Ο μικρός τυμπανιστής και άλλα παραλειπόμενα του 1821

Λιγότερο γνωστά όμως είναι περιστατικά από τη δράση των απλών ανθρώπων και οι συνέπειες που είχε ο Αγώνας στη ζωή τους. Πολλά απ’ αυτά έχουν καταγραφεί και βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στο Αρχείο του Βλαχογιάννη και αλλού. Ας δούμε, λοιπόν, μαζί μερικά απ’ αυτά τα άγνωστα γεγονότα, που ρίχνουν φως στη ζωή των αφανών ηρώων του Αγώνα, τα Παραλειπόμενα του 1821 (στα παρατιθέμενα αποσπάσματα διατηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου).

Ποιος γνωρίζει τον Πέτρο Μαρούλη σήμερα; Ποιος γνωρίζει μια φτωχή Οθωμανίδα που περιφέρεται αβοήθητη στο Άργος την Άνοιξη του 1825; Κανείς. Φυσικό, αφού ο μεν Μαρούλης δεν φαίνεται να ήταν κανένας ήρωας. Ενδέχεται βέβαια και να ήταν. Ίσως να έλαβε μέρος σε μάχες ως απλός στρατιώτης, ίσως μάλιστα και να ήταν και καλός στρατιώτης. Όμως, ο Πέτρος Μαρούλης δεν έμεινε για κανέναν τέτοιο λόγο στην ιστορία. Έμεινε γνωστός μονάχα για την απόπειρα βιασμού αυτής της φτωχής Οθωμανίδος που περιφερόταν άσκοπα στο Άργος. Θα μου πείτε βέβαια, τι μπορεί να μας ενδιαφέρει σήμερα η απόπειρα βιασμού μιας Οθωμανίδος τον Απρίλιο του 1825 στο Άργος;

Κι όμως μας ενδιαφέρει, διότι βλέπουμε τη στάση που τηρούσε η προσωρινή κυβέρνηση της Ελλάδας απέναντι στον άμαχο πληθυσμό του αντιπάλου και σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το γεγονός αποκτά μάλιστα μεγαλύτερη σημασία, όπως προαναφέρεται, από τη στιγμή που το θύμα υποτίθεται ήταν εχθρός της Ελλάδας και το συγκεκριμένο γεγονός συμβαίνει εν μέσω πολέμου. Το θύμα ήταν μια Οθωμανίδα –πιθανώς είχε ξεμείνει στην Ελλάδα μετά από την άλωση της Τριπολιτσάς– και ενώ οι μάχες με τους Οθωμανούς μαίνονταν σε όλη την επαναστατημένη ελληνική επικράτεια. Τον Απρίλιο του 1825 μάλιστα, ο Ιμπραήμ είχε ήδη εισβάλλει στην Πελοπόννησο και άπλωνε την κυριαρχία του.

Κι όμως! Η ελληνική διοίκηση δικαίωσε την Οθωμανίδα, την άφησε ελεύθερη να «υπάγη όπου θέλει» και φυλάκισε τον Έλληνα επίδοξο βιαστή της, Πέτρο Μαρούλη. Δεν είναι μονάχα μια πράξη μεγαλοψυχίας. Είναι μια αξιοθαύμαστη προσπάθεια από το επίδοξο ελληνικό νέο κράτος να στηριχθεί σε θεμέλια ελευθερίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μία αποκαλυπτική επιστολή για το 1821

Ας αφήσουμε όμως την ίδια την επιστολή να μας διηγηθεί την ιστορία και ας θαυμάσουμε τις αντιφάσεις και τη μεγαλοσύνη της εποχής:

«Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος

Το υπουργείον των εσωτερικών / προς το εκτελεστικόν σώμα Οθωμανίς τις παρρησιάσθη εις το υπουργείον παραπονούμενη κατά τινός Πέτρου Μαρούλη Μιστριώτη. Ο Πέτρος ούτος ως αναφέρη και ο έπαρχος Άργους ήρπασεν αυτήν έξωθεν του Αγίου Πέτρου σκοπόν έχων να την μεταφέρη εις άλλο μέρος και να την υπωλήση. Αλλά εν τω μεταξύ του δρόμου εβίασεν αυτήν (ως λέγη η ιδία) επί πονηροίς. Αυτή μη θέλουσα κατέφυγεν εις τινάς Κρήτας, οίτινες και την συνώδευσαν εις επαρχείον Άργους το οποίον και την εξαπόστειλεν εις το υπουργείον. Ταύτα μαθόν το υπουργείον, έβαλεν αυτόν υπό φύλαξιν εις την ενταύθα γενικήν Αστυνομίαν διό και αναφέρη ταύτα προς το εκτελεστικόν Σώμα και είναι της γνώμης αυτός μεν να τιμωρηθεί δια την οποίαν έκαμεν αρπαγήν της οθωμανίδος και βία, η δε οθωμανίς να μείνη ελεύθερη και ακαταζήτητος και να έχη το ελεύθερον να υπάγη όπου θέλει. Την γνώμη δε ταύτην υποβάλλει υπό την επίκριση του εκτελεστικού Σώματος.

Εν Ναυπλίω τη 25 Απριλίου 1825»

Εικόνες της επανάστασης

«Έρχεται ο Δράμαλης!

αγαπητοί αδελφοί, έφοροι Μεγάρων, και λοιποί αδελφοί, σας φανερόνομεν σήμερον Τετράδη, δύο ώραις να ξημερώση ήλθεν ένα γράμμα από βήλια, και έγραφον, ότι οι Τούρκοι ήλθαν εις λεβαδειάν βέβαια, και η θήβα εσκόρπισε. ήλθεν και δικός μας οπού ήτον με στάρι στο μύλο, και ήλθε χωρίς να αλέση. λοιπόν προφθάσατε όλοι με τα άρματα να πιάσωμεν το πόστο έως να οικονομηθούμεν. ταύτα και μένομεν αδελφοί. (Ιωάννης Χατζημελέτης) Δόσετε και την είδησιν μέσα εις Κόρινθον μία ώρα αρχίτερα, και τ’ άλλα χωριά να πιάσουν το ντερβένι, ότι έρχονται με μεγάλην ορμήν να περάσουν μέσα».

Το παραπάνω έγγραφο μας ταξιδεύει σε δύσκολους καιρούς. Η ανάσα του είναι γρήγορη και αγχωμένη. Μας μεταφέρει τον πανικό που προκάλεσε στους κατοίκους των Δερβενοχωρίων η εμφάνιση της τεράστιας στρατιάς του Δράμαλη το καλοκαίρι του 1822 στην ανατολική Στερεά. Χαρακτηριστική του μεγέθους του πανικού, η φράση: «…ήλθεν και δικός μας οπού ήτον με στάρι στο μύλο, και ήλθε χωρίς να αλέση.» Παρ’ όλο τον πανικό όμως που διακατέχει την επιστολή του Χατζημελέτη, διαφαίνεται και η αποφασιστικότητα της αντίστασης. Ελάτε όλοι με τα άρματα να πιάσουμε το πόστο. Και δώστε την είδηση στην Κόρινθο και στα άλλα χωριά να πιάσουν το ντερβένι, γιατί έρχονται με μεγάλην ορμήν να περάσουν μέσα.

Η επικείμενη είσοδος του Δράμαλη στην Πελοπόννησο θορύβησε τόσο πολύ την κυβέρνηση που αποφάσισε να κλείσει όλα τα μαγαζιά για τρεις μήνες, ώστε οι Έλληνες αυτήν την κρίσιμη στιγμή να μην απασχολούνται με ιδιωτικές υποθέσεις και να στραφούν ολοσχερώς στην αντιμετώπιση του εχθρού. Χαρακτηριστικό σημείο της παρακάτω προκήρυξης, η διαταγή στους κρασοπώλες, να πουλούν μεν κρασί για το σπίτι, αλλά να μην δέχονται κανέναν πελάτη να καθίσει στο κρασοπωλείο τους:

«Επειδή η Πατρίς πανταχόθεν φοβερίζετε από τους εχθρούς… Επειδή αι δοσοληψίαι και ιδιαίτεραι διαπραγματεύσεις απασχολούσαν το πνεύμα από τα κοινά συμφέροντα, προμηθεύσουσι τον όλεθρον του έθνους, διά τούτο, κατ’ επιταγήν της υπερτάτης Διοικήσεως υπ’ αρ. 1644 το μινιστέριο της Αστυνομίας προκηρύττει προς άπαντας τους Έλληνας τα ακόλουθα:

αον: Όσοι έχουν εργαστήρια να κλείσουν αυτά διά τρεις ολόκληρους μήνας ολότελα.
βον: εξαιρούνται τα ψωμοπωλεία, κρασοπωλεία, μπακαλικά, τζαρουχοπωλεία, σαράτζικα και τουφεξίδηκα.
γον: Κανείς κρασοπώλης να μη δέχεται κανέναν να καθίση εις το κρασοπωλείον του.
δον: Όστις μετά τρεις ημέρας από της σήμερον θωρηθεί παραβάτης της παρούσης διαταγής, ο τοιούτος ως κωφός εις την φωνήν της πατρίδος, και καταφρονητής των συμφερόντων αυτής, θέλει καταδικασθή εις αυστηράν και τριμηνιαίαν φυλακήν κατά συνέχειαν…
Εν Άργος τη η΄ Ιουνίου αωκβ (1822)

Ο Μινίστρος της Αστυνομίας / Ανδρέας Μεταξάς»

Εντεκάχρονος τυμπανιστής

Επιστολή της μητέρας του μικρού τυμπανιστή στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια τον Ιούνιο του 1829. Χωρίς άλλα σχόλια, αν και με βάση αυτή την επιστολή, μπορεί να γράψει κανείς βιβλίο ή βιβλία. Στο τέλος της επιστολής, η χήρα κυρία έχει ένα αίτημα. Τι λέτε, το δικαιούται;

«Εξοχώτατε! ευσεβάστως λαμβάνω την τόλμην να υποβάλω προς την Υψηλότητά σας ότι ο ορφανός υιός μου Κωνσταντίνος Δαμαλάς ηλικία 16 χρόνων, εμβήκε εις την υπηρεσίαν της πατρίδος προ πέντε ήδη χρόνων εις τον τακτικόν στρατόν της Ελλάδος. Καθ’ όλο αυτό το πενταετές διάστημα, εκπληρών επιμόνως και κατά συνέχεια τα χρέη του ως τυμπανιστής, ευρέθη εις όλους τους αγώνας, πολιορκίας, κακοπαθείας και μάχας του τακτικού και βαθμηδόν με την καρτερικήν καλοήθειαν και ακριβήν εκπλήρωσιν των χρεών του, ηυξήθη το οποίον έχει σήμερον βαθμόν του αρχιτυμπανιστού. Όλα ετούτα, ημπορούν να επιβεβαιωθώσι και παρ’ όλων των κατά καιρούς αξιωματικών και αρχηγών του ελληνικού τακτικού στρατού.

»Εξοχώτατε εγώ είμαι πτωχή χήρα μόλις διαφυγούσα την βαρβαρικήν λύσσαν εις την καταστροφήν της πατρίδος μου μετά των τριών υιών μου και οι τρεις απ’ αρχής τους αγώνος εμβήκαν στην υπηρεσία της πατρίδος και μόλις ηδυνήθημεν να ζήσωμε μέχρι τούδε. Τώρα πρόκειται να εισαχθεί ο ρηθείς αρχιτυμπανιστής υιός μου εις το σχολείον των ευελπίδων δια να μορφώση και το νου του και να γένη χρησιμώτερος και εις εαυτόν και εις την πατρίδα. Παρακαλώ λοιπόν θερμώς την Υψηλότητά σας, τον κηδεμόνα των ορφανών να επιβλέψη εις την πτωχίαν μας και να διατάξη την εισαγωγή του εις το διδακτήριον. Ούτω θέλομεν ευγνωμονεί την ευεργεσίαν την οποίαν κινδυνεύωμεν να στερηθώμεν από ένδειαν εις την οποίαν η τύχη του πολέμου μας εκατάντησε.

Με βαθύτατο σέβας υποσημειούμαι τη 20 Ιουνίου 1829 εν Αιγίνη ευπειθεστάτη πολίτης / Ζενού χήρα του Στέφανου Δαμαλά».