Έφυγε ένας ξεχωριστός γιατρός – In memoriam Γαβριήλ Κοροξενίδη

Οι στεφανιογραφίες και οι μελέτες του έκαναν τους καρδιολόγους στην Ελλάδα να μη στηρίζονται πλέον αποκλειστικά στην κλινική εξέταση και στο καρδιογράφημα. Αργότερα, ήταν ο πρώτος που προχώρησε σε αγγειοπλαστική με στεντ στον “Ευαγγελισμό”, το 1991, γεγονός που είχε κάνει την εποχή εκείνη αίσθηση στον χώρο και στον Τύπο. Ο Γαβριήλ Κοροξενίδης συνέβαλε επίσης στην δημιουργία της μονάδας εμφραγμάτων του “Ευαγγελισμού”.

Γεννήθηκε το 1929 στην Αθήνα από τους ποντιακής καταγωγής Θρασύβουλο Κοροξενίδη και Ειρήνη Κοροξενίδη. Παντρεύτηκε την οδοντίατρο Αφροδίτη Τσαντζάλου και απέκτησε  μαζί της δύο παιδιά, τον Βασίλη και την Αλεξάνδρα. Έζησε και σπούδασε στην Αθήνα. Όταν πήρε το πτυχίο του από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1956 έφυγε για μετεκπαίδευση στο εξωτερικό και όταν γύρισε, έδωσε στον τόπο του όσα ένιωθε ότι έπρεπε να προσφέρει.

Εκτός από την ίδρυση του αιμοδυναμικού, έγινε διεθνώς γνωστός και για τη διαγνωστική ακρίβεια των στεφανιογραφιών του. Αυτές σε συνδυασμό με τις μελέτες του, οδήγησαν την ελληνική καρδιολογία προς την επεμβατική προσέγγιση και τεκμηρίωση, διευρύνοντας έτσι το πεδίο της Κλινικής Καρδιολογίας. Συγγενής ασθενούς θυμάται ότι όταν ο άνθρωπός του είχε απευθυνθεί στο Massachusetts General Hospital των ΗΠΑ του είπαν ότι «με τον γιατρό Κοροξενίδη στην Ελλάδα δεν χρειάζεται να έλθετε στην Αμερική για στεφανιογραφία» ενώ άλλες μαρτυρίες πιστοποιούν ότι ακόμα και όταν τελικά κρινόταν απαραίτητο το χειρουργείο στο εξωτερικό, σπουδαίοι γιατροί του εξωτερικού βασίζονταν εξ ολοκλήρου στην αξιοπιστία των στεφανιογραφιών του Γαβριήλ Κοροξενίδη.

Ο Κωνσταντίνος Τούτουζας, τακτικός καθηγητής Καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας είπε για αυτόν: «Ο Γαβριήλ Κοροξενίδης άνοιξε τον δρόμο στην επεμβατική καρδιολογία σε εποχές πολύ πρώιμες για την Καρδιολογία στην Ελλάδα. Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα και η νέα γενιά του χρωστά πολλά. Από πολύ νωρίς στην καριέρα του έκανε σημαντικές δημοσιεύσεις όπως για παράδειγμα για τις συγγενείς καρδιοπάθειες το 1966».

Ο Ιωάννης Γουδέβενος καθηγητής της Καρδιολογικής Σχολής των Ιωαννίνων, πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας (υπήρξε ο πρώτος πανεπιστημιακός βοηθός του Γαβρ. Κοροξενίδη στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων), είπε: «Ήταν ένας επιστήμονας πολύ μπροστά από την εποχή του. Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε την επεμβατική καρδιολογία στην δουλειά του και ήταν τα χρόνια εκείνα ο καλύτερος καρδιολόγος στην Ελλάδα. Θυμάμαι ότι όταν εξελέγη μάς έλεγαν στο Πανεπιστήμιο πόσο τυχεροί είμασταν που τον είχαμε. Η απήχηση και το πνεύμα του ήταν μεγάλα. Ξεχώριζε επίσης για το ήθος του, ήταν ένας ‘κύριος’, τέτοιοι άνθρωποι λείπουν στην εποχή μας και σπάνιζαν πάντοτε».

Ο Διονύσιος Κόκκινος, καθηγητής Καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ και επιστημονικός συνεργάτης του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, είπε: «Ήταν ο πρώτος που παρουσίασε την πρώτη σειρά 100 στεφανιογραφιών στην Ελλάδα και άνοιξε ένα πολύ καλό εργαστήριο και από τους πρώτους που έκανε στεφανιογραφίες σε μεγάλο αριθμό».

In memoriam

In memoriam η καρδιολόγος εντατικολόγος Έλενα-Διοτίμα Μιχαλοπούλου MD, Msc, PhD,  Διευθύντρια Καρδιολογικής Κλινικής στο Γενικό Νοσοκομείο Λαϊκό, η οποία γνώρισε τον Γαβριήλ Κοροξενίδη έγραψε για αυτόν τον ξεχωριστό επιστήμονα και άνθρωπο τα εξής:

«Η ιστορία της ιατρικής δεν χαράσσεται μόνο από τις τεχνοκρατικές καινοτομίες ή τις μεμονωμένες επιστημονικές επιτυχίες. Ορίζεται κυρίως από τις διαδρομές εκείνων που κατάφεραν να μετατρέψουν την προσωπική πρόοδο σε συλλογική ανατροπή. Ο καθηγητής Καρδιολογίας Γαβριήλ Κοροξενίδης ανήκε σε αυτήν ακριβώς τη σπάνια κατηγορία. Υπήρξε εμβληματική φυσιογνωμία της ελληνικής καρδιολογίας όχι μόνο λόγω της επιστημονικής του δεινότητας και  της ακαδημαϊκής του πορείας αλλά και διότι ήταν φορέας ενός νέου επιστημονικού ήθους και οράματος.

»Γεννημένος σε μια εποχή που η Ελλάδα ετοιμάζεται να εισέλθει σε μία από τις πιο ταραχώδεις περιόδους της ιστορίας της, ο Κοροξενίδης, αυτοδημιούργητος ων, εκπροσωπεί εκείνη τη γενιά ιατρών που προσλαμβάνει την ιατρική όχι ως απλή επαγγελματική σταδιοδρομία, αλλά ως ηθική αποστολή ενταγμένη στο αίτημα της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της πατρίδας μας.

»Η επιστημονική του πορεία χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακά πρώιμη εξωστρέφεια για τα δεδομένα της μεταπολεμικής Ελλάδος. Αποφοιτά από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1956 και ακολούθως μεταβαίνει σε διεθνή κέντρα αριστείας. Αν και σήμερα η μετεκπαίδευση στο εξωτερικό αποτελεί συχνή πρακτική, στα μέσα του 20ού αιώνα ήταν τολμηρή επιλογή. Ο Κοροξενίδης προσανατολίστηκε συνειδητά στην ακαδημαϊκή μετανάστευση με απώτερο σκοπό τον επαναπατρισμό της γνώσης».

ΗΠΑ: Στα πιο μεγάλα νοσοκομεία

«Η θητεία του στις Ηνωμένες Πολιτείες περιλαμβάνει κέντρα που θεωρούνται θύλακες της κλινικής και ερευνητικής καινοτομίας. Κατά τη μετεκπαίδευσή του στο East Orange General Hospital , αρχίζει να διαμορφώνει την αντίληψή του περί παθοφυσιολογίας των καρδιαγγειακών νοσημάτων αναδιφώντας όχι απλώς τα συμπτώματα, αλλά και τα πολύπτυχα αίτιά τους με σκοπό την αιτιολογική διάγνωση και θεραπεία.

»Η ένταξή του στη Mayo Clinic (1959–1962), ένα από τα κορυφαία ιατρικά κέντρα διεθνώς, αποτέλεσε καθοριστικό σταθμό. Η δραστηριότητά του χαρακτηρίστηκε από ενεργό συμμετοχή στο σχεδιασμό μελετών και στην επεξεργασία δεδομένων. Η τριετία στη Mayo Clinic τον εξοικείωσε με τεχνικές που μελετούσαν τον άνθρωπο ως λειτουργική ενότητα: καθετηριασμούς, προσδιορισμό καρδιακής παροχής, μετρήσεις ενδοκαρδιακών πιέσεων.

»Εν συνεχεία η ένταξή του το 1962 στο Massachusetts General Hospital, υπό την καθοδήγηση του Edward Bland, διευρύνει περαιτέρω τους ορίζοντες του. Το Mass General, όπως και η Ιατρική Σχολή του Harvard, συνιστούν κοιτίδες ιατρικής έρευνας — χώρους όπου η σκέψη δοκιμάζεται, τα ερωτήματα μετατρέπονται σε έρευνα και η έρευνα σε θεσμούς της ιατρικής γνώσης.

»Εκεί, ως διδάσκων, ο Κοροξενίδης κατακτά όχι μόνο την επιστημονική εγκυρότητα, αλλά μεταλαμπαδεύει στους φοιτητές και τη γνώση, ενσαρκώνοντας το μοντέλο του γιατρού-στοχαστή. Εργάζεται δίπλα σε ορισμένα από τα πιο διακεκριμένα ονόματα της καρδιολογίας την εποχή εκείνη όπως ο Paul Dudley White. Το προφίλ του physician-scientist, ήδη σταθερά διαμορφωμένο, ενισχύεται με σαφή προσανατολισμό στην Ιατρική που βασίζεται στις Ενδείξεις και την απόρριψη κάθε εμπειρισμού που δεν εδράζεται σε δεδομένα.

»Εν συνεχεία, το 1963, δίδαξε στο New Jersey College of Medicine και η εκπαιδευτική του συνεισφορά εστιάζει στην ενίσχυση της αναλυτικής προσέγγισης των καρδιαγγειακών νοσημάτων και στην προώθηση της υπεύθυνης και κοινωνικά προσανατολισμένης άσκησης της ιατρικής.»

Στην Ελλάδα

«Το 1966 επιστρέφει στην πατρίδα και γίνεται επιμελητής στην Καρδιολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Κοροξενίδης δεν κομίζει απλώς επεμβατικές καινοτόμες τεχνικές, αλλά και ήθος, μέθοδο, διεθνή προσανατολισμό και ένα νέο γλωσσάρι κλινικής σκέψης. Ως πρωτοπόρος επεμβατικός καρδιολόγος , ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των θεμελιωτών που συνέλαβαν την επιστημονική αναγκαιότητα εγκαθίδρυσης της επεμβατικής Καρδιολογίας στο ελληνικό σύστημα υγείας, όταν αυτό παρέμενε ακόμη προσκολλημένο στις κλασικές διαγνωστικές προσεγγίσεις.

»Εισέρχεται σε ένα περιβάλλον όπου η πλειονότητα των κλινικών αποφάσεων εξακολουθούσε να βασίζεται στην κλινική εξέταση, την ακρόαση και τη διάγνωση του ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Σε αυτό το πεδίο ανέλαβε να μεταφέρει μια νέα ιατρική νοοτροπία: την αιμοδυναμική προσέγγιση, ως μεθοδολογική και γνωσιοθεωρητική μετάβαση.»

Ίδρυση του Αιμοδυναμικού

«Το 1971 ο Κοροξενίδης οργάνωσε και διηύθυνε το πρώτο αυτόνομο Αιμοδυναμικό Εργαστήριο στο Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”. Στο εργαστήριο αυτό, υπό τη δική του διεύθυνση έως το 1981, πραγματοποιήθηκε μεγάλος αριθμός στεφανιογραφιών με την πρώτη διενεργηθείσα από αυτόν στεφανιογραφία στις αρχές της δεκαετίας του 70. Εφαρμόστηκαν πρωτοποριακές επεμβατικές μέθοδοι και ακολούθως με την καθιέρωση της αγγειοπλαστικής αντιμετωπίστηκε επεμβατικά μεγάλος αριθμός σύνθετων καρδιολογικών περιστατικών.Το εργαστήριο αυτό αποτέλεσε τομή στην αναδιάρθρωση της ελληνικής καρδιολογίας.

»Από το 1989 ως πρώτος εκλεγείς τακτικός καθηγητής Καρδιολογίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων συνέβαλε στην ανάπτυξη της περιφερειακής πανεπιστημιακής καρδιολογίας, ενισχύοντας τη διάχυση της γνώσης εκτός του κεντρικού αθηναϊκού πλαισίου. Η διδασκαλία του βασίστηκε στην αρχή ότι η απεικόνιση πρέπει να οδηγεί σε βέλτιστη απόφαση, χωρίς καθυστερημένη παρέμβαση και με συνεκτίμηση της κλινικής εικόνας και του συνολικού κινδύνου του ασθενούς.

»Η συλλογή και ανάλυση κλινικών δεδομένων αποτέλεσαν κομβικό άξονα του έργου του. Η δημιουργία πρωτόλειας βάσης δεδομένων των στεφανιογραφικών ευρημάτων επέτρεψε την αναγνώριση προτύπων βλαβών και την πρώιμη τυποποίηση κινδύνου στον ελληνικό πληθυσμό. Οι πρώτες αυτές καταγραφές αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη κριτηρίων αξιολόγησης της βαρύτητας της νόσου και της πρόγνωσης, με στόχο τη μείωση της μεταβλητότητας στη λήψη αποφάσεων. Η ακαδημαϊκή του επίδραση αποτυπώνεται σε γενιές φοιτητών Ιατρικής και νέων καρδιολόγων που εκπαιδεύτηκαν υπό την εποπτεία του».

Το επιστημονικό του έργο

«Οι δημοσιεύσεις του καθηγητή Γαβριήλ Κοροξενίδη αποτελούν σημαντική μαρτυρία επιστημονικής καταξίωσης σε μια εποχή όπου η παραγωγή επιστημονικού λόγου δεν ήταν τόσο συστηματοποιημένη και διαδεδομένη όπως σήμερα ενώ η πρόσβαση στα βιβλιογραφικά δεδομένα ήταν πολύ δύσκολη. Η συνεισφορά του δεν περιορίστηκε στην κλινική καθιέρωση των νέων επεμβατικών προσεγγίσεων και στα ακαδημαϊκά του καθήκοντα.

»Δημοσίευσε σε κορυφαία περιοδικά της εποχής, όπως το American Journal of Medicine, Journal of Clinical Investigation και American Journal of Physiology εξασφαλίζοντας διεθνή αναγνώριση και την καθιέρωσή του ως πρωτοπόρου ερευνητή. Οι εργασίες του παραμένουν μέχρι σήμερα πολύτιμες για την ιστορική και επιστημονική τεκμηρίωση της εξέλιξης της καρδιολογίας στην Ελλάδα και διεθνώς. Δημοσίευε τις εργασίες του σε μια εποχή όπου οι δημοσιεύσεις απαιτούσαν χειρόγραφη συγγραφή, πολύωρη επαφή με εργαστήρια, περιορισμένη πρόσβαση στα βιβλιογραφικά δεδομένα και συχνά δύσκολη επικοινωνία με εκδοτικούς οίκους και επιστημονικές επιτροπές.

»Η πορεία του καθηγητού Κοροξενίδη δεν προσαρμόστηκε απλώς σε ένα διεθνές πλαίσιο. Το μελέτησε, το ενσωμάτωσε και τελικά το προσάρμοσε στις ανάγκες της ελληνικής ιατρικής πραγματικότητας. Το έργο του συνιστά παρακαταθήκη στην επεμβατική καρδιολογία , αλλά και πλήρες επιστημονικό πρότυπο στην κλινική σκέψη.

ΥΓ της κ. Μιχαλοπούλου :

»Σε μια περίοδο κατά την οποία η ακαδημαϊκή ανέλιξη καθοριζόταν συχνά από μικροκομματικούς μηχανισμούς και συμφεροντολογικές δικτυώσεις, ο Κοροξενίδης αντιμετώπισε, με ήθος, μετριοπάθεια αλλά και σταθερότητα, τη δυσπιστία απέναντι στην τεκμηριωμένη επιστήμη. Έλαβε απόσταση από εξουσιαστικές νοοτροπίες, επιλέγοντας να επενδύσει στην αριστεία, στην προσφορά στον ασθενή και στη συγκρότηση μαθητών που διέθεταν τη δυνατότητα να σκεφτούν πέρα από τις επικρατούσες συμβάσεις. Η ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα δυστυχώς δεν φάνηκε έτοιμη να του ανταποδώσει με συνέπεια και προσήκοντα σεβασμό τα εύσημα για την προσφορά του…».