη καταλήψει της Σμύρνης. Εορταί και γεύματα εις την Άγκυραν υπό τους ήχους του μπολσεβικικού ύμνου», εφημ. Ελεύθερος Τύπος, αρ. φ. 2035, Σεπτέμβριος 1922.

11) “La Vittoria dei turchi e’ una disfatta dell ‘ imperialism. Appello di Jacques Sadoul ai comunisti francesi”, εφημ. Avanti, Ρώμη, 18 Σεπτεμβρίου 1922.