Ο άγνωστος γολγοθάς Ελλήνων στρατιωτικών στα γκούλαγκ του Χότζα

Πρόκειται για τους 500 και πλέον άνδρες του ελληνικού τακτικού στρατού που κατά τις εμφύλιες συγκρούσεις στην ελληνοαλβανική μεθόριο, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τον Δημοκρατικό Στρατό και παραδόθηκαν στις αλβανικές αρχές. Το καθεστώς Χότζα τους μετέφερε επί μία δεκαετία από στρατόπεδο σε στρατόπεδο και σε διάφορα εργοτάξια, όπου εργάζονταν σα σκλάβοι. Πολλοί εξ’ αυτών απεβίωσαν σ’ αυτά…

Χότζα απέναντι στο ΚΚΕ

Το Νοέμβριο του 1949 και ενώ είχε τερματιστεί ο ελληνικός εμφύλιος, στον οποίο είχε αναμειχθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα Αλβανίας, ο Χότζα ζήτησε από τον Στάλιν τη διεξαγωγή μίας σύσκεψης για να επιλυθούν οι διαφορές του με το ΚΚΕ. Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στο Κρεμλίνο. Εκτός του Στάλιν, μετείχαν οι Μολοτώφ, Μαλένκοφ και οι αρμόδιοι της Κεντρικής Επιτροπής του Κομουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης. Απ’ το ΚΚΕ συμμετείχαν ο Νίκος Ζαχαριάδης και ο Μήτσος Παρτσαλίδης.

Βασική αιτίαση του Χότζα αφορούσε στη συμμετοχή του Ζαχαριάδη σε συγκέντρωση στην Αθήνα (1946) όπου δήλωνε: «Εφόσον τα άλλα δημοκρατικά κόμματα αξιώσουν την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου, το ΚΚΕ ενώνεται μαζί τους». Προφανώς κάτι τέτοιο ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Χότζα, το καθεστώς του οποίου ήταν ασφαλές καταφύγιο για χιλιάδες άνδρες του Δημοκρατικού Στρατού.

Όμως, ο Χότζα είχε και άλλους λόγους να καταφέρεται κατά του ΚΚΕ. Είχαν προηγηθεί οι τριμερείς συνομιλίες της Φλώρινας (τα Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας και Ελλάδας) κατά την οποία είχε συμπράξει απόλυτα με τον Τίτο. Έχοντας διαρρήξει πλέον κάθε δεσμό με τον Γιουγκοσλάβο ηγέτη, έπρεπε να εξαφανίσει κάθε ίχνος από τις επαφές του. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την σύσκεψη του Κρεμλίνου, ο Χότζα καταφερόταν με μένος κατά του Γιώργου Σιάντου, που είχε συμμετάσχει στη τότε τριμερή.

Οι αιχμάλωτοι του Χότζα

Κατά τον Χότζα, η ηγεσία του ΚΚΕ παραδέχτηκε τα λάθη της, δικαιώνοντας το Κ.Κ. Αλβανίας. Είχε μάλιστα την συμπαράσταση του Στάλιν και σε ό,τι αφορά το αίτημα του να παρακρατήσει τον οπλισμό που μετέφεραν οι μονάδες του Δημοκρατικού Στρατού κατά την αποχώρηση τους από τον Γράμμο και το Βίτσι.

Κάτι που ενδιέφερε παρά πολύ το καθεστώς των Τιράνων. Ωστόσο, από τους αιχμάλωτους Έλληνες στρατιωτικούς που κρατούνταν υπό απάνθρωπες συνθήκες στην Αλβανία και εργάζονταν σα σκλάβοι σε καταναγκαστικά έργα, μόνο ένα μέρος τους επέστρεψε στην Ελλάδα το 1956. Προφανώς, δεν μπορεί να γίνει λόγος για σεβασμό των διεθνών συνθηκών για την μεταχείριση αιχμαλώτων αξιωματικών και στρατιωτών από το αλβανικό καθεστώς.

Οι αιχμάλωτοι παραδίνονταν αρχικά στο καθεστώς Χότζα στην ελληνοαλβανική μεθόριο και στη συνέχεια μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στα ενδότερα, όπου υπήρχαν ήδη εκατοντάδες Αλβανών-αντιφρονούντων κρατουμένων, ανάμεσα τους και πλήθος Βορειοηπειρωτών. Το τραγικό είναι πως αρκετοί εκ των Ελλήνων αξιωματικών, μόλις λίγα χρόνια πριν, είχαν ηγηθεί μονάδων που πολέμησαν τους Ιταλούς και είχαν γίνει δεκτοί ως απελευθερωτές και στα χωριά και στις πόλεις της Βόρειας Ηπείρου…

Σκλάβοι του καθεστώτος Χότζα

Στις “γκαζέρμες” (στρατώνες) του Βαλλίας, του Μπουρέλι, του Ελμπασάν, στις παράγκες και τα παραπήγματα του Σουκθ, Βαριμπόμπι, Μιφόλι, Καφάραϊ, Γκιότζα, Ζαντρίμα κ.α. –όπου πραγματοποιήθηκαν έργα αποξήρανσης βάλτων και βελτίωσης γαιών– εργάστηκαν μαζί με τους γηγενείς Έλληνες Βορειοηπειρώτες και Έλληνες κρατούμενοι, οπλίτες και αξιωματικοί, όλοι τους σαν σκλάβοι…

Ο Κώστας Βάλκανος, Έλληνας αιχμάλωτος, αξιωματικός αναφέρει: «Το νερό ήταν γύρω στους 40-60 πόντους και πολύ βρώμικο. Εκεί, σ’ αυτή τη λίμνη, θέλησαν οι τύραννοί μας να μάς ξεκάνουν, να μας θάψουν με το πρόσχημα της δουλειάς. Ξυπόλητοι, γυμνοί,  νηστικοί, ήμαστε υποχρεωμένοι να δίνουμε το λίγο αίμα μας στις χιλιάδες βδέλλες, που περίμεναν με λαχτάρα πότε θα μπούμε στο νερό… Είχαμε γίνει σκελετοί, σωματικά και ψυχικά ράκη, η δε αποκτήνωση μας ήταν πλήρης…».

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα –και για όσους ταξιδεύουν στην Αλβανία– αποτελεί ένα εμβληματικό έργο της εποχής, το αρδευτικό Λέβανι-Φίερι, το οποίο προσφέρει τα νερά του Αώου (Βιόσα) σε μεγάλο τμήμα της πεδιάδας της Μουζακιάς. Ένα έργο που έπρεπε να είναι μνημείο, για να θυμούνται όλοι ότι κατασκευάστηκε από τους αιχμαλώτους Έλληνες στρατιωτικούς που το καθεστώς Χότζα χρησιμοποίησε σαν σκλάβους. Ακόμα επικρατεί ο προπαγανδιστικός ισχυρισμός του τότε καθεστώτος ότι το αρδευτικό αυτό έργο είχε ολοκληρωθεί με την βοήθεια της ΕΣΣΔ!

Η επιστροφή 

Έπειτα από πιέσεις του Ερυθρού Σταυρού, οι αλβανικές αρχές επαναπάτρισαν Έλληνες αιχμαλώτους στρατιωτικούς το χειμώνα του 1956. Υπάρχει όμως και πάλι μια τραγική λεπτομέρεια. Επαναπατρίστηκαν όσοι είχαν συγγενείς στην  Ελλάδα που είχαν παραδώσει τα στοιχεία των αιχμαλώτων στις αρχές και τον Ερυθρό Σταυρό. Στις 20 Αυγούστου του 1956 στο Δυρράχιο, δένει το Αρματαγωγό “Αλιάκμων” στα ανοιχτά. Βενζινάκατοι μετέφεραν με διαδοχικά δρομολόγια –και κατόπιν σχετικών διασταυρώσεων από μεικτή επιτροπή– τους “τυχερούς”. Έφτασαν στο Πειραιά στις 24 Αυγούστου. Μαζί με τους συγγενείς, τους είχαν υποδεχτεί και εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους.

Και κρατά ο Κώστας Βάλκανος τη συμπόνια και το μεράκι του για τους αδελφούς Βορειοηπειρώτες που άφησε πίσω στα καταναγκαστικά έργα: «Ποτέ δεν θα ξεχάσουμε τις στιγμές του χωρισμού μας από τους ανθρώπους αυτούς. Με κλάματα στα μάτια χωριστήκαμε και οι μόνες τους κουβέντες ήταν: Χαιρετίσματα στ’ αδέρφια μας, μη μας ξεχνάτε, πέστε στην Ελλάδα να μας σώσει, πριν μας ξεκάνουν όλους…».