Ο Καποδίστριας ως διδάσκαλος στην Σχολή της Τενέδου

Στην περίφημη Σχολή της Τενέδου, για την επιμόρφωση των στελεχών και των δημοσίων υπαλλήλων της Επτανήσου Πολιτείας, που οργάνωσε στην Κέρκυρα στα 1804-1805, ενημερώνει την Επτανησιακή Γερουσία ότι αυτός θα διδάξει το μάθημα της Αισθητικής της κρίσεως και της Σκέψεως. (“ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ”, ΤΟΜΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ, “Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ ΕΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩ” (1453-1864). ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Μ. ΘΕΟΤΟΚΗ.ΚΕΡΚΥΡΑ 1956).

Αναζητεί και προτείνει λοιπόν ο Καποδίστριας από την παιδεία, με το παράδειγμά του… να συνδέσει την κρίση και την σκέψη… να θεωρεί κριτήριο της σωστής κρίσης και της σωστής σκέψης την ομορφιά… να συνδέσει κατά συνέπεια τον λόγο και την πράξη της καθημερινής ζωής με την αναζήτηση και την βίωση του Ωραίου. Με αυτή την έννοια είναι βαθύτατα και ουσιαστικά Ελληνικός ο Καποδίστριας. Είναι Ελληνικός ως τρόπος και ως Δρόμος. Είναι Ελληνικός ως στόχευση.

Αν αναλογιστούμε ότι αυτή είναι η ιστορική στιγμή που ο Ιωάννης Καποδίστριας συγκροτεί ως κράτος, τα Ιόνια Νησιά, Συγκροτεί ως κράτος την Επτάνησο Πολιτεία, έχοντας επίγνωση ότι συγκροτεί το πρώτο νεοελληνικό κρατικό μόρφωμα και δεν δικαιούται να αποτύχει, ενώ οι δυσκολίες είναι ανυπέρβλητες, τότε κατανοούμε την υπέρτατη σημασία που αποδίδει ο Καποδίστριας στην παιδεία με την βαθύτερη της έννοια.

Η μαρτυρία η περιγραφή του Villemain για το πρόσωπο του Καποδίστρια ως και το αντικείμενο που αποφάσισε να διδάξει ο Καποδίστριας στην Σχολή της Τενέδου με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Καποδίστριας βιώνει, ζει, δονείται από την αγάπη και τον Έρωτα καλού.
Ερχόμενος στην Ελλάδα ζήτησε να προβλεφτεί δίπλα σε όποια κατοικία του προσφερθεί, να υπάρχει χώρος για να χτίσει ένα μικρό και μάλιστα ασκεπές ναΐδριο. Προφανώς ο βαθύτατα θεοσεβής Καποδίστριας χρειαζόταν έναν ενιαίο χώρο εργασίας, κατοικίας και προσευχής… ίσως συνδύαζε και τα τρία αυτά επίπεδα της ζωής του. Ένα χώρο προσευχής που θα επέτρεπε να προσεύχεται έχοντας άμεση-αδιαμεσολάβητη επαφή με την Δημιουργία… ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό, την ομορφιά του, το μεγαλείο του…

Εργατικότητα

Η Εργατικότητα που αγγίζει τα όρια της ιερής μέθης. Η πηγαία, αγαθής προαίρεσης και σκόπευσης και για αυτό ακαταπόνητη, εργατικότητα του Καποδίστρια. Μια περιγραφή της εργατικότητας του Καποδίστρια, της αποτελεσματικότητας και του ήθους της εργατικότητάς του:

«Τον Σεπτέμβριο του 1813, η Ελβετία είναι κατακερματισμένη. Η χώρα σπαράσσεται από πολιτικούς διχασμούς, από διαμάχες επιρροών, από εδαφικές διεκδικήσεις. Πρόκειται για μια πολύ οδυνηρή μεταβατική περίοδο και η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή ώστε η χώρα να βρίσκεται στο μεταίχμιο ενός εμφυλίου πολέμου. Ο Κερκυραίος ο οποίος απαντώντας στον Τσάρο, δηλώνει ότι γνωρίζει την Ελβετία μόνον από τα βιβλία και πως δεν μιλά γερμανικά, βουτάει στα βαθιά νερά κι αναπτύσσει μια αξιοθαύμαστη δραστηριότητα. Σε λίγο καιρό, γίνεται γνώστης των ελβετικών πραγμάτων. Επισκέπτεται όλους τους παράγοντες, όλα τα καντόνια, συντάσσει σχέδια αποφάσεων και συνταγμάτων, συμβουλεύεται, κατευνάζει τα πάθη, αναζητά συμβιβασμούς και την ίδια στιγμή αναφέρει πιστά και λεπτομερώς στους ανωτέρους του όλα όσα συμβαίνουν στην Ελβετία.

Αν κάποιος ρίξει μια ματιά στην αλληλογραφία του με την Επτανησιακή Γερουσία κατά την περίοδο που ηγείται της εποποιίας της Λευκάδας θα εκπλαγεί από την εν καιρώ κατάστασης πολέμου. Απόλυτα πλήρη, λεπτομερέστατη, με «θρησκευτική ευλάβεια» καταγραφή εξόδων, και ενημέρωση για κάθε πτυχή της όλης επιχείρησης. Αν με αυτό το ήθος και την αφοσίωση, μπορεί να εργάζεται και να λειτουργεί στην Ελβετία, να συμβουλεύεται, να κατευνάζει, να συμβιβάζει, μάλλον δύσκολα μπορούν να γίνουν αποδεκτές… οι κατηγορίες που του προσάπτουν οι κατήγοροι και οι υπονομευτές του». (Απόσπασμα ομιλίας του Πρέσβη της Ελβετίας Lorenzo Amberg, Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, 7 Ιουνίου 2013).

Όμως αυτόν τον Καποδίστρια έχουμε συναντήσει στα Ιόνια Νησιά (1806-1807), στην εποποιία της Λευκάδας, αεικίνητο, στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν, στην οργάνωση της παλλαϊκής κινητοποίησης και της Πανστρατιάς της Εποποιίας της Λευκάδας. Τον συναντάμε πρωτεργάτη στο χτίσιμο της Επτανήσου Πολιτείας, ιδιαίτερα από τα 1803 όταν ανέλαβε Γραμματέας Επικρατείας της ΕΠ. Να ασχολείται με το δύσκολο έργο της Συνταγματικής μεταρρύθμισης από το Βυζαντινό Σύνταγμα στο Σύνταγμα του 1803.

Επτανήσου Πολιτείας

Η ακαταπόνητη εργατικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια αποδεδειγμένη από το τεράστιο έργο, στο 7ετές θαύμα της συγκρότησης Επτανήσου Πολιτείας, στο τεράστιο έργο βάσει του οποίου ανεδείχθη Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, στο έργο του ως Υπουργού, στο έργο του στον συντονισμό του Φιλελληνικού κινήματος, στο έργο του ως Κυβερνήτη της Ελλάδος, υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια, του εργατικού ανθρώπου. Κατά τον Τερτσέτη το έργο των κυβερνήσεων που διαδέχτηκαν τον Καποδίστρια συγκρινόμενο με το έργο της βραχύβιας καποδιστριακής διακυβέρνησης καταδεικνύεται συντριπτικά κατώτερο. Αν λάβουμε υπ΄ όψιν τις συνθήκες εξωτερικές και εσωτερικές που κυβέρνησε ο Καποδίστριας και οι διάδοχοί του, τότε η δήλωση του Τερτσέτη αποκτάει το πραγματικό της βάρος.

Δύο αποκαλυπτικά δείγματα αυτής της εργατικότητας έχουμε από τα υπομνήματά του στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας και στον Τσάρο Αλέξανδρο (ΖΑΧΑΡΙΑ Ν.ΤΣΙΠΡΑΝΛΗ. “ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ-ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ “1809-1822, Μόσχα, Ελληνορωσική Επιστημονική Συνάντηση, 22 Μαΐου 1976), και το μνημειώδες έργο της καταγεγραμμένης αλληλογραφίας του.

Όμως για έναν άνθρωπο που επίσης αποδεδειγμένα δεν έχει μια άψογη υγεία, μια τέτοια ακατάβλητη υπεράνθρωπη εργατικότητα απαιτεί σημαντικές αρετές. Απαιτεί δύναμη θελήσεως. Απαιτεί και προϋποθέτει ικανότητα επίμονης συγκέντρωσης και στόχευσης της θέλησης. Απαιτεί αυτοέλεγχο, αυτοκυριαρχία. Απαιτεί επί πλέον πηγές ανατροφοδότησης των ως άνω αρετών και οι πηγές αυτές για τον Καποδίστρια υπήρξαν αφ΄ ενός αφοσίωσή του στο οικόσημο της Οικογένειας, τον Αναγεννώμενο φοίνικα στηριγμένο στο δίπτυχο <Πίστις-Πατρίς>. Και αφ’ ετέρου η βαθειά θρησκευτικότητά του και η πίστη στον Θεό.

Σε ό,τι αφορά τη θρησκευτικότητα και την πίστη του Ι. Καποδίστρια τα τεκμήρια αφθονούν. Όμως στο αν η επίμονη υπομονή του, η ικανότητα αταλάντευτης αφοσίωσης στον σκοπό, αποτελούν προσωπικά χαρίσματα ή αν αποτελούν καρπούς μιας ασκητικής παράδοσης, δεν έχουμε αναφορές. Σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα ο ίδιος ο Καποδίστριας μας δίνει μια απάντηση.
Σε μια από τις πρώτες επιστολές προς τον πατέρα του από την Αγία Πετρούπολη:

«Αγία Πετρούπολις, 20 Ιανουαρίου/1 Φεβρουαρίου 1809
Σεβαστέ Πατέρα,

Δεν θα ηδυνάμην να εορτάσω καλύτερα την επέτειον της ονομαστικής υμών εορτής παρά αφικνούμενος εις την Πετρούπολιν, εν καλή υγεία, την παραμονήν της 17ης κατά το μεσονύκτιον. Το ταξίδιον υπήρξε μακρύ και επίπονον. Μετά μεγάλης ευκολίας και αμεριμνησίας εβυθίσθην εις μίαν άβυσσον εξόδων και κινδύνων. Οφείλομεν να πληρώνωμεν ακριβά την απόκτησιν πείρας. Έως το Μπρεστ της Λιθουανίας το ψύχος υπήρξε υποφερτόν. Η αδιάκοπος πτώσις της χιόνος, την οποίαν διετήρει ανέπαφον η χαμηλή θερμοκρασία, εκάλυψεν τας οδούς εις ύψος εξ και οκτώ ακόμη ποδών.

Εξαφανισθέντος παντός ίχνους οδού ήτο εύκολον να απολέσωμεν την ασφάλειαν του ταξιδιού. Αλλά τι να πράξωμεν;… έπρεπε να εξακολουθήσωμεν την οδόν αναγκαστικώς και να εμπιστευθώμεν εαυτούς εις την θείαν Πρόνοιαν. Την νύκτα της 5ης Ιανουαρίου εχάθη ο οδηγός της αμάξης εν μέσω μιας απεράντου ερήμου εκτάσεως, περιβαλλομένης υπό δασών. Το όχημα ανετράπη και ιδού εγώ τεθαμμενος μετ΄ αυτού εντός της χιόνος. Τέσσαρες ώραι μόχθου, αφοβίας και επιμονής συνετέλεσαν όπως επαναφέρωσιν ημάς εις την κατάστασιν να συνεχίσωμεν πεζή, δια μέσου μιας ατραπού, κολυμβώντες εις την χιόνα έως το μέσον του μηρού. Εν απόμακρον φως αναγγέλει ημίν μέρος κατωκημένον.

Ακολουθώμεν το φως εκείνο και μετά ατελεύτητον πορείαν μιας ώρας εν μέσω της χιόνος, ευρίσκομεν φως, οδηγόν, βοήθειαν. Επί τέλους φθάνομεν κατά την χαραυγήν εις τον σταθμόν. Επισκευάζεται το όχημα· επισκευασθέντος τούτου κατά το δυνατόν καλύτερα, εξακολουθώμεν, Ιδού ο διαπεραστικώτατος αήρ του Βορρά, όστις συνηθίζει να ψύχη τον υδράργυρον. Εις το Μινσκ, όπου εσταθμεύσαμεν δια να επαναφέρωμεν την άμαξαν εις κατάστασιν ώστε να μεταφέρη ημάς εισέτι, το θερμόμετρον εδείκνυε 27 βαθμούς υπό το μηδέν, ενώ εις τας ερήμους περιοχάς εν μέσω των οποίων εγώ διέτρεχον θα κατήρχετο υπό τους 30 και 35 βαθμούς. Οποία φρίκη! Υπήρξα αρκούντως τυχερός ώστε να δυνηθώ να διασωθώ, να συντρέξω τον σύντροφον και να διαφυλάξω σώους τους υπηρέτας. Η ανάγκη, διδάσκαλος μεγάλων πραγμάτων, συνετέλεσεν ώστε να λάβω τα απαραίτητα μέτρα…τα οποία εβοήθησαν…

Η περιγραφή του ταξιδίου τούτου, αι παρατηρήσεις τας οποίας επραγματοποίησα, αι πολλαί ιδέαι, αι οποίαι ήλθον εις τον νουν μου κατά τας δέκα οκτώ ημέρας της αγρυπνίας, της σιωπής, της μονοτονίας, του ψύχους και της καρτερίας, προσφέρουν εις εμέ το αντικείμενον μικράς τινος μελέτης, την οποίαν εγώ αναλαμβάνω, προτιθέμενος όπως αφιερώσω αυτήν εις εσάς, καθ΄ όσον εις εσάς οφείλω την ηρεμίαν εκείνην του πνεύματος, ήτις υπεστήριξεν εμέ κατ΄ αυτήν την καταστροφικήν στιγμήν της ζωής μου.

Αφιχθείς εν Πετρουπόλει ανεζήτησσα κλίνην. Τέϊον, ζωμός, κλίνη: Ιδού τα φάρμακα άτινα επέλεξα δια να επανεύρω τον εαυτόν μου. Τη αληθεία μετά την δευτέραν ημέραν εφαρμογής του προγράμματος τούτου και της πυθαγορείου αυτής εγκρατείας, ανέκτησα την σχεδόν απολεσθείσα κυριότητα της κεφαλής, των ποδών και των χειρών. Μου εφαίνετο ότι τα μέλη αυτά ήσαν ξένα και τουλάχιστον κεχωρισμένα του σώματος μολονότι απελάμβανον της τελειοτέρας χρήσεως ενός εκάστου εκ αυτών.

Χθες ηγέρθην αρκούντως ικανοποιητικά και τόσον ζωηρος, ώστε εξήλθον της οικίας δια να παρακολουθήσω την πομπώδη αναχώρησιν του Βασιλέως και της Βασιλίσσης της Πρωσσίας. Έχω όμως την πρόθεσιν όπως μη εγκαταλείψω ούτε την δίαιταν ούτε το δωμάτιον επί τινας εισέτι ημέρας. Την Κυριακήν θα εξέλθω εις την πόλιν δια να υποβάλω τα σέβη μου εις την Α.Ε. τον Κόμητα Σολτικώφ, αναπληρούντα εις την θέσιν του τον Κόμητα Ρομαντζώφ ( του οποίου η άφιξις αναγγέλεται εσπευσμένη εις την Πετρούπολιν).

Θα ενασχοληθώ εν συνεχεία, μετά των ιδικών μου υποθέσεων, μετά μεγίστης όμως ηρεμίας και υπομονής, καθ΄ όσον αυταί είναι αι απαραίτητοι αρεταί. Ακολούθως θα γράψω προς υμάς περί της καταστάσεώς μου με΄τα της αυτής ακριβείας, μεθ΄ ης σας γράφω τώρα περί του ταξιδίου μου. Παραμένω πάντοτε χωρίς τας επιστολάς υμών. Έχω τας ελπίδας μου εις το ταχυδρομείον του Σαββάτου. Η παρούσα ας είναι προς είδησιν υμών, της οικογενείας και του φίλου Μπενάκη, εις τον οποίον δεν γράφω, επιφυλασσόμενος όπως έλθω εις επικοινωνίαν μετ΄ αυτού εν καιρώ. Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός και της θείας. Χαιρετισμούς εις συγγενείς και φίλους. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς. Επικαλούμαι πάντοτε την βοήθειαν της πατρικής υμών ευλογίας. Ο υιός Ιωάννης».

Στην δική μου ανάγνωση αυτή η επιστολή αποκαλύπτει τον Καποδίστρια όχι απλά ως έναν workaholic μας αποκαλύπτει τον Καποδίστρια ως μια βαθύτατα και πολυεπίπεδα ασκημένη και όχι απλά εργατική και πειθαρχημένη προσωπικότητα. Μας αποκαλύπτει έναν Καποδίστρια τέκνο μιας οικογένειας με ζωντανή παράδοση άσκησης. Αυτές είναι κατά την γνώμη μου οι πηγές από τις οποίες αντλεί ο Καποδίστριας τις αστείρευτες δυνάμεις του.

Με δεδομένο ότι ο πατέρας του Ιωάννη Καποδίστρια Αντώνιος Καποδίστριας υπήρξε μαθητής του Ιερεμία Καββαδία διδασκάλου των μεγάλων μορφών του Ευγενίου Βουλγάρεως και του Νικηφόρου Θεοτόκη, ανδρών επίσης ακατάβλητης εργατικότητας με τεράστιο σε εύρος και ποσότητα και, ύψιστης σημαίας έργο, επιστημονικό, φιλοσοφικό, θεολογικό, μπορούμε εκ του ασφαλούς να συμπεράνουμε ότι ο Καποδίστριας ανετράφει σε οικογένεια με ζωντανή και γόνιμη, δημιουργική και καρποφόρα παράδοση.