Από πόσες μεταλλάξεις μπορεί να προσβληθώ ταυτόχρονα;

Ο θάνατος μιας 90χρονης Βελγίδας που νοσούσε ταυτόχρονα από δύο μεταλλάξεις, έφερε στο προσκήνιο το θέμα του αριθμού των στελεχών που είναι δυνατόν να προσβάλλουν συγχρόνως έναν οργανισμό. Η συνήθης “πρακτική” των ιών στην συμπεριφορά τους στην σπάνια περίπτωση όπου τυχαίνει να συναντηθούν στο ίδιο άτομο, είναι είτε να αναλωθούν στον μεταξύ τους πόλεμο για το ποιος θα κατισχύσει, είτε να “συνεργαστούν” και να διαμορφώσουν μια τρίτη μετάλλαξη, το “παιδί” τους. Αυτός ο εμφύλιος πάντως δεν αφήνει αλώβητους αδύναμους οργανισμούς, η δε συνεργασία των ιών, είναι ακόμα πιο επικίνδυνη.

Στη Βραζιλία τον περασμένο Μάρτιο ανακοίνωσαν κάτι παρόμοιο, όμως η μελέτη εκείνη δεν θεωρείται ακόμη έγκυρη από τις ιατρικές επιθεωρήσεις. Οι Βραζιλιάνοι ανακοίνωσαν ότι  βρέθηκαν δύο ασθενείς με διπλή λοίμωξη από δύο στελέχη που κυκλοφορούσαν τότε στην κοινότητα. Και οι δύο ασθενείς ανέρρωσαν. Οι Βραζιλιάνοι υποστηρίζουν ότι οι δύο ιοί συνυπήρχαν, αλλά η δημοσίευσή τους δεν έχει πάρει ακόμη το “πράσινο φως” της έγκρισης.

Αυτό επειδή είναι πολύ πιθανό η δεύτερη μετάλλαξη να μην εισήλθε στον οργανισμό, αλλά να ήταν αποτέλεσμα εσωτερικής διεργασίας του ιού. Ο κορονοϊός που προσέβαλε δηλαδή το άτομο, κατά την αναπαραγωγή του μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, μπορεί να δημιούργησε την μετάλλαξη με δική του “πρωτοβουλία” και να είχε αυτό το αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με όσα δημοσίευσαν οι Βέλγοι ερευνητές για το νεότερο περιστατικό, η ηλικιωμένη γυναίκα ήταν σχετικά καλά στην υγεία της και εισήχθη στο νοσοκομείο επειδή έπεσε. Η εισαγωγή έγινε δηλαδή για ορθοπεδικό πρόβλημα στην ουσία. Στο νοσοκομείο όμως βρέθηκε εμπύρετη και φορέας της μετάλλαξης Άλφα (βρετανικής), η οποία και εξακολουθεί να κυριαρχεί στην Ευρώπη, με την Δέλτα να εκτιμάται ότι θα την διαδεχθεί.

Πού έχει βρεθεί διπλή μετάλλαξη

Πέντε μέρες μετά η ηλικιωμένη πέθανε και βρέθηκε εν τω μεταξύ ότι ήταν φορέας και της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης (δηλαδή Βήτα όπως έγινε γνωστή αργότερα), που θεωρείται επικίνδυνη σαν την Δέλτα, επειδή τρόπον τινά έχει βρει τρόπο να παρακάμπτει τις άμυνες του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Οι Βέλγοι θεωρούν βέβαιο ότι δεν πρόκειται για “ενδογενή” μετάλλαξη του ίδιου ιού και ότι η γυναίκα προσεβλήθη συγχρόνως από δύο διαφορετικά στελέχη. Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά τι σκότωσε την 90χρονη, η οποία παρά την ηλικία της, τις πρώτες μέρες αντιδρούσε πολύ θετικά στην απλή παροχή οξυγόνου. Δεν αποκλείεται μάλιστα να μην τη σκότωσε καμία από τις δύο μεταλλάξεις και ο θάνατος της να ήταν μια χρονική σύμπτωση. Πιθανότερο βέβαια θεωρείται οι δύο μεταλλάξεις να αποδυνάμωσαν τον ήδη ευπαθή (λόγω ηλικίας) οργανισμό.

Παγκοσμίως έχουν καταγραφεί μόνον τρεις περιπτώσεις ανίχνευσης διπλών μεταλλάξεων στον ίδιο άνθρωπο ταυτόχρονα (στη Βραζιλία και στο Βέλγιο), αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτή η ατυχής σύμπτωση είναι μάλλον πολύ συνηθισμένη. Θεωρούν ότι ο μόνος λόγος που δεν καταγράφεται συχνά, είναι ότι τα περισσότερα κράτη δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πολλές γονιδιωματικές αναλύσεις στα διάφορα στελέχη.

Επίσης αναφέρουν ότι η συνύπαρξη δύο στελεχών σε έναν φορέα είναι και η συχνότερη αιτία δημιουργίας νέων, πιο επικίνδυνων μεταλλάξεων. Όταν συνευρίσκονται δύο “μορφές” του ίδιου ιού, μπορούν να συνδημιουργήσουν μια τρίτη μορφή, πιο επιθετική και πιο ικανή να επιβιώσει από τις άλλες δύο. Όμως μέχρι στιγμής αυτό έχει τεκμηριωθεί κυρίως για τα ζώα (γρίπη των χοίρων και γρίπη των πτηνών).

Συγκρίσιμα μεγέθη

Παίζει ρόλο πάντως ότι σε κάποιες χώρες (κυρίως τουριστικών, αλλά και όσων χωρών έχουν πολλές μεταναστευτικές ροές), η κοινότητα φιλοξενεί πολλά στελέχη συγχρόνως. Το δε Βέλγιο είναι μια σύγχρονη Βαβέλ, όχι μόνον λόγω του εγγενούς πολυεθνισμού του (γαλλόφωνοι, γερμανόφωνοι), αλλά και επειδή ως έδρα της ΕΕ συγκεντρώνει και πολλούς μετακινούμενους.

Ενώ είναι μια χώρα με πληθυσμό ίσο με της Ελλάδας, στο πρώτο κύμα κατέγραφε έναν αφύσικα υψηλό αριθμό κρουσμάτων, κυρίως λόγω της μεγάλης κινητικότητας ετερογενών πληθυσμών από διάφορα σημεία της Ευρώπης, αλλά και εκτός αυτής. Είχε γίνει άλλωστε θέμα και στην Ελλάδα, καθώς λόγω πληθυσμού αποτελούσε εύκολο μέτρο σύγκρισης.

Ενώ δε το Βέλγιο έχει καλό σύστημα υγείας και υψηλό βιοτικό επίπεδο, η συνύπαρξη γαλλόφωνων, γερμανόφωνων και μικτών πληθυσμών έχει διαμορφώσει ένα περίπλοκο κυβερνητικό σχήμα το οποίο δεν καταλήγει εύκολα σε κρατικές αποφάσεις, για την πανδημία συμπεριλαμβανομένων. Η κυβερνητική και κρατική δυστοκία πιθανόν να συνέβαλε και αυτή στην μεγάλη θνητότητα που παρουσίασε η χώρα πέρσι την Άνοιξη.

Τι πήγε λάθος στο Βέλγιο

Το Βέλγιο πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα, με συνολικά 25.198 θανάτους, εκ των οποίων οι πρώτοι 10.000 στο πρώτο κύμα και οι υπόλοιποι 15.000 μέσα στο χειμώνα 2020-2021. Στο πρώτο κύμα της άνοιξης πέρσι είχε προκληθεί και πανευρωπαϊκά ένα ανομολόγητο σοκ, καθώς με εξαίρεση την Ιταλία που εξεπλάγη και βρέθηκε απολύτως απροετοίμαστη, το Βέλγιο ήταν η μόνη μικρή χώρα όπου πέθαιναν επί εβδομάδες ολόκληρες 300 άνθρωποι την ημέρα (το 53% σε γηροκομεία).

Τον περασμένο Νοέμβρη το μοτίβο επανελήφθη, πάλι με 200-300 θανάτους ημερησίως. Η βελγική κυβέρνηση υποστηρίζει πάντως ότι τα πήγε μια χαρά και ότι οι άλλες χώρες δεν μετρούν σωστά τους νεκρούς τους. Είπαν «εμείς δεν καταγράφαμε μόνον όσους νεκρούς είχαν διαπιστωμένα κορονοϊό, αλλά και όσους ήταν πιθανόν προσβεβλημένοι χωρίς να έχουν επιβεβαιωθεί ως κρούσματα».

Εντούτοις η διεθνής και η επιστημονική κοινότητα αμφιβάλλει για την πολιτική δικαιολογία που προβάλλεται, καθώς ο αριθμός των νεκρών στο Βέλγιο ξεπερνά κατά πάρα πολύ τον αριθμό των νεκρών άλλων ετών στη χώρα και αυτό δείχνει ότι οι 25.000 θάνατοι σωστά αποδόθηκαν στον κορονοϊό. Εξάλλου δεν έχουν βρεθεί ανακολουθίες στην καταγραφή νεκρών σε άλλες χώρες, δηλαδή στοιχεία που να δείχνουν ότι όλοι οι άλλοι δηλώνουν λιγότερα από τα πραγματικά θύματα του κορονοϊού.

Ο ρόλος των γηροκομείων

Είναι δε γεγονός ότι οι Κάτω Χώρες είναι “πρώτες” σε αριθμό γηροκομείων πανευρωπαϊκά. Το Λουξεμβούργο έχει σε γηροκομείο το 82% των ατόμων άνω των 65 ετών, η Ολλανδία το 75% και το Βέλγιο το 71%, ενώ η Γαλλία το 51% και η Πολωνία μόλις το 12%. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακριβής στατιστική, αλλά τεκμαίρεται ότι σε νόμιμους και μη απολύτως νόμιμους οίκους ευγηρίας φιλοξενούνται περίπου 30.000 άτομα ηλικίας 65 έως 90 ετών, δηλαδή ποσοστό περίπου 3% των γερόντων.

Το ποσοστό είναι υψηλότερο στην Αττική όπου λειτουργεί και το 70% των οίκων ευγηρίας, ενώ στην επαρχία είναι σχεδόν μηδενικό. Αυτό μπορεί να ερμηνεύει το γιατί μία μικρή χώρα σαν το Βέλγιο είχε τόσο πολλοίς θανάτους, καθώς είχε σε γηροκομεία το 70% της τρίτης ηλικίας της. Πάντως, η ταυτόχρονη προσβολή από δύο στελέχη είναι πιθανότερη σε χώρους με υψηλό ιικό φορτίο και σε χώρες με πολλά κρούσματα.

Επανερχόμενοι στο θέμα του κατά πόσον ένας οργανισμός μπορεί να προσβληθεί από δύο στελέχη, αυτό δεν έχει διαπιστωθεί μόνον σε ζώα, αλλά και σε ανθρώπους, από διαφορετικά στελέχη της γρίπης. Στην γρίπη έχει διαπιστωθεί ότι η ταυτόχρονη λοίμωξη οδηγεί σε πιο βαριά νόσο, ακόμη και εμβολιασμένα άτομα.

Αντιγριπικό εμβόλιο και αποτελεσματικότητα

Παρόλα αυτά, είναι εν γένει γνωστό ότι η αποτελεσματικότητα του αντιγριπικού εμβολίου είναι σχετικά περιορισμένη, τόσο λόγω των πολλών στελεχών που κυκλοφορούν, αλλά και επειδή οι εμβολιαζόμενοι είναι μεγάλης ηλικίας και έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό, οπότε αναπτύσσουν λίγα αντισώματα παρά τον εμβολιασμό τους.

Πάντως, η επικεφαλής της βελγικής έρευνας, η μοριακή βιολόγος Άνε Φανκεερμπέργκεν, θεωρεί ότι «Είναι δύσκολο να πούμε αν η ταυτόχρονη λοίμωξη από δύο παραλλαγμένα στελέχη έπαιξε ρόλο στην γρήγορη επιδείνωση της κατάστασης της 90χρονη. Ξέρουμε ότι τα δύο παραλλαγμένα στελέχη κυκλοφορούσαν στο Βέλγιο… επομένως είναι πιθανό ο ιός να μεταδόθηκε στη γυναίκα αυτή από δύο διαφορετικά πρόσωπα.» είπε η Φανκεερμπέργκεν.

Το παραλλαγμένο στέλεχος Άλφα αναφέρθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 14 Δεκεμβρίου του 2020 και το παραλλαγμένο στέλεχος Βήτα στις 18 Δεκεμβρίου. Και τα δύο διαδόθηκαν αντίστοιχα σε περίπου 50 και 40 χώρες κατά προσέγγιση, ενώ ήδη έχουμε τις πρώτες επίσημες επιστημονικές αναφορές για το στέλεχος… Έψιλον.