Ο Μέγας Αλέξανδρος και η μυθική γεωπολιτική της Ευρασίας

Ο μυθικός Μέγας Αλέξανδρος προέρχεται φυσικά από τον ιστορικό, όμως πήρε τη δική του μορφή και ζωή, αυτόνομη από τον ίδιο τον μεγάλο Μακεδόνα στρατηλάτη. Οι υποταγμένοι λαοί τον έκαναν δικό τους, διεκδίκησαν την καταγωγή του για να μην τον παρουσιάσουν σαν ξένο κατακτητή, αλλά σαν ελευθερωτή. Θεοποιήθηκε ενώ ήδη ζούσε, και επί αιώνες λατρευόταν σαν υιός των θεών. Ήταν το μεγάλο πολιτικό και ηθικό πρότυπο των διαδόχων του στα ελληνιστικά βασίλεια και των Ρωμαίων ύστερα.

Σημείο καμπής στην ανάπτυξη του μυθολογικού και λογοτεχνικού Αλεξάνδρου ήταν η ανάπτυξη του μυθιστορήματος του Ψευδοκαλλισθένη. Η ιστορία αυτή, που θέλει τον Αλέξανδρος υιό της Ολυμπιάδας και του Αιγυπτίου μάγου φαραώ Νεκτανεβώ, υιοθετήθηκε από το περιβάλλον των Πτολεμαίων και γνώρισε καταπληκτική διάδοση επί πολλούς αιώνες. Γνώρισε πολλές διασκευές και μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες. Κάθε φορά που άλλαζε το πολιτισμικό περιβάλλον, ο μύθος του Αλεξάνδρου με τη σειρά του προσαρμοζόταν.

Μία παράδοξη μυθολογία;

Στο Βυζάντιο, ο Μακεδόνας βασιλιάς παρουσιάστηκε ως μονοθεϊστής, ένα είδος χριστιανού πριν το Χριστό, ο οποίος εκτελούσε το έργο της θείας πρόνοιας. Νικά τους Πέρσες που συμβολίζουν τους ανατολικούς εχθρούς της αυτοκρατορίας, όπως τους Τούρκους. Καταλαμβάνει η Ρώμη (αντιστρέφει δηλαδή την πραγματικότητα, οι Έλληνες κατακτούν τους Ρωμαίους). Παύει να λατρεύεται ως θεός, μα μένει το απόλυτο πρότυπο ανδρείας, ευσέβειας, τιμιότητας.

Σύνδεση του Αλεξάνδρου με την βυζαντινή αυτοκρατορική ιδεολογία και την χριστιανική εσχατολογία κορυφώνεται με ένα κείμενο συριακής προέλευσης, το οποίο γρήγορα μεταφράστηκε στα ελληνικά. Πρόκειται για την Αποκάλυψη του Ψευδομεθοδίου. Ήδη ο Αλέξανδρος και οι Έλληνες είχαν σημαντική θέση στο βιβλικό σχήμα των τεσσάρων παγκοσμίων αυτοκρατοριών, όπως αποτυπώθηκε στην Παλαιά Διαθήκη από τον προφήτη Δανιήλ. Γραμμένο την εποχή ισλαμικής κατάκτησης το έργο του Ψευδομεθοδίου προφητεύει την επιτυχή αντεπίθεση του Βυζαντίου και την ήττα των μουσουλμάνων, προτού ο τελευταίος τροπαιοφόρος αυτοκράτορας, ο “βασιλεὺς Ἑλλήνων, ἤτοι Ῥωμαίων” παραδώσει το στέμμα και την ψυχή στα Ιεροσόλυμα, προτού κυριαρχήσει στην Γη ο Αντίχριστος. Τι σχέση έχει όμως ο Μέγας Αλέξανδρος;

Η μυστική ένωση των αρχαίων βασιλείων

Ο Ψευδομεθόδιος συνενώνει τις γενεαλογίες των μεγάλων βασιλείων και πολιτισμών της γης. Στο αρχαίο μυθιστόρημα, όπως είπαμε, ο Αλέξανδρος είναι υιός της Ολυμπιάδας και του Νεκτανεβώ. Εδώ η ιστορία αλλάζει, ο Φίλιππος της Μακεδονίας παντρεύεται την Χουσήθ, κόρη του βασιλιά της Αιθιοπίας. Οι Αιθίοπες στην αρχαιότητα θεωρούντο ένα μυστηριώδες αλλά και ιερό έθνος, τόσο στην ελληνική μυθολογία όσο και στην Αγία Γραφή.

Η Χουσήθ μετά τον θάνατο του Φιλίππου νυμφεύθηκε τον Βύζαντα και γέννησε την Βυζαντία, από την οποία πήρε το όνομά της η πόλη Βυζάντιο, η μετέπειτα Κωνσταντινούπολη. Την Βυζαντία παντρεύτηκε ο βασιλιάς της Ρώμης Ρωμύλος Αρμέλαος. Ο Ρωμύλος χάρισε στην γυναίκα του την Ρώμη ως προίκα – πάλι οι Έλληνες παίρνουν τη Ρώμη, αντί να γίνει το αντίστροφο. Το βασιλικό ζεύγος έκανε τρία παιδιά, τον Αρμέλαο που βασίλευσε στην Ρώμη, τον Ουρβανό, που πήρε το Βυζάντιο και τον Κλαύδιο που πήρε την Αλεξάνδρεια.[1]

Φυσικά όλα αυτά είναι εντελώς εξωφρενικά από ιστορική άποψη. Σημασία έχει η συμβολική και ταυτοτική σημασία τους, η διάθεση συμφιλίωσης και μυθικής ένωσης των βασιλείων και των θρησκειών του παλαιού κόσμου. Ο Αλέξανδρος γίνεται συγγενής και έμμεσος θεμελιωτής του Βυζαντίου, ενώ όλο μαζί το σχήμα αυτό κληρονομεί την ουράνια προστασία σύμφωνα με το θείο σχέδιο, να σταθεί η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (η ενοποίηση δηλαδή του αρχαίου κόσμου με ρίζα ελληνική και αιθιοπική) σαν εμπόδιο στα σχέδια του Αντιχρίστου.

Αλλά ας γυρίσουμε στην προφητεία. Αφού κατέκτησε την Περσία, ο Αλέξανδρος συνέτριψε τα ακάθαρτα έθνη, τερατώδεις και βαρβαρικές φυλές στα βάθη της Ασίας, οι οποίες τρέφονταν με σκυλιά, μύγες, γάτες, φίδια, πτώματα ανθρώπων και άλλα εξόχως ορεκτικά. Ο Αλέξανδρος τους κατεδίωξε πέρα από τον κατοικημένο και πολιτισμένο κόσμο, στα βάθη του βορρά. Ύστερα από προσευχή του βασιλιά, ο Θεός μετακίνησε τα μεγάλα βουνά και έκλεισαν το πέρασμα των βαρβάρων, και στο μικρό διάστημα ανάμεσά τους ο Αλέξανδρος έστησε χάλκινες πύλες, να αποκλείσει τα τέρατα μέχρι τον έσχατο καιρό.

Οι φυλές αυτές που απέκλεισε ο Αλέξανδρος έφεραν διάφορα ονόματα, έμειναν όμως γνωστές ως Γωγ και Μαγώγ,[2] λαοί που εμφανίζονται και στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη ως σατανικοί εχθροί του λαού του Θεού και προπομποί της συντέλειας. Όταν σημάνει ο καιρός και αρθεί η θεία προστασία πάνω από τη γη, τότε θα ανοίξουν οι πύλες και αλίμονο στους ανθρώπους που θα βρεθούν ζωντανοί.

Ο Μέγας Αλέξανδρος και η τάξη του κόσμου

Η ιστορία των Γωγ και Μαγώγ είναι κάτι πολύ παραπάνω από μία θρησκευτική διήγηση. Αποτυπώνει τον αιώνιο τρόμο των εγκατεστημένων λαών της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της περιφερειακής Ασίας μπροστά στους επικίνδυνους νομάδες επιδρομείς της κεντρικής ευρασιατικής στέπας. Στα προχριστιανικά χρόνια, οι εισβολές των Κιμμερίων και των Σκυθών είχαν σπείρει την καταστροφή στην Μικρά Ασία και τη Μεσοποταμία. Αργότερα, από τα βάθη του ανεξερεύνητου και αφιλόξενου βορρά, Ούννοι, Άβαροι, Χάζαροι, Μογγόλοι και Τούρκοι επέλασαν προς τις εύφορες πεδιάδες και τις πολύβουες μεγαλουπόλεις, σπέρνοντας τον όλεθρο.

Η βόρεια απειλή ήταν τόσο μεγάλη, που οι Βυζαντινοί και οι Πέρσες είχαν συμφωνία να συντηρούν από κοινού αμυντικά έργα στα περάσματα του Καυκάσου – ακόμη και σε περιόδους που είχαν μεταξύ τους πόλεμο. Διάφορα περάσματα στον Καύκασο και στην Κασπία ταυτίστηκαν με τις περίφημες Πύλες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το τελευταίο ανάχωμα του πολιτισμού μπροστά στην βαρβαρότητα. Ο πραγματικός Αλέξανδρος βέβαια πέρασε από τις Κασπίες Πύλες, όπως μας λέει ο Αρριανός, δεν έκτισε όμως κάποιο τείχος. Πρώτη αναφορά ενός τέτοιου έργου συναντάται στον Εβραίο ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο.

 

 

Η οριοθέτηση του αγροτικού και αστικού, εγκατεστημένου κόσμου των περιφερειών από την μία, και της αχανούς ευρασιατικής ενδοχώρας από την άλλη, πέρασε στη σύγχρονη γεωπολιτική με το δίπολο Heartland και Rimland (η καρδιά και ο περιφερειακός δακτύλιος της Γης), των γεωγράφων Halford Mackinder και Nicholas Spykman. Τα σατανικά έθνη Γωγ και Μαγώγ στοιχειώνουν ακόμη την εσχατολογία του σύγχρονου ριζοσπαστικού Ισλάμ – ας μην ξεχνάμε ότι ο Αλέξανδρος αναγνωρίζεται ως προφήτης των μουσουλμάνων. Αλλά ας μην απομακρυνθούμε από τη Δύση, ενθυμούμενοι πως ο Ρόναλντ Ρήγκαν ταύτισε τα μιαρά έθνη Γωγ και Μαγώγ με τη Σοβιετική Ένωση και ο Τζορτζ Μπους ο Νεότερος με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν.

Η ιδέα, τέλος, πως η παγκόσμια αυτοκρατορία εκτελεί έργο της θείας προνοίας, παρεμποδίζοντας την έλευση του Αντιχρίστου, είναι δηλαδή το «κατέχον» για το οποίο μιλά ο Απόστολος Παύλος,[3] συνδέθηκε άρρηκτα με τον Μέγα Αλέξανδρο και τη Βυζαντινή αυτοκρατορία,[4] ενέπνευσε δε αιώνες μετά την πολιτική θεολογία του Γερμανού φιλοσόφου Καρλ Σμιτ[5] και τον σημερινό ρωσικό μεσσιανισμό του Αλεξάντερ Ντούγκιν.[6] Ο αναστηλωτής και ανακαινιστής της Ρωμηοσύνης και της Ορθοδοξίας, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, είναι ο πνευματικός απόγονος της βυζαντινοσυριακής προφητείας του τελευταίου αυτοκράτορα, ο οποίος με τη σειρά του προέρχεται από τον Μέγα Αλέξανδρο.

 

 

Επί πτερύγων… γρυπών

Πέρυσι τέτοια εποχή, η στήλη αυτή είχε ασχοληθεί με το βιβλίο του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου, Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος. Πολλές από τις παραπάνω σκέψεις αφορμώνται από εκεί. Το βιβλίο βέβαια ασχολείται με πολύ περισσότερα. Προσφέρει μία πλήρη παρουσίαση της θέσης του Αλεξάνδρου στη βυζαντινή λογοτεχνία και κυρίως στη βυζαντινή τέχνη. Θα ήθελα να σταθώ μόνο στην κορυφαία καλλιτεχνική αποτύπωση, του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως θείου, ηλιακού βασιλέα, να ανέρχεται στον ουρανό πάνω σε ένα άρμα που σέρνουν γρύπες – η οποία κοσμεί και το εξώφυλλο του πολυσέλιδου τόμου.

Οι γρύπες είναι φυσικά ένα αρχαίο μυθολογικό ον (γνωστό σήμερα από τον Χάρυ Πότερ και άπειρες ταινίες, βιβλία και βιντεοπαιχνίδια – και τα σουηδικά αεροσκάφη Gripen!), συνδέονται δε κυρίως με την φύλαξη ιερών τόπων και θησαυρών. Έχει πολύ ενδιαφέρον πως στην υστεροβυζαντινή εποχή, ο Γρύπας έγινε στην δυτική φαντασία το κατ’ εξοχήν σύμβολο των Ελλήνων. Αυτό ξεκίνησε με ένα λογοπαίγνιο, τη σύνδεση του Griu, της λαϊκής παραφθοράς του Graecus, με το griffone, τον γρύπα. Και επειδή οι Βυζαντινοί ήταν πολύ πλούσιοι και στα μάτια των Φράγκων τσιγκούνηδες, ο Γραικός έγινε γρύπας, δηλαδή φιλάργυρος.[7] Υπάρχουν μάλιστα τουλάχιστον δύο κάστρα, ένα των Νορμανδών στην Καλαβρία και ένα των Σταυροφόρων στην Πελοπόννησο, με το όνομα Matagriffon, αυτός που σκοτώνει τους γρύπες, δηλαδή ο Ελληνοκτόνος.

Με αυτό λοιπόν το ακούσιο κομπλιμέντο, της σύνδεσης των Ελλήνων με το μυθικό σύμβολο του φύλακα της ιερότητας και της ευημερίας, το οποίο και είναι το «όχημα» του ιδίου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μπορούμε να κλείσουμε… ώσπου να ξαναπιάσουμε το νήμα του μύθου.

 

---

 

^{ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ}

^{[1] Ψευδομεθόδιος κεφ. 9 (σελ. 28-33).
[2] Ψευδομεθόδιος κεφ. 8 (σελ. 22-27).
[3] Προς Θεσσαλονικείς Β’ επιστολή, 2.6-9.
[4] Ψευδομεθόδιος κεφ. 10 (σελ. 32-37).
[5] Carl Schmitt, The Nomos of the Earth in the International Law of the Jus Publicum Europaeum, Telos Press publishing, Νέα Υόρκη 2006, σελ. 59-62.
[6] Dustin J. Byrd, “From St. Paul and Carl Schmitt to Alexander Dugin: The Katechon as a Political Category in Empire Building”, στο The Many Faces of Christianism: The ‘Russian World’ in Europe (επ. Marietta van der Tol, Sophia Johnson, Petr Kratochvíl, Zoran Grozdanov), Political and Public Theologies, Volume: 7, σελ. 143-168.
[7] Alasdair C. Grant, Greek Captives and Mediterranean Slavery, 1260–1460, Edinburgh Byzantine Studies, Edinburgh University Press, Εδιμβούργο 2024, σελ. 15.}

^{ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ}

^{> Ψευδοκαλλισθένης, Βίος Ἀλεξάνδρου τοῦ Μακεδόνος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες» 794, Κάκτος, Αθήνα 2005.
> Ψευδομεθόδιος, Apocalypse of Pseudo-Methodius, An Alexandrian World Chronicle, (επ. B. Garstad), Dumbarton Oaks Medieval Library, Harvard University Press 2012
> Δημήτριος Κουγιουμτζόγλου, Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ελληνισμού, Philosophia Ancilla / Academica V, εκδόσεις Σαΐτα, Καβάλα
> Paul Alexander, The Byzantine Apocalyptic Tradition (επ. Abrahamse, deF., D.), University of California Press, 1985.
> Corinne Jouanno, Το μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου, Γέννηση και μεταμορφώσεις, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015.
> Alexander Vasiliev, “Medieval Ideas of the End of the World: West and East”, Byzantion, τ. 16, αρ. 2, 1942-1943, σελ. 462-502.}