Το ενδιαφέρον του Καποδίστρια για την Πυθαγόρεια Φιλοσοφία

Το ενδιαφέρον του Καποδίστρια προς την Πυθαγόρεια Φιλοσοφία το καταγράφει ο βιογράφος του, Κρις Γουντχάουζ, παρά την προσήλωσή του στον Τζον Λοκ (1632-1704, Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο πλέον σημαίνων στοχαστής του διαφωτισμού και πατέρας του κλασικού φιλελευθερισμού) και του Κοντιγιάκ (1715-1780, κορυφαία μορφή της γαλλικής φιλοσοφίας, φιλόσοφος, ψυχολόγος, οικονομολόγος, θεολόγος, πατέρας του γαλλικού κινήματος των Ιδεολόγων, μέλος της Ακαδημίας του Βερολίνου και των Παρισίων, στενός φίλος του Ρουσώ, αλλά με τάσεις που έδειχναν ευθέως στον αθεϊσμό και τον ντετερμινισμό).

«Ο Καποδίστριας λέγεται ότι προτιμούσε τον Πλάτωνα, τον Πυθαγόρα και τον Λαβατέρ» γράφει χαρακτηριστικά ο Γουντχάουζ. Ο Γιόχαν Γκάσπαρ Λαβατέρ (1741-1801) ήταν Ελβετός προτεστάντης θεολόγος, υπέρμαχος της Φυσιογνωστικής ως επιστήμης, μυστικιστής και ποιητής.

Καποδίστριας και φιλία

Η φιλία και η δύναμη της πειθούς, είναι βασικά κλειδιά κατανόησης και ερμηνείας των επιτυχιών του Ιωάννη Καποδίστρια. Ο πρώτος φορέας συμμετοχής στα κοινά και παρέμβασης, που δημιούργησε ο Καποδίστριας, αμέσως μετά την επιστροφή στην Κέρκυρα μετά το πέρας των σπουδών του στην Ιταλία στα 1797, ήταν η Εταιρεία των Φίλων.

Όπως είχα την χαρά και την τιμή να ανασύρω από την λήθη και να παρουσιάσω το 2011 στο βιβλίο μου “Ο Άγνωστος Καποδίστριας” (εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ). Χαίρομαι βέβαια να βλέπω την σημαντική αυτή πληροφορία να χρησιμοποιείται, έστω και χωρίς αναφορά στην πηγή, αλλά λυπάμαι όταν χρησιμοποιείται χωρίς την αναγκαία αξιολόγηση, χωρίς την συσχέτισή της με τις αφετηρίες, τις στοχεύσεις του Καποδίστρια, χωρίς την αναγνώριση της φύσης της ως τροχιοδεικτικής βολής της μελλοντικής πορείας του Καποδίστρια.

Είναι προφανές ότι θεωρώ την “Εταιρεία των Φίλων” προάγγελο της Φιλικής Εταιρείας. Όμως πέραν αυτού θεωρώ αυτήν την κίνηση, κίνηση δηλωτική-αποκαλυπτική του τρόπου σκέψης και δράσης του Καποδίστρια. Ας δούμε λοιπόν, με αφετηρία αυτήν την κίνηση, ποιο είναι το μυστικό του Καποδίστρια στις ανθρώπινες σχέσεις. Το μεγάλο μυστικό του Καποδίστρια υπήρξε η ικανότητά του να δημιουργεί ακατάλυτους δεσμούς φιλίας. Δεσμούς αφοσίωσης όχι στο πρόσωπό του, αλλά σε ιερούς σκοπούς.

Το πρώτο καταγεγραμμένο δείγμα αυτού του είδους της Φιλίας καταγράφει ο ιστορικός Κων/νος Σάθας αναφερόμενος στην φιλική συντροφιά των Ιωάννη Καποδίστρια, Κύρικου Χαιρέτη και Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου: «Οι τρεις ούτοι Έλληνες σπουδασταί κοινοβιούντες και μηδέ ποτέ ο εις του άλλου αποχωριζόμενοι ήσαν πασίγνωστοι εν Παταβίω υπό το επόνυμον I tre Greci». (“ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΓΡΑΜΜΑΣΙ ΔΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ 1453-1821”./ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1868, σελ. 655-656).

Ο Γουντχάουζ επιβεβαιώνει τον Σάθα για την φοιτητική συντροφιά του Καποδίστρια και τονίζει: «Αν και ο χαρακτήρας του δεν άλλαξε κατά πολύ στα χρόνια της ωριμότητάς του, θα πρέπει να συμπεράνουμε πως, τότε όσο και αργότερα ήταν συνεσταλμένος, αμερόληπτος και αφοσιωμένος σε σπάνιες, αλλά θερμές φιλίες». Παρόμοια φιλία διατήρησε με την Κερκυραϊκής καταγωγής Κόμισα Ισαβέλα Αλμρίτζι Θεοτόκη, την γυναίκα που προσέφερε ένα μοναδικό “σαλόνι-κέντρο” διαλόγου και συνάντησης της προοδευτικής διανόησης.

Η φιλία με τον Δομπόλη

Ένα ακόμα παράδειγμα τέτοια φιλίας αποτελεί η σχέση με τον εξ’ Ιωαννίνων Εθνικό ευεργέτη Ιωάννη Δομπόλη. Ο Δομπόλης από φιλοξενών τον Καποδίστρια στην παραμονή του στην Αγία Πετρούπολη θα εξελιχτεί στον άνθρωπο που θα τον ακολουθήσει στο Ναύπλιο ως ο πρώτος υπουργός του επί των Οικονομικών. Ο άνθρωπος που διετέλεσε ταμίας της φιλομούσου εταιρείας την πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της, ο άνθρωπος που φρόντιζε τα οικονομικά του ίδιου του Καποδίστρια και τελικά ο άνθρωπος που με την διαθήκη του χρηματοδότησε την δημιουργία του Πανεπιστημίου των Αθηνών, με τον όρο να ονομαστεί Καποδιστριακό και όχι, προς τιμήν του λόγω της διαθήκης, Δομπόλειο.

Ο Καποδίστριας αποπνέει ευγένεια, ανιδιοτέλεια, δεν αναζητάει οπαδούς, αλλά συνταξιδιώτες. Βασική προϋπόθεση για την διασφάλιση βιώσιμων συνεργασιών με αξιοπρεπείς ανθρώπους. Αναγνωρίζει και τιμά τις ικανότητες και τα προσόντα φίλων και συνεργατών, δεν τις οικειοποιείται. Δέχεται ευχάριστα να μαθαίνει, να γίνεται πραγματικά μαθητής συνεργατών, όπως για παράδειγμα έγινε μαθητής του Μόστρα, του Γραμματέα του Ιγνατίου, όταν βρέθηκαν συγκάτοικοι στην Αγία Πετρούπολη…

Αποζητάει την κριτική και την γνώμη συνεργατών σε θέματα που αναγνωρίζει ότι έχουν γνώση καλύτερη από την δική του, όπως τεκμηριώνεται απόλυτα από την αλληλογραφία του με τον Ιγνάτιο. Φτάνει ακόμα στο επίπεδο να προσφέρει πνευματικό του έργο να εκδοθεί στο όνομα συνεργάτη του, όπως η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, που τελικά εκδόθηκε ως έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού χωρίς καμιά αναφορά στον Καποδίστρια, ενώ το έργο ουσιαστικά υπήρξε καρπός κοινής προσφοράς.

Υπό την σκιά του θα γίνουν αδελφοποιητοί οι προσκεκλημένοι του στην Κέρκυρα, Κολοκοτρώνης και Μάρκος Μπότσαρης. Στο ίδιο πνεύμα αυτός θα γίνει αδελφοποιητός με τον Κολοκοτρώνη και τον Ιγνάτιο, κατά την προετοιμασία της εποποιίας της Λευκάδας.
Μορφές του επιπέδου ενός Γκίλφορντ, ενός Ευνάρδου, ενός Ανδρέα Μουστοξύδη, δεν μπορούσαν να είναι οπαδοί, μπορούσαν να είναι αφοσιωμένοι φίλοι.

Ο Καποδίστριας για την φιλία

Από τους πρώτους φίλους των φοιτητικών του χρόνων, τον Βαρδαλάχο και τον Χαιρέτη, ο Καποδίστρια μας έδωσε το στίγμα της ύψιστης και καθοριστικής σημασίας της Φιλίας (με την αρχαιοελληνική έννοια και της αδελφοποίησης με την νεότερη Ελληνική και όχι νεωτερική έννοια) στην ζωή και στις σχέσεις του.

Προφανώς η δύναμη της πειθούς που απέκτησε ο Καποδίστριας δεν ήταν καρπός άσκησης, ούτε στην σοφιστική, ούτε στην ρητορική. Υπήρξε καρπός της εσωτερικής του συνοχής, της επίγνωσης της ανιδιοτελούς προθέσεως και των αγαθών σκοπεύσεων. Η ευγένεια, η πραότητα, δεν αποτελούσαν ούτε εργαλεία, ούτε στολή εργασίας ενός κατ’ επάγγελμα πολιτικού. Αποτελούσαν την κατακτημένη εκδήλωση της ανατροφής, πνευματικής καλλιέργειας και ωριμότητας του ανδρός.

Πώς κατά την γνώμη μου οφείλουμε να τιμούμε και να προσλαμβάνουμε τον Καποδίστρια.
Άρχισα αυτό το αφιέρωμα με τον Σολωμό, χαρακτηρίζοντας τον Καποδίστρια ενσάρκωση του σολωμικού ιδεώδους της αγάπης και του έρωτα του καλού. Μπορώ να κλείσω δεν θα διστάσω, καταθέτοντας την άποψη ότι για τον Καποδίστρια ισχύει το Καβαφικό Επιτύμβιον Αντιόχου βασιλέως Κομμαγηνής: «Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός – ιδιότητα δεν εχ΄ η ανθρωπότης τιμιοτέραν· εις τους ευρίσκονται τα πέραν».

Ναι, πιστεύω ότι ο Ι.Κ. έφτασε στα επίπεδα της αγιορείτικης παράδοσης της αγαπητικής και ερωτικής αυτοπροσφοράς. Έφτασε πιστεύω στο επίπεδο της αυτοθυσιαστικής προσφοράς. Ο Σπυρίδων Τρικούπης, από τους ιστορικούς που δεν τον σεβάστηκαν, αναγνωρίζει ότι ούτε ο Άγγλος πρέσβης στην Τουρκία, ούτε ο ναύαρχος Χάμιλτον που επέβλεπε τις εξελίξεις της Ελληνικής επανάστασης, ούτε η κυβέρνησή τους πίστεψαν ότι ο Καποδίστριας δεν θα αποδεχόταν την εκλογή του ως Κυβερνήτη και γι΄ αυτό την αποδέχτηκαν.

Ήξερε τι σταυρό αναλαμβάνει

Ο Καποδίστριας όπως έχει επανειλημμένως αποκαλύψει, ήξερε τι σταυρό αναλαμβάνει, ερχόμενος στην Ελλάδα. Γνώριζε άριστα τα εσωτερικά προβλήματα, όσο και τις διεθνείς προεκτάσεις του ελληνικού ζητήματος. Γνώριζε ότι το ελληνικό ζήτημα ήταν πτυχή του ανατολικού ζητήματος, στο πλαίσιο των διεθνών ανταγωνισμών. Γνώριζε αποδεχόμενος την εκλογή του ότι κύριοι, αντίπαλοι του δεν ήταν οι Οθωμανοί, αλλά οι Ευρωπαίοι προστάτες της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ως τρόπο και ως δρόμο οφείλουμε να τον τιμούμε. Ως ζωοδότρα και επωάζουσα τον αναγεννώμενο φοίνικα, στάχτη, ως Κασταλία πηγή αναγεννητικής κάθαρσης. Τολμώ να πω τον χρειαζόμαστε ως συνταξιδιώτισσα του νου και της καρδιάς μας. Ως συνταξιδιώτισσα και ελέγχουσα κάθε ολιγωρία, κάθε ιδιοτέλεια και μικρότητα, και μικροψυχία, κάθε παράδοση στην διχόνοια, κάθε συμβιβασμό.