Ποιοι ξένοι ηγέτες επέκριναν τον Καποδίστρια

«Υπάλληλος του Τσάρου», «ο εκπρόσωπος της Πεφωτισμένης Δεσποτείας», «δεσποτικός οραματιστής» (βλ. αφιέρωμα “Ελευθεροτυπίας”), «τύραννος, καταχραστής αρχαιοκάπηλος» κατά τον Κοραή, «νεκροθάφτης του Ελληνισμού», που «έβαλε την Ελλάδα στο φέρετρο» (Άρης Βελουχιώτης) είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς για τον Καποδίστρια. «Δεν ήθελε την επανάσταση», «έδιωξε τον Ξάνθο “κακήν κακώς” όταν πήγε να του προσφέρει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας» (Σπ. Τρικούπης: “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, τόμος πρώτος, εκδόσεις Νέα Σύνορα 1993, σελ. 45).

«Από την Κέρκυρα στα 1819 έστειλε εγκύκλιο στο Γένος να μην επαναστατήσει» (Χρήστος Λούκος σε φυλλάδιο που μοιραζότανε επίσημα από την βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, ως συνοδευτικό της έκθεσης-αφιέρωμα στον Καποδίστρια, υπό την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Χρήστου Λούκου, τον Νοέμβριο του 2016). Όμως, τελικά όταν ξέσπασε η Επανάσταση την στήριξε με όλες του τις δυνάμεις…

Η αμφισβήτηση του Καποδίστρια

Η αμφισβήτηση του Καποδίστρια εκπορεύτηκε από την αγγλόφιλη παράταξη και παράδοση στην Ελλάδα και τους ιστορικούς που την υπηρέτησαν (π.χ. Σπυρίδων Τρικούπης). Επίσης, από την παραδοσιακή Αριστερά με προεξέχοντα τον Κορδάτο και μάλιστα, με όχι και τόσο έντιμη επιστημονικά συμπεριφορά.

Ακόμα και οι σλαβοφοβικές και ρωσοφοβικές προσεγγίσεις και στρατηγικές επηρέασαν τις προσλήψεις και τις κριτικές για τον Καποδίστρια (π.χ. ο αυστριακός Τύπος): Ο “ιδιότυπος” Διαφωτισμός του Καποδίστρια, που εναρμόνιζε βαθύτατη αφοσίωση στην Ορθοδοξία, τα δημοκρατικά ιδεώδη και την αξιοποίηση των επιστημονικών κατακτήσεων (ο “πανελληνισμός του”, όπως τον ονομάζει ο Κίσινγκερ).

Η ουσιαστικότερη αιτία της πολεμικής απέναντι στον Καποδίστρια είναι, κατά τη γνώμη μου, το όραμά του για τα γεωγραφικά όρια και την πολιτισμική ταυτότητα του Ελληνισμού, την πολιτισμική αυτονομία του, αλλά και την εθνική του αυτονομία και ουδετερότητα. Μια ουδετερότητα διεθνώς κατοχυρωμένη… Μια Ελλάδα-Δελφούς της οικουμένης οραματιζότανε ο Καποδίστριας. Μια τέτοια Ελλάδα, χάραζε άλλη κατεύθυνση λύσης στο Ανατολικό Ζήτημα, δημιουργούσε ανατρεπτικούς συσχετισμούς δύναμης στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Μεσόγειο, καθιστούσε τον ελληνικό παράγοντα σημαντικό συντελεστή των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή του.

Σημαντικές απόψεις για τον Καποδίστρια

Ο βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος ο 4ος απευθυνόμενος προς τον πρέσβη της Ρωσίας στην Αγγλία πρίγκιπα Λιέβεν, δηλώνει: «Μαθαίνω ότι έχετε τον Καποδίστρια, γιγνώσκετε την γνώμη μου περί αυτού. Δεν μεταβλήθη, δεν αγαπώ τους επαναστάτες, τους αποτροπιάζομαι. Τα περί ταύτα συναισθήματά μου είναι ακλόνητα» (Σπυρίδων Τρικούπης: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τομ. 4 σελ. 234).

Ο Μέτερνιχ προς τον Άγγλο Αρμοστή των Ιονίων Μαίτλαντ στη Βιέννη το 1822: «Λοιπόν στρατηγέ μου, η αρχή του κακού εξεριζώθη. Ο Κόμης Καποδίστριας ετάφη δια το υπόλοιπον της ζωής του. Θα ζήσετε ησύχως εν Επτανήσω και η Ευρώπη θα έχει απαλλαγεί των μεγάλων κινδύνων δι’ ων την ηπήλει η επιρροή του ανδρός τούτου» (Δεσποτόπουλος: Ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας και η Απελευθέρωση της Ελλάδος, σελ. 42).

Ο Ρώσος ιστορικός Αρς παραθέτει επιστολή του Μέτερνιχ στην οποία δηλώνει: «Οδηγούμε πίσω από μας τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο. Αυτός έχει χάσει όλους τους Συμβούλους του. Θεωρεί τον Καποδίστρια ηγέτη των Καρμπονάρων». (Αρς: Ο Καποδίστριας στη Ρωσία, σελ. 259).

Τεκμηριωμένη ιστορικά είναι η αδιάκοπη παρακολούθηση του Καποδίστρια και των συνεργατών του από τον Μέτερνιχ, από την στιγμή της εμφάνισής του στη Βιέννη. Η σχέση του Καποδίστρια με την ηγεσία των Καρμπονάρων κατά την παραμονή του στην Ελβετία είναι επίσης ιστορικά τεκμηριωμένη.

Μια αναφορά στα αρχεία της αυστριακής αστυνομίας από Αυστριακό πράκτορα στην Ελλάδα. που παραθέτει ο Τάσος Βουρνάς για την εθνική στρατηγική του Ιωάννη Καποδίστρια. Και, η πολύ ενδιαφέρουσα θέση του, για τα όρια και την ταυτότητα του Ελληνισμού, θέση ξεκάθαρα διατυπωμένη από το 1823 (Επιστολή στον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας). Θέση επίσημα επαναλαμβανόμενη και κοινοποιούμενη στις προστάτιδες δυνάμεις…

Καποδίστριας και Κοραής

Οι σχέσεις Κοραή-Καποδίστρια πέρασαν από τον αμοιβαίο σεβασμό και την εγκαρδιότητα (από τον Μάιο του 1815 μέχρι τον Μάιο του 1830), στον ανοιχτό πόλεμο και τους λιβέλους, από τον Ιούλιο του 1830, χρόνο της μεταστροφής του Κοραή, μέχρι και μετά την δολοφονία του Καποδίστρια. Ένα μικρό χρονικό όπως προκύπτει από την σχετική αλληλογραφία των δύο ανδρών.

• Μάιος 1815 (συνέχεια του συνεδρίου της Βιέννης, στο Παρίσι) ο Ιωάννης Καποδίστριας επισκέπτεται τον Κοραή στο σπίτι του. Ο Κοραής φαίνεται ιδιαίτερα ικανοποιημένος από την συνάντηση. Σημειωτέον ότι η συνάντηση γίνεται μετά την ίδρυση της Φιλομούσου Εταιρείας στη Βιέννη, από τον Καποδίστρια.
•  1818: Νέα επίσκεψη Καποδίστρια σε Κοραή. Ο Κοραής μένει ενθουσιασμένος και πλέκει εγκώμιο του Καποδίστρια σε επιστολή (22/09/2018) στον φίλο του Βλαστό Πανταλέοντα στο Άμστερνταμ. “Καύχημα της Ελλάδος” 22/09/1818 προς τον Πανταλέοντα Βλαστόν Άμστερνταμ).

«Μη νομίσεις κολακείαν το οποίον τον δίδω επίθετον “καύχημα της Ελλάδος”. Η ολιγόχρονος μ’ αυτόν συναναστροφή με τον έδειξε τούτον και δεν πιστεύω ότι με… ηπάτησεν… Εγώ φεύγω φυσικά του μεγάλου δια του φόβου μη φανώ απ’ ότι είμαι πολύ μικρότερος, καθώς το πασχίζουσιν οι νάνοι, όταν ανοήτως πλησιάζουσι γίγαντας. Αυτός εζήτησε να με γνωρίσει και μ’ έδειξε φρονήματα όντως ελληνικά είθε από τοιαύτα φρονήματα γεμισθώσιν όλων των νυν Γραικών αι Κεφαλαί. Από αυτά και μονά ελπίζεται η σωτηρία της Ελλάδος».

• 1819: Επισκέπτεται ξανά τον Κοραή στο σπίτι του. Η επίσκεψη αυτή δεν ευχαρίστησε τον Κοραή γιατί συνέπεσε ημέρα Κυριακή, ημέρα που ο Κοραής συνήθιζε να δέχεται επισκέψεις, αλλά εξ αυτού του λόγου δεν είχε την άνεση να συζητήσει κατ’ ιδίαν με τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Σε επιστολή του δηλώνει ότι είχε κάποια παράπονα να κάνει στον Ιωάννη Καποδίστρια και ότι ίσως γι αυτό ο Καποδίστριας τον επισκέφθηκε αυτήν την ημέρα και ώρα. Κατά τον Α. Π. Δασκαλάκη τα παράπονα του Κοραή ήταν σχετικά με τις σχέσεις του Καποδίστρια με τον Κοδρικά, άσπονδο εχθρό του Κοραή, λόγο διαφορετικής θέσης στο γλωσσικό και κριτικής που έκανε στις απόψεις του. Ακολουθούν τρία ταξίδια του Καποδίστρια στο Παρίσι, 1824 Μάιος, 1826 Μάιος, για λόγους υγείας, 1827/ 26 Μαρτίου. Σε αυτά τα ταξίδια δεν αναφέρεται, δεν καταγράφεται συνάντηση των δύο ανδρών.

Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1827 ο Ιωάννης Καποδίστριας βρίσκεται ξανά στο Παρίσι, εκλεγμένος Κυβερνήτης της Ελλάδος. Σε αυτό το ταξίδι, από την αλληλογραφία του Κοραή, τεκμηριώνεται επίσκεψη του Ιωάννη Καποδίστρια, ξανά στο σπίτι του Κοραή. Επίσκεψη κατά την οποία ο Κοραής του έδωσε και τον πρώτο τόμο της έκδοσής του για τον Επίκτητο, στον οποίο προτάσσει «διάλογο», ουσιαστικά με νουθεσίες προς τον Κυβερνήτη (κατά τον Δασκαλάκη αυτή η συνάντηση, στην οποία ήταν παρών και ο Μουστοξύδης συνάγεται ότι ήταν πολύ εγκάρδια).

Στον πρόλογο αυτής της έκδοσης ο Κοραής αποκαλεί τον Καποδίστρια «σωτήρα της Ελλάδος» και «νέο Τιμολέοντα» παρά τις παρατιθέμενες επιφυλάξεις αποτυχίας του, που ενυπάρχουν στον διάλογο μεταξύ των δύο γραικών. Επιβάλλεται σε αυτό το σημείο να τονιστεί ότι, οι επιφυλάξεις που εκφράζει ο Κοραής, δεν οφείλονται εις το ήθος του Καποδίστρια και στις ικανότητες του, αλλά στους επικίνδυνους Φαναριώτες, τις φατρίες και τις ξένες επιρροές.

Οι επιστολές στον Καποδίστρια

Στις 2-12-1827 ο Καποδίστριας απαντάει στον Κοραή, αφού διάβασε την έκδοση για τον Επίκτητο και τον διάλογο που έχει τεθεί αντί προλόγου στην έκδοση. Στην απάντησή του με απλά λόγια, χωρίς μεγαλοστομίες, δηλώνει ότι ελπίζει να δικαιώσει τους συμπατριώτες για την εμπιστοσύνη με την βοήθεια των ομογενών και των περιστάσεων. Η απάντηση του Καποδίστρια ενθουσιάζει τον Κοραή όπως γράφει σε φίλους του στις 13/1/1828, αλλά και στις 6/11/1828.

Σε αυτές τις επιστολές, ακόμα και οι επιφυλάξεις που ενυπήρχαν στο διάλογο φαίνονται ξεπερασμένες. (Δασκαλάκης σελ.19)
Αντίθετα παρουσιάζονται έπαινοι για τα αλληλοδιδακτικά σχολεία και τα σχολεία γενικότερα που ίδρυσε ο Καποδίστριας.
Θεωρεί ανυπόστατη κατηγορία τα «περί απολυταρχικών συνηθειών», αποκτηθέντων από τον Καποδίστρια στην Ρωσία.

• 15 Μαρτίου 1829, υποστηρίζει ότι ελπίζει στον Καποδίστρια.
• 1 Μαρτίου 1829 από ο Κοραής έχει αποστείλει επιστολή στον Καποδίστρια, στην οποία δεν κάνει θεωρητικές αναφορές. Περιορίζεται σε αποστολές βιβλίων.
• Υποστηρίζει την ανάγκη περισυλλογής των διασκορπισμένων Ελληνοπαίδων.
• Εκφράζει τον πόνο του για τα περιορισμένα όρια που καταβάλλουν οι Δυνάμεις στην Ελλάδα.
• Εκφράζει την ελπίδα ότι ο Καποδίστριας δεν θα τους αφήσει να υλοποιήσουν τέτοια άτιμη αλλά και για τους ίδιους ασύμφορη πράξη.
• Ακόμα τον καλεί να απειλήσει ότι αδυνατεί να κυβερνήσει τέτοια κολοβή χώρα κι ακόμα με παραίτηση, κάτι που θα δυσκόλευε τις προοπτικές στη μεταξύ τους συμφωνία….

Ο Καποδίστριας απαντάει (4/11/1829) σε αυτή την επιστολή του Κοραή, περιορισμένος μόνο σε πληροφορίες για τα βιβλία του και θέματα παιδείας. Ο Κοραής θα στείλει δύο ακόμα επιστολές στον Καποδίστρια (22/11/1829 και στις 2 Μαίου 1830). Και στις δύο αυτές αναφορές, απαντά κυρίως με παραπομπές σε θέματα βιβλίων, χωρίς αναφορά σε πολιτικά ζητήματα. Τονίζοντας μάλιστα: «Επαινώ όσα έπραξε δια την παιδείαν του Γένους και αποδίδω εις τας περιστάσεις την αναβολήν όσων ακόμη επεθύμεις να πράξεις . Η αλληλοπαράδοτος διδασκαλία πιο αναγκαιοτάτη ως θεμέλιον αλλά καιρός είναι να επεκταθεί επάνω του και τελειότερον οικοδόμημα. Είθε το ακούσω πριν κλείσω τους οφθαλμούς»…